هر ۲۵ سال یک اَبَرطوفان خطرناک خورشیدی!
دانشمندان میگویند اَبَرطوفانهای خورشیدی که توانایی مختل کردن همه ماهوارهها و فضاپیماها و ایجاد اختلال جدی در شبکه برق و مخابرات و اینترنت را دارند، هر ۲۵ سال یک بار از سطح خورشید تولید میشوند. مطالعه جدید آنها از دادههای جمعآوریشده از ایستگاههای انگلیس و استرالیا که قدمت آنها ۱۵۰ سال میباشد، استفاده کرده است.
در عصر مدرن، بشریت به سامانههای الکترونیکی بیشماری وابسته است که بدون آنها زندگی بسیار سخت میشود. از بانکداری الکترونیکی گرفته تا سفر با هواپیما و استفاده از فناوری ماهوارهای برای برقراری ارتباط با اقصی نقاط دنیا، همگی از ملزومات امروزه بشر هستند که ابرطوفانهای خورشیدی میتوانند همه آنها را مختل نمایند.
طوفانهای خورشیدی که از خورشید سرچشمه میگیرند، توانایی ایجاد اختلال جدی در زیرساختهای فنی ما از جمله سامانه موقعیتیابی جهانی (GPS) را دارند. این طوفانهای قدرتمند، نادر هستند و پیشبینی آنها دشوار است. قدرتمندترین این طوفانها که در این مطالعه به عنوان ابرطوفانها یاد شدهاند، توانایی از کار انداختن سامانههای GPS، ارتباطات رادیویی، ماهوارهها، متوقف کردن حمل و نقل هوایی و آسیبرسانی به شبکههای برق را دارند. به طور خلاصه آنها میتوانند باعث ایجاد هرج و مرج در مقیاس گسترده در سراسر کره زمین شوند.
این مطالعه که توسط دانشمندان دانشگاه وارویک (University of Warwick) انجام شده است، از سوابق میدان مغناطیسی جمعآوری شده توسط ایستگاههای واقع در انگلستان و استرالیا استفاده کرده است. بسیاری از مطالعات مربوط به فعالیت خورشیدی به آغاز عصر فضا در سال ۱۹۵۷ باز میگردند، بنابراین تنها پنج چرخه خورشیدی (solar cycle) آخر در نظر گرفته میشوند. دادههای میدان مغناطیسی مورد استفاده در مطالعه جدید از شاخص «aa» که یک شاخص فعالیت جهانی ژئومغناطیسی است و ۱۵۰ سال گذشته را پوشش میدهد، گرفته شده و شامل ۱۴ چرخه خورشیدی گذشته میشود. محققان این دادهها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند و تخمین زدند که طوفانهای شدید در ۶ سال از این ۱۵۰ سال یا به طور متوسط هر ۲۵ سال یک بار رخ دادهاند.
چرخه خورشیدی به تغیرات تناوبی در فعالیتهای خورشید (شامل تغییرات در تابش خورشید و مواد خورشید) و در ظاهر آن گفته میشود. این چرخه بهطور معمول در هر یازده سال فعالیت خورشید کامل میشود.
پروفسور ریچارد هوم (Richard Home)، سرپرست بخش آب و هوای فضایی مرکز آنتارکتیک بریتیش (British Antarctic Survey) انگلستان، میگوید: «تحقیقات ما نشان میدهد که یک ابرطوفان میتواند بیشتر و در فاصله کمتری از آنچه تصور میکردیم، اتفاق بیفتد. با آمار اشتباه گمراه نشوید، این اتفاق هر زمان ممکن است رخ دهد و ما نمیدانیم که چه زمان رخ میدهد و در حال حاضر نمیتوانیم زمان وقوع آن را پیشبینی کنیم.»
گفتنی است طوفان خورشیدی ممکن است به یکی از موارد شراره خورشیدی، خروج جرم از تاج خورشیدی (Coronal Mass Ejection بهاختصار CME) و یا طوفان ژئومغناطیسی (Geomagnetic Storm) اشاره داشته باشد. شراره خورشیدی از انفجار بزرگ در اتمسفر خورشید به وجود میآید. این پدیده در سایر ستارگان هم دیده میشود که به آنها نیز شراره ستارهای گفته میشود.
خروج جرم از تاج خورشیدی یک فوران پرجرم از باد خورشیدی و افزایش میدانهای مغناطیسی است که از تاج خورشید بیرون میآید و در فضا منتشر میشود. این پدیده معمولاً با دیگر رویدادهای خورشیدی مانند شراره خورشیدی همراه است. طوفان ژئومغناطیسی نیز یک اختلال موقتی مگنتوسفر (Magnetosphere) زمین است که از لرزش موج باد خورشیدی یا ابرمیدان مغناطیسی حاصل میشود و با میدان مغناطیسی زمین تعامل دارد.