در مقاله‌ی قبل در مورد اهمیت مریخ برای بشر و مشکلات و چالش‌هایی که در مسیر قدم گذاشتن روی سیاره‌ی سرخ وجود دارند توضیحاتی ارائه شد. اما در این مقاله به مهمترین تلاشهایی که تاکنون در این زمینه انجام شده، بزرگترین شکست‌ها، برنامه‌های پیش‌رو و مریخ‌نوردها و مدارگردهای مهم پرداخته می‌شود. پیشنهاد می‌شود قبل از مطالعه‌ی این مقاله، مقاله‌ی پیشین مطالعه شود.
خبری از UFO نیست!
همانطور که قبلا گفته شد اولین تلاشها را برای رسیدن به مریخ، آمریکا و روسیه انجام دادند و Mariner 4 متعلق به ناسا را می‌توان اولین کاوشگری نامید که توانست در سالهای 1965 تا 1967 از کنار مریخ گذر کند و عکس‌هایی از آن تهیه کند. این عکسها هرچند کیفیت بالایی نداشتند (مجموع حجم عکسها 638 کیلوبایت بود) اما لااقل خیال انسان را نسبت به وجود موجودات فضایی بر روی مریخ راحت کردند! مجموع هزینه‌های ماموریت Mariner 4 در حدود 83 میلیون دلار تخمین زده شده است.
Mariner 4
بازگشت شوروی به گود رقابت
شوروی که از سال 1960 تا 1971، 9 شکست در ماموریتهای مریخ را در پرونده‌ی خود ثبت کرده بود سرانجام در سال 1971 اولین موفقیت خود را با مدارگرد و سطح‌نشین Mars 3 تجربه کرد و به نوعی به رقابت مریخ بازگشت. مدارگرد این ماموریت طی 8 ماه فعالیت خود 60 تصویر از مریخ به زمین ارسال کرد اما سطح‌نشین آن 20 ثانیه پس از فرود بر سطح سیاره از کار افتاد.
Mars 3
وایکینگ‌ها مریخ را فتح کردند
پس از موفقیت در عبور از کنار مریخ و قرار گرفتن در مدار آن نوبت به فرود آمدن روی سیاره سرخ می‌رسد. فرود Viking 1 و Viking 2 در سال 1976 نقطه عطفی در کاوش بر روی مریخ بود. هرچند پیش از آن سطح‌نشین‌های شوروی توانسته بودند سطح مریخ را لمس کنند، اما Viking 1 عملا بدل به اولین سطح‌نشینی شد که توانست در قالب پیش‌بینی شده بر روی مریخ فرود بیاید و طبق برنامه، مأموریتش را انجام دهد. پروژه وایکینگ که با بودجه ی 1 میلیارد دلاری گران‌ترین و جاه‌طلبانه‌ترین پروژه اکتشافی بر روی مریخ تا آن زمان به حساب می‌آمد، بسیار موفقیت‌آمیز بود و بخش قابل توجهی از اطلاعات ما از مریخ تا اواخر قرن بیستم مدیون این کاوشگرها بود. هر کدام از وایکینگ‌های آمریکایی شامل یک مدارگرد و یک سطح‌نشین می‌شد که در طی کاوش تقریبا 6 ساله‌شان بر روی مریخ که بسیار بیشتر از زمان پیش‌بینی شده‌ی اولیه بود، علاوه بر اطلاعات بسیار ارزشمندی که به دست آوردند، روی هم بیش از 50 هزار تصویر از مریخ به زمین مخابره کردند.
Viking 1
نقشه‌برداری از مریخ
در حالی که گویا طلسم شکست ماموریتهای روس‌ها به مقصد مریخ پس از فروپاشی شوروی نیز پایانی نداشت، ناسا در سال 1996 ماموریت نقشه‌بردار سرتاسری مریخ(MGS) را به مرحله اجرا گذاشت. این کاوشگر، سطح و جو و ساختار درونی مریخ را به طور کامل مورد بررسی قرار داد و داده‌های ارسالی آن به زمین از مجموع تمامی داده‌های کاوشگرهای ارسالی پیش از آن به مریخ بیشتر بود. از مهمترین دستاوردهای این کاوشگر تهیه تصاویر از آبراه‌هایی بود که احتمال وجود منابع کنونی آب بر روی این سیاره از جمله سفره‌های زیرزمینی را افزایش می‌داد.
نقشه سرتاسری مریخ
2001: یک ادیسه مریخی
سال 2001 را می‌توان نقطه‌ی عطف بعدی ماموریتهای مریخ دانست چرا که مدارگرد 2001 Mars Odyssey که نام آن برگرفته از کتاب «2001: یک ادیسه فضایی» آرتور سی کلارک بود، در این سال وارد مدار مریخ شد. این مدارگرد که در قالب مأموریت تمدید شده‌اش همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد در سال 2010 رکورد طولانی‌ترین مدت زمان عملکرد در سیاره‌ی سرخ را شکست. کاوشگر رکوردشکن ناسا علاوه بر مخابره‌ی بیش از 350 هزار تصویر به زمین، نقشه‌های مختلفی از پراکندگی عناصر مختلف بر روی مریخ تهیه کرده است.
Mars Odyssey
ورود سازمان فضایی اروپا به رقابت مریخ
اما سازمان فضایی اروپا در سال 2003 وارد گود رقابت مریخ شد و Mars Express/Beagle 2 را روانه‌ی این سیاره کرد که سطح‌نشین Beagle 2 در ابتدای ماموریت از بین رفت اما مدارگرد Mars Express هنوز هم پس از 5 بار تمدید ماموریت در حال استفاده است. این ماموریت در مجموع 345 میلیون دلار برای سازمان فضایی اروپا هزینه داشته است.
