صنعت فضایی رو به رشد در حال ایجاد فرصت‌های تجاری در فضا است؛ از رصد زمین و ارتباطات گرفته تا گردشگری فضایی و در نهایت معدن‌کاری سیارک‌ها. فضای بیرونی و ظرفیت آن مدت‌هاست دیگر جنبه علمی تخیلی ندارد و با پیشرفت روزافزون آن و کاهش هزینه‌ها، کسب‌وکارهای بیشتری برای یافتن فرصت‌های جدید وارد عمل می‌شوند. ظهور و رشد سریع شرکت‌هایی مانند اسپیس‌ایکس تنها آغاز یک اقتصاد فضایی در حال توسعه است.
در همین رابطه بخوانید: دوره آموزشی آشنایی با صنعت فضایی ایران و جهان
بین سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، ارزش اقتصاد جهانی فضایی با ۹ درصد افزایش به ۴۶۹ میلیارد دلار رسید. طبق گزارش بنیاد فضایی (Space Foundation)، این مقدار تا سال ۲۰۴۰ از ۱ تریلیون دلار فراتر خواهد رفت که بیش از دو برابر ارزش فعلی آن است.
کلی کدیس اگبرن (Kelli Kedis Ogborn)، معاون بازرگانی و کارآفرینی فضایی در بنیاد فضایی، می‌گوید: «این صنعت واقعا در حال رونق است و ما برای مدت طولانی شاهد چنین رشدی نبوده‌ایم.» اگرچه چالش‌هایی در اقتصاد فضایی وجود دارد، اما به گفته او فضا مملو از فرصت‌هایی برای شرکت‌هایی با پیشینه‌های مختلف است و به هر مهارت، پیشینه و علاقه‌ای نیاز دارد.
رونق تجارت فضایی
یکی از مهم‌ترین دلایل رونق فضایی اخیر ارزان‌تر شدن پرتاب ماهواره است. بر اساس گزارش شرکت چندملیتی سیتی (Citi) به مرکزیت آمریکا، در مه۲۰۲۲ هزینه پرتاب ماهواره از حدود ۱۰۰ هزار دلار به ازای هر کیلوگرم در دهه ۱۹۸۰، به ۲۵۰۰ دلار در سال ۲۰۱۰ توسط ماهواره‌بر فالکون-۹ (Falcon-9) اسپیس‌ایکس کاهش یافت.
شرکت‌هایی مانند اسپیس‌ایکس از مدار پایین زمین (LEO) استفاده می‌کنند که از لحاظ هزینه ساخت و پرتاب و نزدیکی به زمین با ماهواره‌های مدار زمین ثابت (GEO) که قبلا از آن استفاده می‌شد متفاوت است.
ساخت و پرتاب ماهواره‌های GEO به دلیل اندازه و قرارگیری آن‌ها میلیون‌ها دلار هزینه دارد. ماهواره‌های مدار LEO کوچک‌تر هستند و هزینه ساخت آن‌ها بسیار کمتر است. همچنین ماهواره‌های GEO بیش از ۲۲ هزار مایل از زمین فاصله دارند؛ این در حالی است که ماهواره‌های استارلینک (Starlink) اسپیس‌ایکس در مدار LEO در حدود ۲۵۰ مایلی سطح زمین می‌چرخند.
بیل ری (Bill Ray)، تحلیلگر شرکت آمریکایی گارتنر (Gartner)، می‌گوید: «آن‌ها بسیار نزدیک‌تر هستند و این تفاوت زیادی در نحوه استفاده از آن‌ها و کارهایی که می‌توانید انجام دهید ایجاد می‌کند.»
شرکت‌هایی مانند اپل، سامسونگ و گوگل با صرف میلیاردها دلار برای توسعه تلفن‌های همراه، شروع به توسعه آنتن‌های کوچک، باتری‌ها، تراشه‌ها، پردازنده‌ها و تجهیزات رادیویی کردند که به مقرون به صرفه‌تر شدن LEO کمک کرده است.
به گفته ری، هر ماهواره سامانه ماهواره‌ای ایریدیم (Iridium) در مدار LEO که در دهه ۱۹۹۰ پرتاب شد، حدود ۱۷ میلیون دلار هزینه داشت. حال استارلینک به ازای هر ماهواره حدود ۲۰۰ هزار دلار هزینه دارد. این موضوع به دلیل گسترش فناوری تلفن همراه در مدار مذکور بوده که آن را بسیار ارزان‌تر کرده است.
