سیاه چاله؛ اجازه ندهید این نام شما را فریب دهد، چرا که بر خلاف اسمش یک فضای خالی نیست! در این مقاله قصد داریم به تفصیل درباره سیاهچاله و ساختار آن و همچنین شگفتیهای این اجرام مرموز بپردازیم؛ اگر به دنبال تحقیق درباره سیاه چاله هستید، با ما همراه باشید.
سیاهچاله چیست و چگونه کشف شد؟
سیاه چاله به زبان ساده به مقدار زیادی ماده گفته میشود که در منطقهای بسیار کوچک فشرده شده است. ستارهای را ده برابر پرجرمتر از خورشید تصور کنید که در کرهای تقریبا به وسعت شهر نیویورک قرار دارد، در نتیجه میدان گرانشی در این ناحیه آنقدر قوی است که هیچ چیز حتی نور، نمیتواند از آن فرار کند؛ به این جرم فضایی سیاهچاله گفته میشود.
دانلود مستند جذاب «چرخه زندگی سیاهچالهها ۲۰۲۲» همراه با زیرنویس فارسی از لینک زیر:
ایده وجود چنین جرم عظیم و متراکمی در فضا قرنها وجود داشته است. سیاهچالهها در سال ۱۹۱۶ در نظریه نسبیت عام اینشتین پیشبینی شدند که نشان میداد وقتی ستارهای پرجرم میمیرد، هستهای کوچک و متراکم باقی میماند. بر اساس معادلات، اگر جرم هسته بیش از سه برابر جرم خورشید باشد، نیروی گرانش بر تمام نیروهای دیگر غلبه میکند و یک سیاهچاله ایجاد میشود.
پس از چندین دهه که سیاهچالهها تنها به عنوان اجرام نظری شناخته میشدند، در سال ۱۹۶۷ جان ویلر (John Wheeler)، ستارهشناس آمریکایی، اصطلاح «سیاهچاله» را برای این اجرام ابداع کرد.
ماکیان ایکس-یک (Cygnus X-1) اولین سیاه چالهای است که کشف شد. این سیاهچاله در کهکشان راه شیری و در صورت فلکی ماکیان (Cygnus) قرار دارد. ستارهشناسان، اولین نشانههای این سیاهچاله را در سال ۱۹۶۴ مشاهده کردند؛ زمانی که یک فضاپیمای صوتی حامل دو شمارشگر گایگر (Geiger Counters) به فضا رفت، منابع فضایی اشعه ایکس دریافت شد.
در همین رابطه بخوانید: آیا جهان موازی وجود دارد؟
در سال ۱۹۷۱ اخترشناسان تشخیص دادند منشا این پرتوهای اشعه ایکس یک ستاره آبی درخشان است که به دور یک جسم تاریک عجیب میچرخد. مطالعات نشان داد جرم این همراه نامرئی ۱۴/۸ برابر جرم خورشید است و این دو در مدت ۵/۶ روز به دور یکدیگر میچرخند.
پژوهشگران پیشنهاد دادند که این پرتوها در نتیجه پرتاب مواد ستارهای از ستاره درخشان و بلع شدن توسط جسم تاریک، یعنی یک سیاه چاله است.
ساختار سیاهچاله؛ افق رویداد سیاهچاله چیست؟
سیاهچالهها دارای سه لایه هستند: افق رویداد سیاهچاله (Event Horizon of Black Hole) بیرونی و درونی و تکینگی (Singularity). افق رویداد یک سیاه چاله مرزی در اطراف دهانهاش است که نور نمیتواند از آن بگریزد. هنگامی که یک ذره از افق رویداد سیاه چاله بگذرد، نمیتواند آن را ترک کند. گرانش در سراسر افق رویداد ثابت است.
ناحیه داخلی سیاهچاله، جایی که جرم جسم در آن قرار دارد، به عنوان تکینگی این جرم مرموز کیهانی شناخته میشود؛ مکان واحدی در فضا زمان که جرم سیاهچاله در آن متمرکز است.
