۷ ماهوارهبر فضایی که با شکست مواجه شدند
تاکنون ماهوارهبرهای بسیاری برای ارسال ماهواره به فضا پرتابشدهاند که پرتاب برخی از آنها با موفقیت و برخی دیگر به دلایل گوناگون با شکست مواجه شده است، در این گزارش قصد داریم ۷ ماهوارهبر که پرتاب آنها با شکست مواجه شده است را معرفی کنیم.
ونگارد تیوی ۳ (Vanguard TV۳)
۶۲ سال پیش ماهوارهبر ونگارد تیوی ۳ (Vanguard TV۳) ایالاتمتحده آمریکا که بانام Vanguard Test Vehicle Three نیز شناخته میشود در ۶ دسامبر سال ۱۹۵۷ و در ساعت ۱۶: ۴۴ به وقت ساعت هماهنگ جهانی از پایگاه نیروی هوایی کیپ کاناورال پرتاب شد. ونگارد تیوی ۳ نخستین تلاش ایالاتمتحده برای ارسال یک ماهواره به مدار اطراف زمین بود. ماهوارهبر ونگارد تیوی ۳ حامل ماهواره Vanguard ۱A بود. Vanguard ۱A یک ماهواره کوچک بود که برای آزمایش قابلیتهای پرتاب سه مرحلهای Vanguard و بررسی اثرات محیط بر روی یک ماهواره و سامانههای آن در مدار زمین طراحیشده بود. این ماهوارهبر تنها چند ثانیه پس از پرتاب و در حالیکه فقط در حدود ۴ فوت (۱.۲ متر) از زمین فاصله گرفته بود، سقوط کرد و پس از برخورد با مخازن سوخت بهطور کامل منفجر شد و این انفجار سبب وارد شدن خسارت زیادی به سکوی پرتاب نیز شد. لازم به ذکر است ماهوارهای که این ماهوارهبر حامل آن بود نیز بهطور کامل خراب شد. علت دقیق این حادثه مشخص نیست، اما برخی بدعمل کردن سیستم سوخترسانی را علت این حادثه میدانند.
آپولو ۶ (Apollo ۶)
آپولو ۶ که در تاریخ ۴ آوریل سال ۱۹۶۸ توسط ماهوارهبر ساترن ۵ (Saturn V) در ساعت ۱۲: ۰۰ بهوقت ساعت هماهنگ جهانی و از مرکز پرتاب ۳۹ پایگاه فضایی کندی پرتاب شد، دومین مأموریت نوع A برنامه آپولو ایالاتمتحده آمریکا و آخرین مأموریت آزمایشی بدون سرنشین از پروژه آپولو بود.
اهداف این پرواز آزمایشی، نشان دادن قابلیت پرواز مداری (trans-lunar injection) ماهوارهبر ساترن ۵ با یک بار محاسبهشده تقریباً حدود ۸۰ درصد از کل فضاپیمای آپولو کامل و نمایش قابلیت سپر حرارتی ماژول فرماندهی (CM) برای مقاومت در برابر ورود مجدد به ماه بود.
آپولو ۶ که آخرین مأموریت آزمایشی بدون سرنشین نیز بود ازآنچه که نوسانات پگو (pogo oscillations) نامیده میشود رنج میبرد و به همین دلیل نیز موفق به انجام مأموریت مدار برنامهریزیشده از زمین نشد.
نوسان پگو یک ارتعاش خودجوش در موتورهای ماهوارهبرهای با سوخت مایع است که توسط بیثباتی احتراق صورت میگیرد.
احتراق ناپایدار منجر به تغییرات در بخش نیروی رانشی موتور میشود که موجب تغییر شتاب در ساختار انعطافپذیر خودرو میشود که به نوبه خود سبب تغییرات در فشار سوخت و سرعت جریان سوخت میشود. بنابراین، حتی اگر این ماهوارهبر با موفقیت به فضا پرتاب شد اما دانشمندان با بررسی برخی مسائل دریافتند که این مأموریت که قسمتی از پروژه آپولوی ناسا برای آمادهسازی فرود انسان بر سطح کره ماه بود برای حمل فضانوردان مناسب نیست. این مأموریت ۹ ساعت و ۵۷ دقیقه و ۲۰ ثانیه به طول انجامید و در ۴ آوریل سال ۱۹۶۸ و در ساعت ۲۱: ۵۷: ۲۱ بهوقت ساعت هماهنگ جهانی نیز فرود آمد.
