صورت فلکی یکی از بخش‌های جذاب نجوم است که ستاره‌های آسمان را به داستان‌هایی از فرهنگ‌های سراسر جهان وصل می‌کند. با وجود اینکه صورت‌های فلکی در آسمان شب به اسطوره‌ها و افسانه‌ها و همچنین مفاهیم غیرعلمی و طالع‌بینی مرتبط هستند، در طول تاریخ در علم نجوم نیز مورد توجه بوده‌اند. از این الگوها با نام‌های صورتواره فلکی یا پیکره آسمانی نیز یاد می‌شود.
صورت فلکی چیست؟
صورت فلکی ناحیه ای در کره سماوی است که در آن گروهی از ستارگان قابل مشاهده یک الگو یا طرح کلی را تشکیل می‌دهند و این الگوها معمولا نمایانگر یک حیوان، موضوع‌های اساطیری یا یک شی بی‌جان هستند. کره سماوی به یک کره فرضی در فضا می‌گویند که با زمین هم‌مرکز بوده، شعاع بسیار بزرگتری داشته و ظاهرا همه اجرام آسمانی به آن چسبیده‌اند!
خاستگاه اولین صورت‌های فلکی احتمالا به دوران ماقبل تاریخ بازمی‌گردد؛ زمانی که مردم از این الگوهای آسمانی برای بازگویی داستان‌هایی از باورها، تجربیات، آفرینش انسان یا اسطوره‌های خود استفاده می‌کردند. هر کدام از فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف صورت‌های فلکی خود را معرفی کردند و تا قرن بیستم پیش از آنکه صورت‌های فلکی در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شوند، برخی از مردم همچنان این الگوهای آسمانی را متعلق به خود می‌پنداشتند.
در همین رابطه بخوانید: ستاره قطبی چیست و جهت‌یابی با آن چگونه است؟
شناخت صور فلکی در طول زمان به طور قابل توجهی تغییر کرده است و امروزه بسیاری از آن‌ها با اندازه یا شکل متفاوتی نسبت به گذشته معرفی می‌شوند. برخی از آن‌ها ابتدا مشهور شدند، اما بعدها نام چندانی از آن‌ها شنیده نشد و بعضی دیگر نیز محدود به فرهنگ یا ملت واحدی بودند. همچنین بیش از نیمی از صورت‌های فلکی به یونان باستان نسبت داده می‌شود که آثار قبلی بابلی، مصری و آشوری را تثبیت می کرد.
البته کاربرد مهم صورت‌های فلکی در زمان قدیم علاوه بر اهمیت فرهنگی، این بود که مردم با استفاده از آن‌ها گذر زمان و فصول را مشخص می‌کردند. امروزه صور فلکی همچنان ابزار ارزشمندی برای جهت‌یابی در آسمان شب هستند. همچنین بیش از نیمی از صور فلکی که اتحادیه بین‌المللی نجوم (IAU) به رسمیت می‌شناسد، به یونان باستان نسبت داده می‌شود.
در ادامه ضمن اشاره به تعداد صورت‌های فلکی شناخته‌شده، به معرفی مشهورترین صورت‌های فلکی می‌پردازیم.
چند صورت فلکی داریم؟
در حال حاضر و بر اساس اعلام اتحادیه بین‌المللی نجوم، ۸۸ صورتواره به رسمیت شناخته می‌شوند. اسامی برخی صورت‌های فلکی که مشهورتر از سایرین هستند به این شرح است: خرس بزرگ یا دب اکبر (Ursa Major)، ذات‌الکرسی (Cassiopeia)، شکارچی، جبار یا اوریون (Orion)، سگ بزرگ یا کلب اکبر (Canis Major)، قنطورس (Centaurus)، شاه تخته یا کارینا (Carina)، کژدم یا عقرب (Scorpius) و همچنین چلیپا (Crux) که به آن صلیب جنوبی (Southern Cross) نیز می‌گویند.