سیاهچاله چگونه تشکیل میشود؟
بیشتر سیاهچالهها از بقایای یک ستاره بزرگ که در قالب انفجار ابرنواختر میمیرد، تشکیل میشوند. ستارگان کوچکتر به ستارههای نوترونی متراکم تبدیل میگردند که جرم کافی برای به دام انداختن نور ندارند. اگر جرم کل ستاره به اندازه کافی زیاد باشد (حدود سه برابر جرم خورشید)، به لحاظ نظری میتوان ثابت کرد که با پایان سوخت ستاره هیچ نیرویی قادر نیست ستاره را از فروپاشی تحت تاثیر نیروی گرانش باز دارد.
با فروپاشی ستاره در پایان عمرش، اتفاق عجیبی رخ می دهد؛ نیروی گرانش درونی منجر به کوچکتر شدن شعاع ستاره میشود و با نزدیک شدن لایه بیرونی ستاره به سطح فرضی به نام افق رویداد سیاه چاله، زمان روی ستاره نسبت به زمانی که ناظران فرضی احساس میکنند، کندتر میگذرد. هنگامی که لایه بیرونی ستاره به افق رویداد برسد، زمان متوقف و سیاهچاله متولد میشود.
حتی سیاه چالههای بزرگتر نیز میتوانند در اثر برخورد اجرام میان ستارهای ایجاد شوند. بلافاصله پس از پرتاب تلسکوپ سوئیفت (Swift) ناسا در دسامبر۲۰۰۴، حجم پرقدرتی از انفجار پرتوهای گاما مشاهده شد. در ادامه رصدخانه چاندرا (Chandra) و تلسکوپ فضایی هابل ناسا دادههایی را از «پسدرخشش» این رویداد جمعآوری کردند.
اخترشناسان با مطالعه این دادهها به این نتیجه رسیدند که انفجار قدرتمند مذکور هنگام برخورد یک سیاه چاله و یک ستاره نوترونی به وجود آمده و سیاهچاله دیگری را تولید کرده است.
در همین رابطه بخوانید: صدای سیاهچالهها برای اولین بار منتشر شد+ویدئو
سیاهچالهها در انواع مختلف
تاکنون ستارهشناسان سه نوع سیاه چاله را شناسایی کردهاند؛ ستارهای، ابرپرجرم و متوسط. نوع دیگری از سیاهچاله نیز در فرضیههای دانشمندان آمده است که به آن مینی سیاهچاله یا سیاهچاله مینیاتوری گفته میشود.
- سیاهچاله ستارهای
هنگامی که یک ستاره به واسطه آخرین سوخت خود میسوزد، ممکن است فروپاشی شود یا به درون خود فرو ریزد. برای ستارگان کوچکتر با جرم تقریبا سه برابر خورشید، هسته جدید آنها به یک ستاره نوترونی یا یک کوتوله سفید تبدیل خواهد شد. اما وقتی یک ستاره بزرگتر فرو میپاشد، به فشرده شدن ادامه داده و یک سیاهچاله ستارهای ایجاد میکند.
این نوع سیاهچالهها نسبتا کوچک اما به طرز باورنکردنی متراکم هستند. سیاهچالههای ستارهای غبار و گاز کهکشانهای اطراف خود را مصرف میکنند که باعث میشود اندازه آنها رشد کند.
- سیاهچاله ابرپرجرم
سیاهچالههای ابرپرجرم به لحاظ جمعیت کمتر از سیاهچالههای کوچک هستند، اما اندازه بزرگتر و جرم بسیار زیادشان موجب غالب شدنشان در کیهان میشود. قطر همه این سیاهچالههای عظیم تقریبا برابر است، اما میلیونها یا حتی میلیاردها برابر خورشید جرم دارند. چنین سیاهچالههایی تقریبا در مرکز هر کهکشانی از جمله کهکشان راه شیری قرار دارند. در مورد اندازه این سیاهچالهها باید گفت که قطر سیاهچاله ابرپرجرم کهکشان راه شیری حدودا ۲۳.۵ میلیون کیلومتر تخمین زده شده است.
این غولهای کیهانی پس از شکلگیری، جرمهایی را از گرد و غبار و گاز اطراف خود جذب میکنند، موادی که در مرکز کهکشانها به وفور وجود دارد و به آنها امکان میدهد تا به اندازههای بسیار بزرگتری برسند.
