سیاره فراخورشیدی چیست؟+معرفی سیارات فراخورشیدی شگفت‌انگیز
در علم نجوم اصطلاحات مختلفی برای اجرام کیهانی ابداع شده است تا راحت‌تر بتوان به معرفی این اجرام پرداخت؛ یکی از این اصطلاحات سیاره فراخورشیدی است که شما علاقمندان به نجوم احتمالا نام آن را بارها شنیده‌اید، اما ممکن است منظور از آن را ندانید. با همراه باشید تا ببینیم سیارات فراخورشیدی به چه سیارههایی گفته می‌شود و کدام یک از آن‌ها قابل سکونت هستند.
سیاره فراخورشیدی چیست؟
کیهان با عظمتی وصف‌ناشدنی دارای میلیاردها کهکشان است که هر کدام از این اجرام آسمانی تعداد بسیار زیادی ستاره و سیاره را در خود جای داده‌اند. از این همه سیاره در جهان قابل مشاهده فقط ۸ تای آن‌ها در منظومه شمسی قرار دارند و میلیاردها میلیارد سیاره دیگر خارج از سامانه خورشیدی ما هستند. به تمام سیارههایی که خارج از منظومه شمسی واقع شده‌اند، سیاره‌های فراخورشیدی می‌گویند. در واقع می‌توان گفت به همه سیارههایی که به دور ستاره‌ای جز خورشید می‌چرخند و یا سیاره‌های سرگردان (سیاره بی‌ستاره) سیاره فراخورشیدی اطلاق می‌شود.
در همین رابطه بخوانید: جیمز وب در یک سیاره فراخورشیدی آب پیدا کرد
تاریخچه رصد سیاره فراخورشیدی
اولین شواهد از یک سیاره فراخورشیدی در سال ۱۹۱۷ به دست آمد، البته در آن زمان چنین نامی بر آن نهاده نشد. نخستین رصد تاییدشده از چنین سیارههایی نیز در سال ۱۹۹۲ صورت پذیرفت. طبق آماری که منتشر شده است، تا اوت۲۰۲۲، وجود بیش از ۵ هزار سیاره فراخورشیدی در بالغ بر ۳۷۰۰ منظومه سیاره‌ای مورد تایید قرار گرفته است که حدود ۸۰۰ منظومه از این سامانه‌ها بیشتر از یک ستاره دارند.
نکته قابل توجه اینکه مشاهده مستقیم سیاره‌های فراخورشیدی با تلسکوپ بسیار سخت است، زیرا توسط تابش پرنور ستارگانی که به دور آن‌ها می‌چرخند، مخفی می‌شوند. پس چنین سیارههایی چگونه رصد می‌شوند؟ در ادامه به معرفی و بررسی روش‌های مشاهده سیاره‌های فراخورشیدی می‌پردازیم.
نحوه مشاهده سیاره‌های فراخورشیدی
روش‌های زیادی برای رصد سیاره‌های فراخورشیدی وجود دارد که در اینجا به چند مورد از مهم‌ترین و پرکاربردترین آن‌ها اشاره می‌کنیم. یکی از راه‌های شناسایی سیاره‌های فراخورشیدی، «روش گذر» نام دارد که یک روش فتومتریک بوده و هدف از آن تشخیص غیرمستقیم وجود یک یا چند سیاره فراخورشیدی در مدار یک ستاره است.
روش دوم طیف‌سنجشی داپلر (Doppler Spectroscopy) است؛ دانشمندان از این روش برای تجزیه‌وتحلیل حرکت و ویژگی‌های ستاره و سیاره استفاده می‌کنند. از آنجایی که هم ستاره و هم سیاره به دور یک مرکز جرم مشترک می‌چرخند، هر دوی آن‌ها از نظر گرانشی یکدیگر را جذب کرده و باعث می‌شوند ستاره و سیاره به گرد یک نقطه جرمی در مرکز هر دو جسم در گردش باشند.
اخترشناسان همچنین با بررسی تاثیرات یک سیاره فراخورشیدی بر ستاره آن، به دنبال این سیاره‌ها می‌گردند. یکی دیگر از راه‌های جستجوی سیاره‌های فراخورشیدی، جستجوی ستاره‌هایی است که تکان می‌خورند! برخی از ستاره‌ها دارای ارتعاشند و این همان چیزی است که اخترشناسان برای رصد یک سیاره فراخورشیدی به آن توجه می‌کنند.
آن‌ها وقتی ستاره‌ای لرزان را می‌بینند، درمی‌یابند که باید جرمی نزدیک به آن وجود داشته باشد تا ستاره از آن متاثر شده و دچار چنین لرزشی شود؛ این جرم همان سیاره فراخورشیدی است.