دب اکبر
صورت فلکی دب اکبر در آسمان شمالی واقع است که ظاهری شبیه به ملاقه دارد و نام آن ظاهرا به اساطیر ماقبل تاریخ بازمی‌گردد. دب اکبر یا خرس بزرگ از ۷ ستاره اصلی تشکیل شده و نامش در کنار صورت فلکی دب اصغر یا خرس کوچک قرار می‌گیرد.
ذات‌الکرسی
صورت فلکی ذات‌الکرسی در آسمان شمال بوده و پنج ستاره درخشان دارد که تقریبا به شکل W مشخص هستند.
شکارچی
صورت فلکی شکارچی که با نام‌های جبار و اوریون نیز شناخته می‌شود، در استوای سماوی واقع شده است و از همین رو نیمی از آن در نیم‌کره جنوبی آسمان و نیم دیگرش در نیم‌کره شمالی آسمان قرار گرفته و از تمام نقاط زمین قابل مشاهده است. ۷ ستاره درخشان جبار یک صورتواره یا الگوی متمایز ساعت شنی را در آسمان شب تشکیل می‌دهند؛ ۴ ستاره از آن‌ها شکلی تقریبا مستطیل مانند را ایجاد کرده که در مرکز آن سه ستاره کمربند جبار قرار دارند.
سگ بزرگ
سگ بزرگ یا کلب اکبر یک صورت فلکی شامل ۱۰ ستاره رسمی و نام‌گذاری‌شده است که در آسمان جنوبی قرار دارد.
قنطورس
قنطورس با ۱۵ ستاره دارای سیاره، یکی از صورت‌های فلکی بزرگ آسمان جنوبی است که دو ستاره مشهور آلفا قنطورس و بتا قنطورس در آن قرار دارند. آلفا قنطورس نزدیک‌ترین ستاره به منظومه شمسی محسوب می‌شود.
کارینا
شاه تخته یا کارینا نیز نام یک صورت فلکی در آسمان جنوبی بوده که ۱۱ ستاره دارای سیاره دارد.
عقرب
صورت فلکی عقرب یا کژدم که ظاهری بسیار شبیه به عقرب دارد، در آسمان جنوبی واقع است و ۱۴ ستاره آن سیاره دارند.
در همین رابطه بخوانید: جلوه زیبای صورت فلکی شکارچی در تصویر یک عکاس نجومی را ببینید
چلیپا
صورت فلکی چلیپا در انتهای جنوبی نوار مرئی کهکشان راه شیری قرار دارد و چهار ستاره درخشان آن شکل یک صلیب را ایجاد می‌کنند؛ از این رو به صلیب جنوبی نیز شهرت دارد. همچنین دو ستاره این صورت فلکی دارای سیاره هستند.
پهناورترین صورتواره
در میان صور فلکی پهناورترین صورتواره در نقشه آسمان شب، مار باریک (Hydra) نام دارد که ۱۰۲ درجه از آسمان را دربرمی‌گیرد. مار باریک ۱۷ ستاره اصلی دارد که ۶ تای آن‌ها دارای سیاره هستند.
صورت فلکی ماه‌ها
حتما شما هم تاکنون درباره طالع‌بینی و اختربینی شنیده‌اید؛ موضوعی که بر پایه حرکت اجرام آسمانی انجام می‌شود و طالع‌بینان در آن از صورت‌ها فلکی بهره می‌برند. البته این امر به لحاظ علمی فاقد اعتبار است؛ شما عزیزان می‌توانید مقاله ما درباره زودیاک ماه ها را مطالعه کنید، ما در این مطلب به تفصیل چنین موضوعی را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
دیدگاه‌های خود را در مورد این مقاله در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید و سوالاتتان را بپرسید؛ کارشناسان اسپاش به شما پاسخ می‌دهند.
کره ی سماوی یا همون گنبدمینا