دانشمندان هنوز به نتیجه قطعی درباره نحوه تشکیل این نوع سیاهچالهها نرسیدهاند و صرفا حدس و گمانهایی در این باره دارند. برخی معتقدند این سیاهچالهها نتیجه ادغام صدها یا هزاران سیاهچاله کوچک باشند. بعضی دیگر بر این باورند که سیاهچالههای ابرپرجرم طی فرو ریختن ابرهای گاز و غبار بزرگ در یکدیگر و ادغام آنها با هم تشکیل میشوند.
سومین فرضیه این است که آنها در نتیجه فروپاشی یک خوشه ستارهای شکل میگیرند، یعنی گروهی از ستارهها که به یکدیگر میپیوندند. مطابق نظریه چهارم نیز سیاهچالههای بسیار پرجرم از خوشههای بزرگ ماده تاریک به وجود میآیند؛ مادهای مرموز که دیده نمیشود و از طریق اثر گرانشی آن بر اجسام دیگر قابل رصد است. برای آشنایی با ماده تاریک پیشنهاد میکنیم مقاله ما را مطالعه کنید.
- سیاهچالههای متوسط
دانشمندان زمانی تصور میکردند سیاهچالهها فقط در اندازههای کوچک و بزرگ هستند، اما تحقیقات بیشتر احتمال وجود سیاهچالههای با اندازه متوسط را مشخص کرده است. چنین اجرامی زمانی تشکیل میشوند که ستارههای یک خوشه ستارهای در به صورت زنجیرهوار با هم برخورد میکنند. چندین مورد از این نوع سیاهچالهها که در همان منطقه شکل میگیرند، در نهایت میتوانند در مرکز یک کهکشان با هم ادغام شده و موجب تشکیل یک سیاهچاله ابرپرجرم شوند.
- مینی سیاهچالهها یا سیاهچالههای مینیاتوری
مینی سیاهچالهها یا سیاهچالههای مینیاتوری که به آنها سیاهچالههای مکانیک کوانتومی نیز گفته میشود، اجرام بسیار کوچک فرضی هستند که اثرات مکانیک کوانتومی نقش مهمی در آنها ایفا میکند. این فرضیه که ممکن است سیاهچالههایی کوچکتر از جرم ستارهای وجود داشته باشد در سال ۱۹۷۱ توسط استیون هاوکینگ ارائه شد.
سیاهچالههای مینیاتوری ممکن است بلافاصله پس از بیگ بنگ شکل گرفته باشند. این سیاهچالههای کوچک مانند انواع پرجرمتر، در طول زمان از طریق تابش هاوکینگ جرم خود را از دست داده و ناپدید میشوند. اگر نظریههای خاصی از جهان که در آنها بعدهای دیگری نیز مد نظر است درست باشند، برخورددهنده هادرونی بزرگ میتواند تعداد قابل توجهی سیاهچاله کوچک ایجاد کند.
اجرام مورد اشاره از این نظر منحصر به فرد هستند که جرم و گرانش بسیار زیادشان مستلزم این است تا قوانین نسبیت بر آنها حکمرانی کند، در حالی که لازمه اندازه کوچکشان این است که قوانین مکانیک کوانتومی نیز در مورد آنها اعمال شود.
مشاهده سیاه چالهها
سیاهچالهها معمولا به دلیل اندازه کوچک و عدم انتشار نور مستقیما قابل مشاهده نیستند. با این حال، میتوان آنها را از تاثیر میدانهای گرانشی عظیمشان روی اجرام مجاور مشاهده کرد. در واقع چون هیچ نوری نمیتواند از این اجرام خارج شود و نامرئیاند، دانشمندان قادر نیستند سیاهچالهها را ببینند. تلسکوپهای فضایی با ابزارهای ویژه میتوانند به یافتن سیاهچالهها کمک کنند. این ابزارها با بررسی عملکرد متفاوت ستارگانی که بسیار نزدیک به سیاهچالهها هستند، متوجه وجود آنها میشوند.
به عنوان مثال، اگر یک سیاه چاله عضوی از یک منظومه ستارهای دوتایی باشد، مادهای که از ستاره همدمش به درون آن کشیده میشود، به شدت گرم شده و قبل از ورود به افق رویداد سیاه چاله و ناپدید شدن برای همیشه، پرتوهای ایکس را به میزان زیادی تابش میکند. با رصد پرتوهای ایکس است که میتوان متوجه وجود سیاهچاله در فضا شد.