Mars Express
25 برابر شانس بیشتر
یکی از موفق‌ترین دوره‌های اکتشاف بر روی سیاره سرخ، در سال 2003 با پرتاب مریخ‌نوردهای اسپیریت (Spirit) و آپورتونیتی (Opportunity) توسط ناسا کلید خورد. این دو مریخ‌نورد که در اصل برای ماموریتی سه‌ماهه طراحی شده بودند، بیش از 25 برابر مدت زمان در نظر گرفته شده به اکتشاف بر روی مریخ و تهیه‌ی تصاویر پرداختند. مریخ‌نورد اسپیریت در سال 2009 در گل نرم مریخی گیر کرد و در نهایت پس از حدود 6 سال به کار خود پایان داد اما آپورتونیتی همچنان پس از گذشت 13 سال به ماموریت خود ادامه می‌دهد.
Opportunity
رکورددار ارسال اطلاعات از مریخ
یکی دیگر از اعداد و رکوردهای شگفت‌انگیز مرتبط با سیاره‌ی سرخ به مدارگرد اکتشافی مریخ (MRO) اختصاص دارد که پس قرار گرفتن در مدار این سیاره در سال 2006 تا کنون بیش از 26 ترابیت اطلاعات (بیشتر از مجموع تمام ماموریتهای دیگر مریخ) به زمین ارسال کرده است! مدارگرد 720 میلیون دلاری MRO وظیفه‌ی مخابره‌ی وضعیت جوی و سطحی مریخ و همچنین انتخاب محل‌های فرود برای کاوشگرهای آینده ناسا را بر عهده دارد.
MRO
تراژدی روسیه و مریخ
شاید در حین مطالعه‌ی چند پاراگراف اخیر از خود پرسیده‌اید که چه به سر ماموریت مریخ روسیه آمد؟ در پاسخ باید به آخرین مرحله از ناکامی روس‌ها در رسیدن به مریخ در سال 2011 اشاره کرد. Phobos-Grunt که حامل مدارگرد چینی Yinghuo-1 و یک کپسول آزمایشی ساخت Planetary Society بود حتی در خروج از جو زمین هم موفق نبود و در اقیانوس آرام سقوط کرد. فوبوس گرانت قرار بود به اولین کاوشگری تبدیل شود که از سطح مریخ نمونه‌گیری کرده و نمونه را به زمین باز می‌گرداند.
Phobos-Grunt
کنجکاوی؛ این مریخ‌نورد محبوب
اما می‌رسیم به کاوشگری که اگر دنبال‌کننده‌ی اخبار مربوط به مریخ باشید احتمالا نام آن را زیاد شنیده‌اید. کاوشگر کنجکاوی (Curiosity) در سال 2011 پرتاب شد و در سال 2012 بر سطح مریخ فرود آمد و همچنان در حال ماموریت است. این کاوشگر 2.5 میلیارد دلاری که 5 برابر هرکدام از کاوشگرهای اسپیریت و آپورتونیتی وزن و 10 برابر آنها ابزار علمی همراه خود دارد، پیچیده‌ترین کاوشگریست که ناسا به سیاره‌ی سرخ فرستاده است. کنجکاوی مجهز به انواع تجهیزات علمی است، می‌تواند از خاک نمونه برداری کند و سنگ‌ها را سوراخ کند. ضمن اینکه یک بازوی روباتیک، نمونه‌ها را برای آنالیز ترکیب شیمیایی به آزمایشگاه درون آن منتقل می‌کند. این کاوشگر پیشرفته را شاید بدون اغراق یکی از خبرسازترین ماموریتهای فعلی ناسا دانست که هر هفته با ارسال عکس‌های با کیفیت از سطح مریخ و کشف نشانه‌های حیات در این سیاره جهانیان را شگفت‌زده می‌کند.
Curiosity
هند مفهوم موفقیت را به دیگران یاد می‌دهد
نهایتا به عنوان آخرین بازیگر عرصه‌ی اکتشافات مریخ باید به هند و ماموریت MOM اشاره کرد. مدارگرد این کشور در سال 2014 به مریخ رسید و تصاویر مختلفی را نیز به زمین مخابره کرده و در دسترس عموم قرار داده است. هزینه‌ی کلی این ماموریت 73 میلیون دلار بوده که آن را به ارزانترین ماموریت مریخ تاکنون تبدیل کرده است. شاید MOM در مقایسه با مدارگردهای فعال کنونی چندان پیشرفته نباشد اما هند را به نخستین کشور آسیایی که به مدار مریخ می‌رسد و همچنین نخستین کشوری که در تلاش اول خود در این زمینه موفق می‌شود بدل کرده است.
MOM
طلسم مریخی روسیه
آخرین ماموریت مریخ که تا زمان نوشته شدن این مقاله صورت گرفته ماموریت اگزومارس (ExoMars) در سال 2016 می‌باشد که شامل مدارگرد اگزومارس و سطح‌نشین شیاپارلی (Schiaparelli) بود. این ماموریت حاصل تلاش مشترک روسیه و سازمان فضایی اروپا بود و همانطور که از طلسم مریخی روسیه انتظار می‌رفت باز هم ماموریت با موفقیت کامل همراه نبود! در واقع سطح‌نشین این ماموریت از بین رفت و تنها مدارگرد آن است که هنوز به مطالعه‌ی اتمسفر مریخ مشغول است.
Schiaparelli
آنچه تاکنون مطرح شد شامل معروفترین و مهمترین ماموریتهای رباتیک مریخ است که تا زمان حال صورت گرفته‌اند. در قسمت بعد به مهمترین برنامه‌های آینده در زمینه‌ی فتح مریخ می‌پردازیم.