فیل برانکارد (Phil Brunkard)، تحلیلگر موسسه آمریکایی فورستر ریسرچ (Forrester Research)، می‌گوید: «از آنجایی که فناوری تلفن همراه، ماهواره‌های کوچک‌تر و مقرون به صرفه‌تر را فعال می‌کند، اسپیس‌ایکس حامل‌های قابل استفاده مجدد را وارد می‌کند و هزینه‌های پرواز فضایی را کاهش می‌دهد. اکنون که ما واقعا می‌توانیم ماهواره‌های بیشتری را به فضا بفرستیم و آن‌ها را در مدار LEO قرار دهیم، فرصت‌های بازار جدیدی ایجاد می‌شود.»
کاربردهای پرتاب ارزان‌تر نیز به فرصت‌هایی در آینده مانند گردشگری فضایی تبدیل می‌شود. به گفته اگبرن این فرصت برابر با جایی است که شهروندان به فضا دسترسی دارند. در سال ۲۰۲۱ شرکت آمریکایی بلو اوریجین (Blue Origin) ۱۴ نفر را به فضا فرستاد و در حال برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های بیشتر است. این در حالی است که برای سال‌ها، فضا تا حد زیادی توسط دولت‌ها قابل دسترسی بوده است.
اگبرن می‌گوید: «همانطور که پرتاب‌ها برای ارزان‌تر، معمول‌تر و قابل اعتمادتر شدن تکامل می‌یابند، صنعت فضایی را به جلو می‌برند و فرصت‌های تجاری بیشتری را فراهم می‌کنند.»
کاربردهای مدار LEO
به گفته اگبرن در حال حاضر، دو سوم کل درآمد تجاری در فضا از محصولات و خدمات تجاری فضایی است؛ عمدتا ماهواره‌هایی که برای پخش رادیو و تلویزیون، ناوبری موقعیت، ارتباطات و رصد زمین استفاده می‌شوند.
کسبوکارها به فرصت‌های تجاری مرتبط با ماهواره‌های LEO به دلیل هزینه کم و دیگر قابلیت‌های آن علاقه‌مند می‌شوند. در حالی که ماهواره‌های مدار زمین ثابت (GEO) در نقطه خاصی روی زمین ثابت می‌مانند، ماهواره‌های LEO دائما به دور زمین می‌چرخند و پوشش و اتصال بیشتری را در مناطق صعب العبور مانند کشتی‌ها و خطوط هوایی فراهم می‌کنند. به گفته برانکارد ماهواره‌های LEO برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نیز مفید هستند.
او در این باره می‌گوید: «من روایت‌هایی از سکوهای نفتی شنیده‌ام که باید داده‌ها را برای تجزیه‌وتحلیل با هلیکوپتر به سایت اصلی ارسال کنند، اما با اتصال پهنای باند و برنامه‌های محلی، می‌توانید کارهای بیشتری را در آن جا انجام دهید.»
ماهواره‌های LEO همچنین رصد زمین و گزارش داده‌های همزمان را ممکن می‌کنند. به عنوان مثال، شرکت آمریکایی پلنت (Planet) یک شرکت رصد زمین است که داده‌های ماهواره‌ای روزانه را به دولت‌ها، شرکت‌ها و محققان ارائه می‌دهد. به گفته ری این شرکت هر روز از هر نقطه روی سطح زمین عکس‌هایی با وضوح بالا می‌گیرد.
شرکت بریتانیایی ارث-آی (Earth-i) از داده‌های رصدی و تجزیه‌وتحلیل پیشرفته برای دریافت اطلاعاتی مانند میزان استخراج روزانه نیکل استفاده می‌کند. به گفته ری این شرکت مکان هر کارخانه استخراج نیکل در جهان را می‌داند و با استفاده از یک دوربین حرارتی می‌تواند تشخیص دهد که استخراج نیکل در حال انجام است یا خیر. او می‌گوید: «آن‌ها عکس نمی‌فروشند؛ بلکه مقدار نیکلی را که روز قبل استخراج شده بود، می‌فروشند و بس! مردم برای آن پول زیادی خواهند پرداخت.»
با این حال، ماهواره‌های مدار LEO معایبی نیز دارند. به گفته برانکارد این بازار به طور فزاینده‌‌ای با موانع متعددی مانند محدودیت ظرفیت در استفاده از اتصال ماهواره‌ای طیف فرکانسی مواجه است.
برانکارد می‌گوید: «طیف فرکانس محدود است. بنابراین با پرتاب ماهواره‌های بیشتر از طرف سازمان‌ها، بین افرادی که اولویت دسترسی به این طیف را دارند، اختلاف به وجود خواهد آمد.» علاوه بر این، با افزایش تعداد ماهواره‌ها احتمال بیشتری برای برخورد و تشکیل زباله‌های فضایی وجود دارد. طبق گزارش‌ها برای پوشش زمین حدود ۱۵ ماهواره در مدار LEO مورد نیاز است؛ این در حالی است که این کار تنها با سه ماهواره GEO انجام می‌شود!