چند سیاهچالهها در کهکشان راه شیری وجود دارد؟
به گفته موسسه علوم تلسکوپ فضایی (STScI) آمریکا از هر هزار ستاره یک ستاره آنقدر جرم دارد که بتواند به سیاه چاله تبدیل شود. از آنجایی که کهکشان راهشیری دارای بیش از ۱۰۰ میلیارد ستاره است، احتمالا حدود ۱۰۰ میلیون سیاه چاله را در خود جای داده است.
البته شناسایی سیاه چالهها کار دشواری است و تخمینهای ناسا نشان میدهد ممکن است بین ۱۰ میلیون تا یک میلیارد سیاه چاله ستارهای در کهکشان راه شیری وجود داشته باشد.
در همین رابطه بخوانید: نزدیکترین سیاهچاله به زمین کشف شد
نزدیکترین سیاهچاله به زمین
نزدیکترین سیاهچاله به زمین، تک شاخ (Unicorn) است که در فاصله ۱۵۰۰ سال نوری از ما قرار دارد. این سیاهچاله با جرمی بسیار کم، تقریبا سه برابر جرم خورشید، در صورت فلکی تک شاخ واقع است. سیاهچاله تک شاخ به علت جرم نسبتا کمی که دارد، از نظر فیزیکی پیشبینی نشده بود و به همین علت از جمله سیاه چالههای منحصر به فرد است.
اخترشناسان به طور مستقیم از این جرم تصویربرداری نکردهاند، بلکه آن را از طریق اثرش روی یک ستاره غول سرخ (Red giant) در نزدیکی آن شناسایی کردند. پژوهشها نشان داد که چیزی در حال جذب این ستاره غول سرخ و تغییر شکلش است. غول سرخ زمانی به وجود میآید که ستارگانی مانند خورشید به پایان عمر خود برسند.
کشف سیاهچالههای کوچکی همچون تکشاخ به پژوهشگران در کشف اسرار چگونگی تکامل و مرگ ستارهها کمک میکند.
سیاه چاله مرکز کهکشان راه شیری
از آنجا که در مرکز بیشتر کهکشانها یک سیاهچاله پرجرم وجود دارد، در مرکز کهکشان راه شیری نیز یک سیاه چاله با جرمی بیش از چهار میلیون برابر جرم خورشید واقع شده است. تصویر این جرم آسمانی کلانجرم که سیاهچاله کمان ای (Sagittarius A) خوانده میشود، ۱۲مه۲۰۲۲ (۲۲اردیبهشت۱۴۰۱) منتشر شد.
این ساختار عظیم در قلب کهکشان راه شیری تقریبا ۲۶ هزار سال نوری از زمین فاصله دارد. تصویربرداری از این سیاه چاله توسط تلسکوپ افق رویداد (EHT) انجام شده است.
اولین تصویر از سیاهچاله
تلسکوپ افق رویداد همچنین اولین تصویر خیرهکننده از یک سیاه چاله را در سال ۲۰۱۹ ثبت کرد که جهان را به وجد آورد. این سیاهچاله در مرکز کهکشان M87 و در فاصله ۵۵ میلیون سال نوری از زمین واقع است.
مستند سیاه چاله
مستند جذاب «در سایه سیاهچاله» درباره پروژه بینظیر و خارقالعاده تهیه اولین عکس از یک سیاهچاله است که با استفاده از ارتباط هشت تلسکوپ در سراسر کره زمین و طی چند سال تلاش صورت گرفت. در این مستند همچنین اطلاعاتی جالب درباره مرموزترین اجرام فضایی یعنی سیاهچالهها ارائه میشود. برای تهیه این مستند به لینک زیر مراجعه کنید.
سیاهچالهها و زمان (زمان در سیاهچاله چگونه میگذرد؟)
زمان در نزدیکی یک سیاه چاله به دلیل میدان گرانشی بسیار قوی آن کند میگذرد. بر اساس نظریه نسبیت عام، گرانش سیاهچاله فضا زمان را به گونهای منحنی میکند که بر تمام اندازهگیریهای زمان و مکان نزدیک سیاه چاله تاثیر می گذارد. زمان در افق رویداد یک سیاه چاله نیز متوقف میشود، اما فقط به صورتی که توسط شخصی خارج از سیاه چاله قابل درک است؛ پس کسی که در این جرم آسمانی میافتد توقف زمان را نمیفهمد!
