در رسانه‌های چینی اندیشه‌های شی‌جین‌پینگ، رهبر چین باعث رشد و تقویت صنعت هوانوردی چین شده است. به ادعای رسانه‌های دولتی چین، این کشور همه زیر‌ساخت‌ها و فناوری‌های لازم برای تولیدات انواع هواپیما را دارا است. هواپیماساز‌های چینی جلسات منظمی برگزار می‌کنند تا در رابطه با نظریات شی و نحوه بکارگیری آنها در برنامه‌های هوافضای چین بحث کنند.
اما بر خلاف گزارش‌های اعلامی از سوی رسانه‌های چینی، نشانه‌های بسیاری دیده می‌شود که رشد پرسرعت اقتصاد چین و برنامه‌های هوافضای این کشور متوقف شده‌اند و آینده‌ای نامعلوم در انتظار صنعت هوافضای این کشور است. چین هرگز صادرات خود را در صنعت فضایی رشد نداد و تمایل داشت مدلی سوسیالیستی-خودکفایی را در صنعت هواپیمای ملی خود پیاده کند که در چندین سطح شکست خورده است.
در همین رابطه بخوانید: هواپیمای فضایی مرموز چین در مدار زمین چه می‌کند؟
همچنین در سال‌های اخیر اعتبارات سیاسی به جای دانش اقتصادی معیار انتخاب مدیران رده بالای شرکت‌های هوافضای چین بوده است. این مورد در شرکت‌های مشترک بین چین و غرب نیز تفاوت چندانی ندارد. شرکت‌های مشترک بین چین و غرب ملزم هستند تا بخشی از هیئت مدیره خود را از مقامات حزب کمونیست چین انتخاب کنند. در بسیاری موارد این مقامات علم و تجربه کافی در صنعت هوانوردی ندارند.
اولین هواپیمای مسافربری بومی چین ای‌آر‌جی۲۱ (ARJ21) هنوز تنها به تعداد کمی تولید می‌شود. داده‌های ناوگان‌های هوایی نشان می‌دهند که پس از عملیاتی شدن این هواپیما در سال ۲۰۱۶، تنها ۱۰۷ مورد از آنها وارد خدمت شده‌اند که در این صورت سالانه تنها ۷ هواپیما از این نوع ساخته شده است. شاید بزرگترین دستاورد این هواپیما ورود آن به بازار بین‌المللی از طریق شرکت هواپیمایی اندونزیایی ترنس‌نوسا (TransNusa) باشد که یک شرکت هواپیمایی گمنام تشکیل شده با سرمایه‌گذاری چینی‌ها است.
از سوی دیگر هواپیمای باریک‌پیکر C919 نیز بعد از سال‌ها تاخیر، در ماه مه وارد خدمت شده است، اما تنها دو نمونه از آن در شرکت هواپیمایی چین شرقی (China Eastern Airlines) عملیاتی هستند. مانند ای‌آر‌جی۲۱، این هواپیما نیز تقریبا به طور کامل بر فناوری هوانوردی غربی، از جمله موتورهای CFM International LEAP-1C وابسته است.
برای رفع وابستگی به موتورهای غربی نمونه بومی آن با نام CJ-1000A در حال ساخت است، اما هنوز مشخص نیست که زمان ورود آن به خدمت چه زمانی خواهد بود و چقدر در مقابل موتورهای خارجی رقابتی است.
در همین رابطه بخوانید: نسل جدید هواپیمای مسافربری مافوق صوت در راه است
در دهه ۲۰۱۰، شرکت صنعت هوانوردی چین (Aviation Industry Corporation of China)، تلاش بزرگی برای ساخت یک هواپیمای توربوپروپ جدید به نام MA700 انجام داد. اما این برنامه در سال ۲۰۲۰ به دلیل تصمیم کانادا برای متوقف کردن صادرات موتورهای PW150C به چین شکست خورد. دولت کانادا در پاسخ به بازداشت دو شهروند کانادایی توسط چین به اتهام جاسوسی این تصمیم را گرفت.
برنامه هواپیمای پهن‌پیکر CR929 نیز همچنین در وضعیت نامعلومی قرار دارد. به نظر می رسد که اتحادیه هواپیماسازی روسیه (United Aircraft Corporation) که قرار بود بخش عمده‌ای از قطعات این هواپیما را تامین کند، به علت تهاجم روسیه به اوکراین و تحریم‌های بین‌المللی از قسمت‌های مهمی از برنامه کنار گذاشته شده است و فعلا برنامه‌ای از سوی چین برای جایگزینی این شریک مهم به چشم نمی‌خورد.