فضاپیمای چلنجر (Challenger space shuttle)
فضاپیما چلنجر ایالاتمتحده آمریکا در ۲۸ ژانویه سال ۱۹۸۶ پرتاب شد اما تنها یک دقیقه پس از پرتاب فضاپیما منفجر شد و یک واقعه تلخ را رقم زد. زمانی که شاتل فضایی چلنجر در (مأموریت استیاس-۵۱-آل) ۷۳ ثانیه بعد از پرواز خود منفجر و تبدیل به چندتکه شد، منجر به مرگ تمام ۷ خدمه این شاتل شد. این فضاپیما در طول اقیانوس اطلس و در سواحل فلوریدای مرکزی دچار نقص فنی و انفجار شد. محفظه خدمه و بسیاری از قطعات دیگر فضاپیما پس از یک جستجوی طولانی و عملیات بازیابی از کف اقیانوس جمعآوری شد.
کمسیون تحقیق ریاست جمهوری، موسوم به کمیسیون راجرز (Rogers Commission Report)، علت حادثه را طرح نامناسب اتصال بخشهای ماهوارهبر سوخت جامد کمکی (Solid Rocket Booster) دانست. این اتصال شامل دو اورینگ لاستیکی بود. این اورینگها در ماهوارهبرهای دیگر بدون مشکل کارکرده بودند اما به دلیل هوای بسیار سرد روز پرتاب فضاپیما، این اورینگها قادر به آببندی کامل اتصال نشده بودند و گازهای ماهوارهبر سوخت جامد از این اتصال نشت کرده و باعث انفجار مخازن سوخت مایع نصبشده در کنار ماهوارهبر شده بودند. مهندسانی از شرکت پیمانکار سازنده ماهوارهبر در روز قبل از پرتاب ماهوارهبر با ناسا تماس گرفته و به خطر نشت گاز از این اتصالات در صورت پرتاب فضاپیما در هوای سرد هشدار داده بودند، اما مدیران ناسا که به دلیل تا خیرات متعدد در پرتاب فضاپیما تحتفشار بودند این اخطارها را نادیده گرفته بودند.
گرگوری جارویس(Gregory Jarvis)، کریستا مک آلیف(Christa McAuliffe) ، رونالد مک نایر(Ronald McNair)، الیسون اونیزوکا(Ellison Onizuka)، جودیت رزنیک(Judith Resnik)، مایکل جی اسمیت(Michael J Smith) و دیک اسکوبی(Dick Scobee) افرادی بودند که در این حادثه جان خود را از دست دادند.
ماهواره هواشناسی GOES-G
ماهواره هواشناسی GOES-G تنها چهار ماه پس از انفجار مرگبار شاتل فضایی چلنجر و در تاریخ ۳ مه ۱۹۸۶ سوار بر ماهوارهبر دلتا ۳۹۱۴ D۱۷۸ و در ساعت ۲۲: ۱۸ بهوقت ساعت هماهنگ جهانی پرتاب شد.
این ماهواره توسط اداره ملی اقیانوسی و جوی(National Oceanic and Atmospheric Administration) ایالاتمتحده آمریکا اداره میشد. GOES-G برای حس کردن و نظارت بر شرایط هواشناسی از یک مدار زمین ثابت (Geostationary orbit) طراحیشده بود و هدفش جایگزینیسامانه ماهواره عملیاتی زیستمحیطی زمینایستا(GOES-۵) و ارائه پروفیل عمودی از درجه حرارت و رطوبت جو بود اما تنها ۷۱ ثانیه پس از پرتاب، اولین موتور اصلی ماهوارهبر به دلیل مشکل الکتریکی خاموش شد و پرتاب با شکست مواجه شد.
