باوجود تبعیض‌های جنسیتی که در مشاغل مختلف، به‌ویژه مشاغل سخت وجود دارد، زنان از سپیده‌دم تاریخ فضانوردی جهان، وارد برنامه‌های اکتشافی بشر در فضای خارج از جو زمین شدند و توانستند عناوین برتر و رکوردهایی را به نام خود ثبت کنند. اما نکته جالب‌توجه آن است که بسیاری از این عناوین و رکوردها در خرداد به دست آمده‌اند. به‌طوری‌که می‌توان گفت این ماه پر بود از سالگردها و مناسب‌هایی که زنان در حوزه فضا از خود به یادگار گذاشته‌اند و ازاین‌پس برای مردم کشورمان، خردادماه یادآور خاطره ورود اولین زن ایرانی‌تبار به گروه فضانوردان «ناسا» خواهد بود.
پس از پرواز «یوری گاگارین» در سال 1340 (1961 میلادی) به‌عنوان اولین انسان فضانورد جهان، «سِرگی کورولیوف»، رئیس سازمان مهندس موشک در اتحاد جماهیر شوروی سابق، پیشنهاد اعزام زنان به فضا را مطرح کرد. به‌این‌ترتیب، پنج زن از بین بیش از 400 متقاضی، برای این کار انتخاب شدند. این پنج زن، چتربازهای زیر 30 سال، با قد کمتر از 170 سانتیمتر و وزن کمتر از 70 کیلوگرم بودند و درنهایت از این فهرست، «والنتینا تِرِشکُوا» برای انجام دادن اولین پرواز فضایی یک زن در جهان بزگریده شد و در 16 ژوئن 1963 (26 خرداد 1342) زمانی که فقط 26 سال داشت، با فضاپیمای «وُستوک 6» به فضا رفت.
والنتینا تِرِشکُوا
«ترشکوا» باوجود ناراحتی‌های جسمی و تهوعی که در طول پرواز دچارش شده بود، توانست در مدت سه روز 48 بار دور زمین بچرخد و تصاویری از افق بگیرد که بعدها از آن‌ها برای شناسایی لایه‌های هواپخش (Aerodol) جو استفاده شد. او در این مأموریت با رمز رادیوی «چایکا» (مرغ دریایی) شناخته می‌شد. بعدها سایرک 1934TD در بزرگداشت این کیهان‌نورد اتحاد جماهیر شوروی سابق، «1671 چایکا» نام‌گذاری شد. والنتینا ترشکوا، علاوه بر عنوان اولین فضانورد زن در تاریخ فضانوردی، تاکنون رکورد جوان‌ترین فضانورد (کیهان‌نورد) زن جهان را در اختیار دارد.
آمریکا، خرداد 20 سال بعد
درست 20 سال بعد از پرواز ترشکوا، در 18 ژوئن 1983(28 خرداد 1362) «سالی راید»، همراه با «شاتل فضایی چلنجر» به فضا پرتاب شد و در سن 32 سالگی، القاب اولین و جوان‌ترین فضانورد زن آمریکایی و همچنین سومین فضانورد زن در جهان را از آن خود کرد.
سالی راید
راید که یکی از 8 هزارنفری بود که سال 1357/ 1978 متقاضی شرکت در برنامه فضایی آمریکا، در دومین و سومین پرواز «شاتل فضایی کلمبیا» در مرکز زمینی «کپسول ارتباط‌دهنده» (CapCom) مشغول به کار شد و همچنین در طرح توسعه بازوی رباتیک «کانادارم» شاتل‌های فضایی شرکت کرد. زمانی که خبر اعزام راید به فضا اعلام شد، جنسیت او به سوژه داغ رسانه‌های آمریکایی تبدیل شد تا جایی که در یک نشست خبری مجبور شد به سؤالاتی مانند «آیا این پرواز روی اندام‌های تولیدمثلی شما اثر منفی خواهد داشت؟» و «آیا وقتی کارتان خوب پیش نمی‌رود، می‌زنید زیر گریه؟» پاسخ دهد.