حال چین مجبور است در کنار روسیه از شرکای غربی نیز برای توسعه این هواپیما کمک بگیرد، اما تصور اینکه شرکت‌های غربی در کنار روسیه با چینی‌ها همکاری کنند دور از ذهن به نظر می‌رسد.
نظرات غربی‌ها در مورد چین
نگرش نسبت به چین از دهه ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ تا امروز به طور قابل توجهی تغییر کرده است. در آن زمان شرکت‌های هوانوردی بین‌المللی به دنبال همکاری با بازیگران چینی مانند شرکت صنعت هوانوردی چین بودند. شرکت‌های مختلف از اینکه مالکیت معنوی فناوری‌های خود را به چینی‌ها بفروشند راضی بودند. از سوی دیگر در آن زمان چین در حال تجربه یک رونق اقتصادی بی سابقه بود و عطش این کشور برای خرید و ساخت هواپیما بی پایان بود.
علت همکاری گسترده غربی‌ها با چینی‌ها این بود که چین در آن دوران سیاست‌های تخاصم کمتری داشت و اینطور به نظر می‌رسید که با ثروتمند شدن چین، این کشور لیبرال‌تر خواهد شد.
در همین رابطه بخوانید: آیا با هواپیما می‌توان به فضا رفت؟!
اما امروز همه چیز برعکس شده است. زیر نظر شی، چین سیاستی رادیکال را در پیش گرفته است. حزب کمونیست چین در حالی که در داخل این کشور به طور فزاینده اقتدار می گیرد، در روابط خارجی خود با همسایگان و جهان به رفتار تهاجمی پرداخته است. چین از نظر نظامی یک تهدید بی‌سابقه برای آمریکا است. علاوه بر این، اقتصاد این کشور در میان بحران بدهی عظیم، بیکاری جوانان، رکود و چشم‌انداز تاریک پیری جمعیت در بلند مدت دستخوش افول است.
چشم‌انداز تاریک سیاسی و اقتصادی چین به طور فزاینده بر صنعت هوانوردی این کشور تاثیر منفی گذاشته است. به علاوه این چشم‌انداز‌های تاریک بر نگرش بازیگران بین‌المللی مهم هوافضا بر این کشور اثرگذار بوده است.
بنابر اعلام رسانه فلایت گلوبال (FlightGlobal) سرمایه‌گذاران بین‌المللی همچنان از شرکت‌های چینی حمایت می‌کنند، اما از اینکه نرخ تولید این کشور متوقف شده است بسیار ناراضی هستند. در حال حاضر بین سرمایه‌گذاران بین‌المللی و شرکت‌های چینی مذاکره‌های بسیار کمی برای افزایش همکاری وجود دارد. در کنار همه این‌ها مدیران شرکت صنعت هوانوردی چین نگران هستند که در آینده تحریم‌هایی که برای صنعت نیمه هادی چین اعمال شده است، بر روی صنعت هوافضای چین نیز اعمال خواهد شد.
به گفته ریچارد آبولافیا (Richard Aboulafia)، مدیرعامل شرکت استرالیایی آیروداینامیک (AeroDynamic) برای ایالات متحده و متحدان غربی آن غیرعملیاتی کردن تمام ناوگان هواپیمای بومی چین به وسیله تحریم به سادگی یک امضا است. چراکه این مورد پیش از این نیز در رابطه با هواپیمای MA700 انجام شده بود. البته این تحریم‌ها در صورت عملیاتی شدن باعث آسیب جدی به تجارت و روابط دیپلماتیک بین چین و غرب خواهد شد و به همین علت فعلا تنها به عنوان یک گزینه بر روی میز است.
احتمالا در صورتی که عواملی مانند حمله نظامی چین به تایوان و یا کمک نظامی این کشور به روسیه در جنگ اوکراین رخ بدهند، غرب از گزینه تحریم صنعت هوافضایی چین استفاده خواهد کرد.
جنبه‌های دشوار فعالیت در چین ممکن است به جاه‌طلبی‌های بین‌المللی این کشور در حوزه هوایی آسیب بزند.
وزیر بازرگانی آمریکا با اشاره به اینکه اقتصاد غرب نسبت به چین محافظه‌کار شده است می‌گوید: «چین برای شرکت های آمریکایی غیرقابل سرمایه‌گذاری شده است. اکثر شرکت‌های غربی اشاره می‌کنند که جریمه‌های بی‌مورد و بدون توضیح چین را غیرقابل سرمایه‌گذاری کرده‌اند. همچنین تغییرات در قانون مبارزه با جاسوسی که به موجب آنها چین می‌تواند شهروندان حاضر در چین را بدون ارائه دلیل موجه و صرفا با اتهام زنی به جاسوسی چالش جدیدی است که که برای فعالان اقتصادی غربی در چین ایجاد شده است.»