مدار زمین ثابت (Geostationary orbit) یا مدار زمینایستاایستا (مدار زمینایست، زمینمرجع، زمینایستوَر) که بدان کمربند کلارک نیز گفته میشود یکی از مدارهای زمینآهنگ است. این مدار در ارتفاع ۳۵۷۸۶ کیلومتر بالاتر از سطحدریا و دقیقاً بر فراز خط استوای زمین قرار دارد. سرعت دورانی لازم برای استقرار یک ماهواره در این مدار، با سرعت چرخش زمین به دور خود برابر بوده و در فضا در مکانی ثابت قرار دارند و همراه با دَوَران زمین به دور خود میگردند، بنابراین ماهوارههایی که در این مدار قرار دارند از نگاه فردی که روی زمین ایستاده است ثابت به نظر میرسند و همواره دارای سایهای ثابت (معروف به «جای پا») بر زمین هستند. از این خصوصیتِ بارز مدار زمینثابت، بهمنظور مخابره امواج رادیویی و تلویزیونی استفاده میکنند و تمام ماهوارههای مخابراتی و تلویزیونی بر روی این مدار قرار میگیرند. به همین دلیل است که دیشهای آنتنهای گیرنده امواج از ماهوارهها، بهصورت ثابت نصبشده و به موتور برای حرکت دادن مداوم نیاز ندارند.
ماهواره GPS IIR-۱
ماهواره جیپیاس GPS IIR-۱ که بانام GPS SVN-۴۲ نیز شناخته میشود ۱۷ ژانویه سال ۱۹۹۷ و سوار بر ماهوارهبر دلتا ۲ در ساعت ۱۶: ۲۸: ۰۱ بهوقت ساعت جهانی از پایگاه نیروی هوایی کیپ کاناورال توسط نیروی هوایی ایالاتمتحده آمریکا پرتاب شد.
دلتا ۲ یکی از ماهوارهبرهای پرکاربرد ناسا است اما در سال ۱۹۹۷ این ماهوارهبر نتوانست پرتاب خوبی داشته باشد و تنها ۱۳ ثانیه پس از پرتاب با شکست مواجه شد. علت این حادثه اختلال در سیستم تقویتکننده ماهوارهبر دلتا ۲ اعلام شد.
فالکون۹ (Falcon9)
ماهوارهبر فالکون ۹ شرکت اسپیس ایکس در ۲۸ ژوئن سال ۲۰۱۵ پرتاب شد اما تنها ۳ دقیقه پس از پرتاب این شرکت خبر از شکست این ماهوارهبر را داد.
مهندسان مرکز فضایی کندی علت این شکست را بررسی کردند و دریافتند که گسیختگی تانک اکسیژن مایع قسمت بالای ماهوارهبر فالکون ۹ علت آن بوده است.
ماهوارهبرMOMO-۲
ماهوارهبر ژاپنی MOMO-۲ در ۳۰ ژوئن سال ۲۰۱۸ هنگام پرتاب در آتش سوخت. یک ماهوارهبر ساختهشده توسط یک شرکت خصوصی ژاپنی به نام MOMO-۲ پسازاینکه موفق به پرتاب نشد، پس از کمی ارتفاع گرفتن سقوط کرد و در آتش سوخت. این پرتاب در جزیره تایکی واقع در شمال ژاپن انجام شد و پس از کمی ارتفاع گرفتن از سطح زمین، سقوط کرد و در اثر برخورد با زمین آتش گرفت.
ماهوارهبر MOMO-۲ که توسط شرکت خصوصی Interstellar Technologies توسعهیافته بود، از شهر تایکی پرتاب شد و قرار بود به ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری رفته و در فضا قرار بگیرد. فیلمهای تلویزیونی نشان میدهد که این ماهوارهبر لاغر با قد ۱۰ متری، تنها کمی از سکوی پرتاب خود فاصله میگیرد و سپس سقوط میکند و در اثر برخورد با زمین آتش میگیرد. این حادثه هیچ صدمه انسانی در برنداشت.
تاکاهیرو ایناگاوا (Takahiro Inagawa)، رئیس شرکت سازنده میگوید که معتقد است ماهوارهبر از ناحیه موتور اصلی خود دچار مشکل شده است.
وی به خاطر عدم موفقیت عذرخواهی کرد و گفت که تیم وی، بقایای ماهوارهبر را برای تجزیه و تحلیل و شناسایی مشکل و بهبود ماهوارهبر جمعآوری میکنند. این پرتاب ناموفق، دومین پرتاب ناموفق این ماهوارهبر بود و پرتاب قبلی در ماه ژوئیه سال گذشته انجام شد. این پروژه در سال ۲۰۰۵ توسط تاکافومی هوری کارآفرین پیشرو و بنیانگذار ارائه دهنده خدمات اینترنت آغاز شد و با همراهی روزنامهنگاران علمی و دیگر طرفداران فضا تلاش کرد یک ماهوارهبر کوچک، سبک وزن و کم هزینه برای ارسال ماهوارههای اطلاعاتی به فضا توسعه دهد.