این شب‌ها دنباله‌دار سبز را تماشا کنید

یک نوع دنباله‌دار کمیاب سبز رنگ که از زمان آخرین عصر یخبندان تاکنون به منظومه‌ شمسی وارد نشده، حالا در مسیر ملاقات با زمین است و اوایل بهمن، به یکی از اجرام تماشایی آسمان شب تبدیل می‌شود. دنباله‌دار C/2022 E3 (ZTF) در روزهای گذشته به ۱۶۰ میلیون کیلومتری یعنی نزدیک‌ترین فاصله (حضیض مداری) به خورشید رسید و اکنون در حال حرکت به سمت زمین است تا ۲فوریه (۱۳بهمن) با گذر از ۴۲ میلیون کیلومتری، به نزدیک‌ترین فاصله از سیاره‌ زمین برسد.

البته امکان رصد این دنباله‌دار با چشم غیرمسلح فراهم نیست، اما با دوربین دوچشمی و تلسکوپ می‌توان آن را مشاهده کرد. با این حال اگر C/2022 E3 (ZTF) همچنان به روند درخشان شدن خود ادامه دهد، در نهایت می‌توان آن را با چشم غیرمسلح هم در آسمان شب مشاهده کرد.

طبق اعلام ناسا، این دنباله‌دار ۲مارس۲۰۲۲ (۱۱اسفند۱۴۰۰) با استفاده از برنامه‌ میدان دید گسترده‌ «تاسیسات گذران تسوئیکی» (Zwicky Transient Facility) آمریکا کشف شد. آن‌‌طور که محاسبات نشان می‌دهد، دنباله‌دار مذکور اکنون پس از ۵۰ هزار سال بار دیگر در آسمان شب سیاره‌ زمین ظاهر شده است. نقشه آسمان شب و صورت‌های فلکی را به صورت آنلاین مشاهده کنید.

در حقیقت مدار بسیار کشیده‌ این جرم فضایی که به دلیل رنگ هاله‌اش با نام «دنباله‌دار سبز» (Green Comet) هم شناخته می‌شود، باعث شده است تا بازدید آن از زمین و بخش‌های داخلی منظومه‌ شمسی این مدت طولانی به درازا بکشد.

رصد دنباله‌دار

ساکنان نیمکره‌ شمالی در این شب‌ها با استفاده از دوربین دوچشمی می‌توانند دنباله‌دار سبز را در نزدیکی ستاره‌ درخشان قطبی (Polaris star) مشاهده کنند. این دنباله‌دار در بیشتر شب‌های ماه ژانویه (از نیمه‌ ماه دی) برای رصدگران نیمکره‌ شمالی و از اوایل فوریه (اواسط بهمن) برای ناظران نیمکره‌ جنوبی رصدپذیر خواهد بود.

در همین رابطه بخوانید: شهاب سنگ چیست و چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟

اگرچه حتی با نزدیک شدن دنباله‌دار به زمین، هیچ تضمینی برای رصد با چشم غیرمسلح وجود ندارد، اما احتمال رسیدن این جرم به قدر (Magnitude) ۵ یا ۶ و در نتیجه قابل رویت بودن با چشم غیرمسلح وجود دارد. قدر مطلق (Absolute Magnitude) در علم اخترشناسی معیاری برای روشنایی یک جرم آسمانی است که از آن برای سنجش و مقایسه درخشندگی ستارگان با یکدیگر استفاده می‌شود. هر چه قدر مطلق یک ستاره کوچک‌تر باشد روشنایی آن بیشتر خواهد بود.

با قرارگیری در یک آسمان تاریک و صاف پیش از طلوع آفتاب و دور از آلودگی نوری شهرها هم شانس دیدن دنباله‌دار یادشده افزایش می‌یابد. این دنباله‌دار را می‌توان با دنباله‌ غبار و ذره‌های پرانرژی و همچنین گیسوی (Coma) سبز درخشان اطرافش، در پس‌زمینه‌ ستاره‌ها تشخیص داد. گیسو پوششی است که هنگام عبور دنباله‌دار از نزدیکی خورشید، پیرامون آن تشکیل و باعث تصعید (تبدیل مستقیم جامد به گاز) یخ می‌شود.

فرآیند تشکیل گیسوی دنباله‌دار، باعث می‌شود که دنباله‌دار هنگام رصد حتی با دوربین دوچشمی یا تلسکوپ، تار به‌ نظر برسد و به‌ صورت لکه‌ای در آسمان دیده شود. بنابراین باید انتظار دیدن هاله‌ای سبز رنگ را داشته باشید؛ گویی کسی انگشت خود را در غبار گچی فرو برده و روی تخته سیاه کشیده است.

ملاقات با این دنباله‌دار رویدادی است که یک بار در طول حیات هر فرد اتفاق می‌افتد و با توجه به رنگ منحصربه‌فرد و مسیر طولانی‌اش به دور خورشید، بسیار مورد توجه ستاره‌شناسان و منجمان آماتور قرار گرفته است. دنباله‌دارهایی با مسیر کوتاه‌تر، معمولا دوره‌ بازگشت کمتر از ۲۰۰ سال دارند.

دنباله‌دار سبز

دنباله‌دارهای سبز معمولا نادر هستند، با این وجود بشر تا کنون برخی از آن‌ها را دیده است؛ از جمله دنباله‌دار آیسون (ISON) که در سال ۲۰۱۳ از زمین بازدید کرد. تصور می‌شود که دنباله‌دارهای ISON و C/2022 E3 (ZTF) از ابر اورت (Oort cloud)، حباب غول پیکری از بقایای فضایی شامل میلیاردها جرم یخی، سرچشمه گرفته باشند.

در همین رابطه بخوانید: علت تفاوت رنگ اجزای دنباله‌دار چیست؟

این ابر عظیم، به اندازه‌ای دور است که فاصله‌ آن با واحد نجومی (متوسط فاصله‌ میان زمین و خورشید برابر با ۱۵۰ میلیون کیلومتر) اندازه‌گیری می‌شود. فاصله‌ لبه‌ ابر اورت بین ۲ هزار تا ۵ هزار واحد نجومی از خورشید برآورد شده است.

اگر بازه‌ تخمینی ۵۰ هزار ساله برای دنباله‌دار سبز دقیق باشد، این دنباله‌دار آخرین بار در عصر پارینه سنگی زبرین (Upper Paleolithic) با زمین دیدار کرده است؛ زمانی که گونه‌ انسان خردمند (Homo sapiens) جایگزین گونه‌های انسانی دیگر مانند نئاندرتال (Neanderthal) و انسان‌تبار دنیسووا (Denisovan) شد.

دنباله‌دارها در حقیقت گلوله‌های یخی کیهانی از گازهای یخ زده، سنگ‌ها و غبار هستند که اندازه‌ آن‌ها از چند کیلومتر تا ده‌ها کیلومتر متغیر است. این اجرام یخی با نزدیک شدن به خورشید گرم می‌شوند و شروع به فوران گازها و ذرات غبار می‌کنند که باعث ایجاد هاله‌ درخشان اطراف آن‌ها (گیسو) می‌شود. این فرایند دمی به طول میلیون‌ها کیلومتر را شکل می‌دهد.

رنگ خاص C/2022 E3 (ZTF) هم در اثر ترکیب مولکولی آن است. این دنباله‌دار از مولکول‌های دی‌کربن، یعنی ترکیبات شیمیایی با دو اتم کربن (C2) و مولکول‌های سیانوژن (Cyanogen) تشکیل شده است که هر دو ترکیب، در معرض تابش خورشید به رنگ سبز می‌درخشند.