چین و بوئینگ
بوئینگ نخستین و مهم‌ترین شرکتی است که با چالش‌های جدید فعالیت در چین روبرو شده است. این شرکت از سال ۲۰۱۷ سفارش قابل توجهی برای هواپیماهای چینی دریافت نکرده است. همچنین سازمان هواپیمایی داخلی چین بعد از مدتی بسیار طولانی و به سختی به شرکت‌های هواپیمایی چینی اجازه داد که استفاده مجدد از بوئینگ۷۳۷مکس (Boeing737max) را پس از اصلاحاتی که در پی دو سانحه مرگبار در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ انجام شد، از سر بگیرند.
از سوی دیگر چین هنوز اجازه تحویل بیش از ۱۰۰ هواپیمای جدید ۷۳۷ مکس که توسط شرکت‌های هواپیمایی چینی خریداری شده‌اند را نداده است.
در همین رابطه بخوانید: همکاری رمز موفقیت در ساخت بزرگترین هواپیمای ترابری نظامی چین
از سوی دیگر زنجیره تامین بوئینگ نیز به چین وابسته است. از مهم‌ترین قطعاتی که توسط چین برای بوئینگ ساخته می‌شود، پنجره عمودی برای مدل ۷۳۷ است. به گفته بوئینگ این تجارت ممکن است به پایان برسد و بوئینگ از همکاری با چین برای ساخت برخی قطعه‌های هواپیماهای خود صرف‌نظر کند. با وجود همه مشکلات هنوز‌هم برخی همکاری‌ها بین بوئینگ و صنعت هوانوردی چین وجود دارد و هنوز تجارت به صفر نرسیده است.
تا کنون ۹۰٪ هواپیماهای ۷۳۷مکس در چین دوباره عملیاتی شده‌اند و این کشور همچنان یک بازار کلیدی است.
چین و ایرباس
با وجود مشکلات پیش آمده بین بوئینگ و چین، از سوی دیگر شرکت اروپایی ایرباس (Airbus) رقیب بوئینگ، به چین خیلی خوش‌بین است. ارزش کل همکاری صنعتی بین ایرباس و صنعت هوانوردی چین در سال ۲۰۲۰ به حدود ۱ میلیارد دلار رسیده است.
در فروردین۱۴۰۲ گویلوم فاری (Guillaume Faury)، مدیرعامل ایرباس، با اشاره به اینکه بیش از ۲۰۰ قطعه‌ساز مختلف در تولید هواپیماهای ایرباس نقش دارند می‌گوید: «ایرباس از اهمیت بازار حمل‌ونقل هوایی چین مطلع است و برنامه‌ای برای احداث خط تولید دوم هواپیمای A320 در مرکز تیانجین را دارد که به هدف تولید ۷۵ هواپیمای A320neo در سال ۲۰۲۶ ساخته شد. این مرکز تا کنون ۱۶ هواپیمای پهن‌پیکر A330 و ۱۹ هواپیمای A350 را تکمیل کرده و به مشتریان تحویل داده است.»
همچنین، ایرباس و شرکت تارماک ایروسیو (Tarmac Aerosave) در شهر چنگدو چین یک مرکز صنعتی هوایی احداث کردند که شامل آشیانه، مرکز تعمیر و نگهداری و همچنین تولید و توزیع قطعات هواپیماهای ایرباس است. این مرکز در سال ۲۰۲۴ عملیاتی خواهدشد.
خطرات پیش روی روابط چین و غرب در صنعت هوایی
البته همه نظر مشابه ایرباس در رابطه با همکاری با صنعت هوافضای چین را ندارند. به نظر تحلیلگران شرکت‌های بین‌المللی هوافضا که در چین مستقر هستند، باید سناریوهای خطرناک مانند ماجراجویی نظامی چین در اطراف تایوان یا در دریای جنوبی چین را جدی بگیرند. در صورت اعمال تحریم‌ها توسط غرب بر چین انتقام چینی‌ها از شرکت‌های غربی فعال در این کشور قطعی خواهد بود.
با وجود همکاری‌های گسترده چین و غرب در صنعت هوانوردی، تحلیلگران صنعت هوافضای چین معتقد هستند که تولیدکنندگان بزرگ هواپیما هنوز می‌توانند هر زمان که اراده کردند چین را از زنجیره تامین صنعت هوافضایی خود بیرون کنند. شرکت‌های مهمی که در چین فعالیت دارند، قبل از سرمایه‌گذاری از خطرات آگاه بودند. آنها برنامه‌هایی برای جایگزینی قطعه‌سازان چینی در نظر دارند و همچنین انبارهای قطعات خود را برای به مشکل نخوردن خط تولید‌هایشان طی قطع روابط چین و غرب پر کرده‌اند.