سالی راید، اولین زنی است که از بازوی رباتیک در فضا استفاده کرد و تنها فردی است که در هر دو کارگروه بررسی دو فاجعه‌ای که برای شاتل‌های فضایی چلنجر و کلمبیا رخ داد، شرکت کرد. این فضانورد آمریکایی که با شرکت در دو مأموریت چلنجر، در مجموع 14 روز و 6 ساعت و 46 دقیقه را در فضا گذرانده بود، در 23 جولای 2012 (2 مرداد 1390) در سن 61 سالگی در اثر ابتلا به سرطان پانکراس درگذشت.
اروپا، خرداد 8 سال بعد
«هلن شارمن»، اولین فضانورد بریتانیایی و اولین زن فضانوردی است که سال 1370 (1991 میلادی) طی مأموریت «Soyuz TM-12» درحالی‌که فقط 27 سال و 11 ماه سن داشت، به «ایستگاه فضایی میر» سفر کرد و پس از 7 روز و 21 ساعت و 13 دقیقه ماندن در فضا، 26 می 1991 (5 خرداد 1370) به زمین بازگشت. اما اولین فضانورد زن عضو سازمان فضایی اروپا (ESA) که به «ایستگاه فضایی بین‌المللی» سفر کرد، «کلودی انیره» است که اکتبر 2001 (آبان 1380) در قالب مأموریت آندرومدا به «آی اس اس» رفت. انیره که به‌عنوان اولین فضانورد زن اهل فرانسه هم شناخته می‌شود، پیشتر در سال 1375/ 1996 به مدت 16 روز در ایستگاه فضایی «میر» اقامت کرده بود. سیارکی که 20 سپتامبر 2001 (29 شهریور 1380) کشف شد، در بزرگداشت این فضانورد فرانسوی، «انیره 135268» نام گرفت.
لودی انیره
هلن شارمن
دو خرداد، دو رکورد
11 ژوئن 2015 (2 خرداد 1394) «سامانتا کریستوفورتی»، فضانورد سازمان فضایی اروپا، پس از 199 روز و 16 ساعت و 42 دقیقه اقامت در ایستگاه فضایی بین‌المللی، به رکورد طولانی‌ترین اقامت مدام یک زن در فضا دست‌یافت. کریستوفورتی که خلبان ارشد نیروی هوایی ایتالیا بود، سال 1388/ 2009 به کلاس فضانوردی سازمان فضایی اروپا راه یافت و سرانجام 23 نوامبر 2014 (2 آذر 1393)، در قالب مأموریت Futura (آینده) سازمان فضایی ایتالیا، همراه با کپسول روسی «سایوز» به‌عنوان مهندس پرواز «اکسپدیشن 42 و 43» به «آی اس اس» رفت.
سامانتا کریستوفورتی
او در طول اقامت طولانی‌مدت در ایستگاه فضایی، آزمایش‌های بسیاری انجام داد که ازجمله آن‌ها می‌توان به نگهداری مورچه، مگس میوه، گیاه و کرم و همچنین بررسی تأثیرات زیستی و ژنتیکی اقامت در شرایط جاذبه نزدیک به صفر، در نسل‌های متوالی این جانداران اشاره کرده. کریستوفورتی همچنین دستگاه قهوه ساز «ای اس اسپرسو» را آزمایش کرد و بنابراین، به‌عنوان اولین فردی که در فضا قهوه اسپرسو تهیه کرد و نوشید، شناخته می‌شود.
این فضانورد 40 ساله ایتالیایی تا 5 ژوئن 2017 (15 خرداد 1396) رکورد طولانی‌ترین اقامت مداوم زنان در فضا را از آن خود داشت. اما در این تاریخ، «پگی ویتسون»، فضانورد آمریکایی این رکورد را شکست. ویستون که تا شهریور امسال در ایستگاه فضایی اقامت خواهد داشت، حداقل 290 روز را در مدار سپری خواهد کرد. اما این تنها رکورد ویتسون نیست. او اولین زن فضانوردی است که دو بار فرماندهی ایستگاه فضایی بین‌المللی را به عهده داشته است.