به گفته برانکارد از آنجا که قوانین، توافق‌نامه‌های جهانی را می‌طلبد، چشم‌انداز سیاست پیرامون ماهواره‌های مدار LEO پیچیده است. نهادهای جهانی مانند اتحادیه بین‌المللی مخابرات (اختصارا ITU) توصیه‌هایی را برای فناوری ارتباطات ماهواره‌ای ارائه می‌دهند، اما نمی‌توانند هیچ قانونی را تصویب کنند. طبق گزارش‌ها، معاهده فضایی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۶۷ به عنوان پایه‌ای برای قوانین فضایی بین‌المللی عمل کرده، اما سال‌هاست که برای رسیدگی به فعالیت‌های فضایی تجاری جدید به‌روز نشده است.
فرصت‌های فضایی آینده
اگبرن معتقد است آینده فضا با زیرساخت‌ها و فناوری‌هایی مانند ماهواره‌ها تثبیت می‌شود و توسط بازارهای جدید و در حال ظهور تعریف خواهد شد.
گردشگری فضایی به دلیل ارتباط آن با صنایع متعدد، یکی از محرک‌های اصلی منافع کسبوکارها است. با پیشرفت گردشگری فضایی، صنایع منسوجات، مواد غذایی و سایر وسایل رفاهی برای استفاده در فضا تطبیق داده می‌شوند. اگبرن می‌گوید: «هر اتفاقی که از نظر تجاری در اینجا روی زمین رخ می‌دهد، در فضا ضروری است.»
یکی دیگر از صنایع رو به رشد، حذف زباله‌های فضایی است. در حال حاضر مقدار قابل توجهی زباله در فضا وجود دارد. به گفته اگبرن با افزایش تعداد ماهواره‌ها حذف زباله‌های فضایی یک منفعت تجاری بزرگ خواهد بود.
در همین رابطه بخوانید: خطر مرگ بر اثر سقوط زباله فضایی چقدر است؟
شرکت ژاپنی آسترواسکیل (Astroscale) که در زمینه جمع‌آوری زباله‌های فضایی فعالیت می‌کند قصد دارد اولین ماموریت حذف زباله‌های فضایی خود را در سال ۲۰۲۴ انجام دهد. به گفته نانا گوردون (Nana Gordon)، تحلیلگر بازار در آسترواسکیل، بخشی از تمرکز این شرکت شامل پایداری در فضا نیز می‌شود. ده‌ها هزار ماهواره در حال آماده شدن برای پرتاب هستند و آسترواسکیل می‌خواهد به بازیافت، استفاده مجدد و تعمیر ماهواره‌ها به جای پرتاب مستمر ماهواره‌های جدید کمک کند.
کاوش در اعماق فضا و همچنین ماموریت‌هایی که انسان‌ها و محموله‌ها را به ماه، مریخ و فراتر از آن حمل می‌کنند، منافع تجاری را نیز به دنبال دارد. شرکت‌ها می‌توانند در فناوری مورد نیاز برای تامین انرژی و پشتیبانی از انسان در طول ماموریت‌های طولانی مدت، ذخیره انرژی در ماه و سایر سیاره‌ها و دیگر زیرساخت‌های لازم برای اکتشاف نقش داشته باشند.
ری همچنین معتقد است استخراج سیارک ظرف ۳۰ سال آینده به واقعیت تبدیل خواهد شد. او می‌گوید: «سیارک‌هایی وجود دارند که از الماس ساخته شده‌اند. اگر بخواهیم می‌توانیم مقادیر زیادی از این مواد کمیاب را داشته باشیم. راه درازی است؛ فکر نمی‌کنم انسان‌ها را بفرستیم، اما ماشین‌ها می‌توانند به آن جا بروند.»
بر اساس گزارش‌ها، یک ایستگاه فضایی تجاری جدید که در حال توسعه است به فعال کردن این صنایع فضایی کمک خواهد کرد. شرکت آمریکایی آکسیوم اسپیس (Axiom Space) در حال حاضر در حال مونتاژ ایستگاه آکسیوم است؛ این پلتفرم تجاری تا سال ۲۰۳۱ جانشین ایستگاه فضایی بین‌المللی خواهد شد. شرکت مذکور قرار است اولین ماژول ایستگاه خود را در سال ۲۰۲۵ پرتاب و به ایستگاه فضایی بین‌المللی متصل کند.