مریم فخیمی: یكی از علاقه‌مندی‌ها و سرگرمی‌های مردم در گذشته‌های نه چندان دور دیدن آسمان در شب و رصد ستاره‌ها و صور فلكی بود. آسمان در شهرهای کوچک و بزرگ، هرچند مانند آسمان كویر منعكس‌كننده نور ستاره‌ها در شب نبود، اما در شب‌های صاف و بدون ابر شهرها نیز رؤیت ستاره‌ها ممكن بود. این موضوع در سال‌های اخیر به علت نور شهرها و آسمان آلوده بیشتر به یك آرزو برای ساکنین شهرها بدل شده و با آلوده‌تر شدن هوا، ستاره‌ها دیگر به شهروندان چشمك نمی‌زنند.
آلودگی هوا در روزهای منتهی به پایان پاییز، نه تنها مانع دیدن اجرام آسمانی در شب بود بلكه چهره خورشید را نیز پوشانده بود. اما امیدواریم در روزهای پیش‌رو شاهد كاهش آلودگی هوا باشیم تا بتوانیم به رصد زیبایی‌های آسمان شب بپردازیم. در یادداشت این ماه با صورت فلكی جبار (Orion) آشنا خواهید شد. در تقویمتان نیز رویدادهای رصدی قابل مشاهده در آسمان را حتماً علامت‌گذاری كنید. خورشیدگرفتگی جزئی از رویدادهای مهم اولین هفته دی ماه است.
حكایت شكارچی بزرگ آسمان
جبار یا اوریون شكارچی بزرگ آسمان شب‌های زمستان است. شكارچی صورت فلكی زیبا و پرابهت با ستارگانی بارز است. طلوع ستارگان این صورت فلكی نوید بخش آغاز زمستان در نیمكره‌شمالی زمین است. اما چگونه این صورت فلكی بزرگ را در آسمان پیدا كنیم؟ این شب‌ها به نیمه جنوبی آسمان كه نگاه كنید ۳ ستاره هم‌نور خواهید یافت كه روی یك خط مورب در كنار هم به صف شده‌اند. این ۳ ستاره كمربند صورت فلكی جبار هستند. ۲ ستاره در بالا و ۲ ستاره در پایین این كمربند تنه اصلی صورت فلكی جبار یا شكارچی را تشكیل می‌دهند. یكی از ستارگان در بالا و چپ به رنگ سرخ است؛ یك غول پیر كه رو به مرگ است. ستاره‌ای كه درپایین و راست به رنگ آبی است جوان و بسیار داغ است. به ستارگان كمربند جبار كمی دقت كنید، اندكی پایین‌تر از آن‌ها یك لكه مات خواهید یافت. این لكه مات كه در آسمان صاف قابل رؤیت است «سحابی جبار» نام دارد. سحابی جبار محل زایش ستارگان است؛ مهدكودكی از ستارگان جوان و تازه متولد شده.
پدیده‌های رصدی دی ماه
۱ دی: خورشید در انقلاب زمستانی ساعت ۴:۴۹
۲ دی: اوج بارش شهابی دبی
۳ دی: مقارنه ۲.۹ درجه‌ای ماه و سیاره مریخ، ساعت ۶:۴۷
۵ دی: خورشیدگرفتگی حلقوی به میزان ۳ دقیقه و ۴۰ ثانیه. این گرفت در آسیا، شرق آفریقا و شمال استرالیا به صورت جزئی دیده می‌شود.
در ایران ساکنین مناطق جنوبی، بیشترین گرفت را مشاهده خواهند کرد.
۶ دی: مقارنه ۱.۸ درجه‌ای هلال ماه و سیاره زحل ساعت ۱۷:۲۱
۱۴ دی: اوج بارش شهابی ربعی
۲۰ دی: ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای (از ساعت ۲۰:۳۸ تا ۰۰:۴۲ شنبه)، این خسوف در آسیا، اروپا، آفریقا، استرالیا، شمالگان و بخش‌هایی از آمریکای شمالی دیده می‌شود.
۲۲ دی: مقارنه ۰.۸ درجه‌ای ماه و خوشه باز کندوی عسل ساعت ۵:۱۲
جزییات خورشیدگرفتگی ۵ دی ۹۸
این خورشیدگرفتگی از ساعت ۲ و ۲۹ دقیقه و ۵۳ ثانیه به وقت جهانی روز پنجشنبه ۵دی۱۳۹۸ (۲۶دسامبر۲۰۱۹) در نخستین نقطه از کره زمین شروع خواهد شد و تا ساعت ۸ و ۵ دقیقه و ۴۰ ثانیه به وقت جهانی که سایه ماه زمین را ترک خواهد کرد، ادامه دارد.
درصد گرفت در شهرهای مختلف ایران متفاوت است. بیشترین میزان گرفت با ۹۰.۵ درصد در جزیره سیری در خلیج فارس و کمترین میزان نیز در روستای سلیمان آغا (سیلو معقول) استان آذربایجان‌غربی با ۲۹.۹ درصد است. در نیمه غربی ایران، خورشید زمانی طلوع می‌کند که اوج گرفت پایان یافته و خورشید رو به باز شدن است، اما در نیمه شرقی، اوج گرفت پس از طلوع آفتاب است. در حالت کلی، بیشترین زمان گرفت در مناطق جنوبی ایران رخ خواهد داد.
برای مشاهده این گرفت فقط به عینک مخصوص رصدخورشیدگرفتگی نیاز دارید. در صورت عدم دسترسی به عینک مخصوص، می‌توانید از فیلترجوشکاری شماره ۱۴ استفاده کنید. هرگز بدون عینک این پدیده را تماشا نکنید چون آسیب‌های جدی به بینایی وارد می‌شود. برای رصد این پدیده با ابزارهایی چون تلسکوپ، توجه داشته باشید که باید از فیلتر خورشیدی استفاده نمایید.
کسوف حلقوی چیست؟
در کسوف حلقوی، حتی اگر قرص کامل ماه از مقابل خورشید نیز عبور کند، در مواقعی تمام قرص خورشید پوشیده نخواهد شد و گرفت کامل اتفاق نمی‌افتد. دلیل چنین اتفاقی اغلب این است که کره ماه اگر در کمترین فاصله با سیاره زمین نباشد، قطر ظاهری ماه از قرص خورشید کوچک‌تر خواهد بود و حلقه‌ای از آتش در اطراف صفحه سیاه کره ماه مشاهده می‌شود.