استیون هاوکینگ در کتاب خود با عنوان «سیاهچالهها و جهانهای نوزاد» میگوید: «بهترین مدرکی که نشان میدهد سفر در زمان ممکن نیست و هرگز ممکن نخواهد شد این است که تاکنون مورد تهاجم گردشگرهایی از آینده قرار نگرفتهایم!»
سفر در زمان ایده جابهجایی بین لحظات مختلف در زمان است؛ مشابه حرکت بین مکانهای مختلف در فضا. در این ایده امکان ارسال اشیا و در بعضی حالتها فقط اطلاعات به زمان گذشته و آینده وجود دارد. سفر در زمان همواره موضوع داستانهای علمی تخیلی بسیاری بوده است. سفر یکطرفه در فضا تقریبا امکانپذیر بوده، اما این که قوانین فیزیک امکان بازگشت به زمان گذشته را میدهند یا نه، مشخص نیست. برای آشنایی با بهترین فیلم های سفر در زمان کلیک کنید.
آلبرت اینشتین اینگونه مطرح کرده بود که اگر جسمی بتواند با سرعتی بیش از سرعت نور حرکت کند قادر به سفر در زمان خواهد بود.
عبور از سیاهچاله چگونه است؟
هنوز دانشمندان موفق نشدهاند به این پرسش پاسخ دهند که اگر داخل سیاهچاله برویم چه میشود. اسرار درون سیاه چاله و افق رویداد، این جرم را به موضوعی رازآلود تبدیل کرده است. در هر صورت، با اینکه سیاه چاله مانند یک ماشین زمان طبیعی عمل میکند، ایده سفر در زمان از طریق سیاهچاله در عمل ممکن نیست.
اگر در سیاهچاله سقوط کنیم چه میشود؟ برای اینکه بدانیم در صورت سفر به درون سیاهچاله چه اتفاقی برای ما میافتد، توضیحی ارائه میکنیم.
اخترشناسان از رویداد به دام افتادن ستاره در سیاهچاله تحت عنوان «گسست کشندی» (Tidal Disruption) یاد میکنند. این پدیده هنگامی اتفاق میافتد که ستاره بیش از اندازه به یک سیاهچاله نزدیک شده و در فرآیندی موسوم به «اسپاگتی شدن» (Spaghettification) متلاشی میشود.
به طور مشابه، اگر فردی به درون سیاهچاله برود بدن او تحت تاثیر فرآیند اسپاگتی شدن قرار میگیرد. در نتیجه پیش از بلعیده شدن، بدنش به واسطه گرانش بسیار شدید آن کِش میآید و در نهایت نابود میشود؛ هرچند قبل از رسیدن به تکینگی، مرگ فرد اتفاق میافتد. البته مطالعهای در سال ۲۰۱۲ منتشر شد که پیشنهاد میکرد اثرات کوانتومی باعث میشود افق رویداد شبیه یک دیوار آتش عمل کرده، فرد را سوزانده و مرگ او را رقم میزند.
فیلم اینتراستلار یا میانستارهای، اثر مشهور کریستوفر نولان، را شاید بتوان بهترین فیلم سینمایی درباره سفر به داخل سیاه چاله دانست. این موضوع در اینتراستلار البته فاقد ایرادهای علمی نیست و برخی موارد پیرامون آن بیشتر جنبه تخیلی دارد تا علمی! ما در مقالهای جذاب و خواندنی فیلم فوقالعاده زیبای اینتراستلار را به همراه اینفوگرافیک مورد نقد و بررسی علمی قرار دادهایم که میتوانید آن را مطالعه کنید.
در همین رابطه بخوانید: چرا با نزدیک شدن به سیاهچالهها گذر زمان کند میشود؟
حقایقی جذاب درباره سیاهچالهها
- سیاه چالهها مکش نمیکنند. مکش با کشیدن چیزی به داخل خلا ایجاد میشود که سیاهچالههای عظیم قطعا چنین نیستند. در عوض، اجسام در آنها سقوط میکنند؛ درست همانطور که گرانش اجرام را به سمت خود میکشد، همانند گرانش در زمین.
- اگر ستارهای از نزدیکی یک سیاه چاله عبور کند، تکه تکه میشود.
- از سیاه چالهها در رمانها و فیلمهای علمی تخیلی بسیاری استفاده شده است.