در همین رابطه بخوانید: سیاره‌ای که در آن باران جواهر می‌بارد!
در واقع طی این روش یک سیاره در حال چرخش باعث می‌شود که ستاره، کمی خارج از مرکز بچرخد؛ در نتیجه از دور به نظر می‌رسد در حال لرزش است. با استفاده از این روش تاکنون صدها سیاره فراخورشیدی کشف شده است. با این حال، چنین روشی فقط در مورد سیاره‌های بزرگ مانند مشتری و بزرگتر از آن کارآیی دارد و یافتن سیاره‌های کوچکتر مشابه زمین از این راه سخت است، زیرا آن‌ها در ستاره خود تنها تکان‌های کوچکی ایجاد می‌کنند که به سختی قابل تشخیص هستند.
همان‌طور که گفتیم تاکنون هزاران سیاره خارج از منظومه شمسی رصد شده است؛ اما آیا سیاره فراخورشیدی قابل سکونت هم در میان آن‌ها هست که شاید در آن زیست فرازمینی یافت شود؟
سیارات فراخورشیدی قابل سکونت
بر اساس پژوهش‌ها سیاره‌های فراخورشیدی کپلر-۶۲اف (Kepler-62f)، کپلر-۱۸۶اف (Kepler-186f)، کپلر-۴۴۲بی (Kepler-442b) به عنوان بهترین گزینه‌ها در میان سیاره‌های فراخورشیدی به لحاظ پشتیبانی از حیات معرفی شده‌اند. این سیاره‌ها به ترتیب در فواصل ۱۲۰۰، ۴۹۰ و ۱۱۲۰ سال نوری از ما قرار دارند. از این میان، کپلر-۱۸۶اف با اندازه شعاع ۱.۲ برابر زمین، اندازه‌ای نزدیک به سیاره خانگی ما دارد و به سمت لبه بیرونی منطقه قابل سکونت در اطراف ستاره کوتوله قرمز خود قرار گرفته است. در ادامه نگاهی به آخرین سیارات فراخورشیدی کشف‌شده می‌اندازیم.
جدیدترین سیارات فراخورشیدی کشف‌شده
از آنجایی که به فهرست این اجرام آسمانی به طور مداوم اضافه می‌شود، صفحه‌هایی برای مشاهده جدیدترین سیارات فراخورشیدی کشف‌شده ایجاد و امکان مشاهده اسامی آن‌ها امکان‌پذیر شده است. شما از طریق این لینک می‌توانید فهرست سیارات فراخورشیدی رصدشده در سال ۲۰۲۲ را مشاهده کنید. اما خوب است بدانید در میان چندین هزار سیاره فراخورشیدی که تاکنون مورد شناسایی قرار گرفته، سیارههایی با ویژگی‌های شگفت‌انگیز به چشم می‌خورد که در اینجا یکی از جالب‌ترین آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
سیاره جهان آب!
سیاره فراخورشیدی GJ 1214 b یا Gliese 1214 b یکی از حیرت‌انگیز‌ترین سیارههایی به شمار می‌رود که تاکنون مورد رصد قرار گرفته است و به آن لقب «جهان آب» داده‌اند. دانشمندان سیاره GJ 1214 b را محتمل‌ترین گزینه‌ای می‌دانند که می‌توان آن را با عنوان اقیانوس فضایی خواند! این سیاره در دسته سیاره اقیانوسی قرار می‌گیرد و نوعی سیاره زمین مانند است که حاوی مقدار قابل‌توجهی آب به عنوان هیدروسفر در سطح خود یا به عنوان اقیانوس زیرسطحی بوده و شاید بتوان گفت خشکی در آن وجود ندارد!
در همین رابطه بخوانید: بهترین سیاره برای زندگی کدام است؟
سیاره فراخورشیدی GJ 1214 b یک ابرزمین است، یعنی از زمین بزرگتر است، اما از نظر جرم و شعاع به طور قابل توجهی کوچکتر از غول‌های گازی منظومه شمسی است. سیاره مذکور در سال ۲۰۰۹ کشف شد و در فاصله ۴۸ سال نوری از خورشید، به دور ستاره خود به نام Gliese 1214 در گردش است.
شما دیگر نام کدام سیاره‌های فراخورشیدی را شنیده‌اید که از مشخصات جالبی برخوردارند و یا احتمال پشتیبانی از حیات فرازمینی برای آن‌ها مطرح شده است؟ دیدگاه‌های خود را در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید و سوال‌های خود را بپرسید؛ کارشناسان اسپاش به شما پاسخ می‌دهند.