- سیاهچالهها فقط زمانی خطرناک هستند که خیلی به آنها نزدیک شویم؛ بدین معنا که این اجرام کیهانی نمیتوانند کل جهان را ببلعند.
تفاوت سیاهچاله و کرمچاله
کرم چاله نظریه گذر از طریق فضا زمان است که میتواند پل میانبری برای سفرهای طولانی در سراسر کیهان ایجاد کند. فرق کرم چاله و سیاهچاله در چیست؟ کرمچالهها در نظریه نسبیت عام اینشتین پیشبینی شدهاند، اما وجودشان در جهان واقعی هنوز مشاهده نشده است؛ در حالی که وجود سیاه چالهها از طریق اثری که بر محیط اطراف میگذارند، اثبات میشود.
دمای سیاهچاله
سیاهچالهها سرد هستند یا گرم؟ عظیمترین سیاه چالههای کیهان که میلیونها برابر خورشید جرم دارند، دمایی در حدود «۱.۴ ضربدر ۱۰ به توان منفی ۱۴» کلوین دارند که تقریبا نزدیک به صفر مطلق است! دمای سیاهچاله ای با جرمی معادل خورشید ممکن است فقط ۰.۰۰۰۰۰۰۰۶ کلوین باشد که کمی گرمتر است.
از آنجایی که این دماها بسیار پایینتر از دمای کیهان (۲.۷ کلوین) هستند، جرم همه سیاه چالههای موجود به تدریج افزایش مییابد. طبیعتا تا زمانی که دمای کیهان از دمای این سیاه چالهها کمتر نشود، آنها امکان تبخیر شدن ندارند.
فیلم سیاهچاله
در حوزه نجوم و فضا فیلمهایی ساخته شده که در آن به موضوع سیاهچالهها پرداخته شده است. فیلم سیاهچاله (The Black Hole) که در سال ۱۹۷۹ تولید شده، یکی از آنهاست و در سایت imdb نمره مردمی ۵.۹ از ۱۰ و نمره منتقدین ۵۲ از ۱۰۰ را به خود اختصاص داده است. در این فیلم، فضاپیمایی تحقیقاتی یک سفینه گمشده به فرماندهی دانشمندی مرموز را در لبه یک سیاهچاله پیدا میکند.
در فیلم مشهور میانستارهای (Interstellar) تولید سال ۲۰۱۴ نیز موضوع سیاه چاله بسیار پررنگ بوده و به نوعی محوریت فیلم محسوب میشود. شما عزیزان میتوانید ضمن آشنایی با بهترین فیلمهای فضایی ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به تماشای آنها بنشینید.
صدای سیاهچاله
اخترشناسان اشعه ایکسی را که از ۸ سیاهچاله دوتایی در حال تابش در کهکشان خانگی ما یعنی راه شیری ساطع میشود، تبدیل به امواج صوتی کردهاند تا صدای سیاهچاله را بشنویم. در ویدئوی زیر میتوانید به صدای سیاه چالهها که از طریق یک فناوری موسوم به سونیفیکیشن (Sonification) تهیه شده است، گوش فرا دهید.
آیا میدانید سفیدچاله چیست و چه تفاوتی با سیاهچاله دارد؟ پیشنهاد میکنیم مطلب جذاب سفیدچاله را از دست ندهید. دیدگاههای خود را درباره این مقاله در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید و سوالات خود را در رابطه با سیاه چالهها بپرسید؛ کارشناسان اسپاش به شما پاسخ میدهند.
سلام
ممنونم ازتون خیلی مفید بود🤍
احتمالا قضیه سیاهچاله شبیه قضیه چشمه و چاه در مکانیک باشد و مدل ریاضی آن باشد
احتمالاً تعداد سياه چاله به اندازه تعداد غارتگران و رانتخواران و دزدان ما هستن همه چیز کشور و ملت را بلعیدن
سلام فاصله سیاه چاله از زمین به کیلومتر قابل محاسبه است؟
چقدر فاصله دارد؟
سلام بله ولی عدد بسیار بزرگی میشه
توی متن نوشته شده که فاصله نزدیکترین سیاهچاله به زمین ۱۵۰۰ سال نوریه
و هر سال نوری ۹.۷ تریلیون کیلومتر هست
عالی👌