پگی ویتسون
همچنین، ازآنجاکه پیش از مأموریت اخیر، ویتسون سابقه 377 روز اقامت در آی اس اس را در کارنامه داشت، 24 آوریل 2017 (4 اردیبهشت 1396) موفق شد با کسب مجموع 534 روز و 2 ساعت و 49 دقیقه، رکورد بیشترین مجموع زمان حضور یک انسان در زمان فضا را که تا آن تاریخ متعلق به «جف ویلیام» بود، بشکند و در حال حاضر هم به دلیل تداوم اقامت در ایستگاه فضایی، به این رکوردشکنی ادامه می‌دهد.
خرداد چینی
اکتبر 2003 (مهر 1382) چین در پی موفقیت پرواز سرنشین دار فضاپیمای شنزو 5 اعلام کرد که قصد دارد یک زن را به فضا اعزام کند. در ابتدا برای انتخاب گزینه‌های موردنظر، ملاک‌هایی چون متأهل بودن، داشتن فرزند و وضعیت سلامت کامل در نظر گرفته شد، اما بعدها معیارهایی مانند تأهل و داشتن فرزند از این موارد انتخاب حذف و درنهایت «لیو یانگ» به عنوان اولین فضانورد زن چینی برگزیده شد.
لیو یانگ
16 ژوئن 2012 (27 خرداد 1391) مصادف با چهل و نهمین سالگرد پرتاب والنتینا ترشکوا، اولین فضانورد زن جهان، یانگ همراه با فضاپیمای «شنزو 9»، به ایستگاه فضایی چینی «تیانگونگ-1»رفت. یک سال بعد در همان روز، به مناسب پنجاهمین سالگرد سفر ترشکوا، چین، «وانگ یاپینگ» را به‌عنوان دومین فضانورد زن چینی در مأموریت سرنشین دار «شنزو 10» به ایستگاه فضایی تیانگونگ- 1 فرستاد. البته هم‌زمان، «کارن نایبرگ» هم در قالب مأموریت «اکسپدیشن 36» به ایستگاه فضایی بین‌المللی رفت.
یادگار هند در شاتل کلمبیا جا ماند
19 نوامبر 1997 (28 آبان 1376) «کالپانا چاولا» به‌عنوان اولین فضانورد زن هندی تبار همراه با شاتل فضایی کلمبیا به فضا رفت. چاولا که پس از «راکش شارما»، دومین فضانورد هندی است که به فضا رفت، با 252 دور گردش پیرامون زمین، بیش از 372 ساعت را در فضا گذراند. در این مأموریت، او مسئول تعمیر ماهواره اسپارتان بود و برای این کار همراه با «وینستون اسکات» و «تاکایو دوی» پیاده‌روی فضایی انجام داد.
چاولا در سال 1374/ 1995 جذبه بدنه فضانوردان ناسا شد و یک سال بعد توانست جواز اولین حضورش را در فضا به دست آورد. دومین پرواز فضایی چاولا با فاجعه انفجار شاتل کلمبیا مواجه شد و همراه 6 سرنشین دیگر کلمبیا در اول فوریه 2003 (12 آبان 1381) در این حادثه جان باخت.
کالپانا چاولا
انوشه انصاری فضانورد نیست
همان‌طور که پیشتر گفته شد، درصورتی‌که «یاسمین مقبلی» دریکی از مأموریت‌های آینده ناسا به خدمت گرفته شود، به اولین فضانورد با اصلیت ایرانی و اولین فضانورد زن ایرانی‌تبار تبدیل خواهد شد. این در حالی است که بسیاری از مردم ایران به‌اشتباه «انوشه انصاری» را به‌عنوان اولین فضانورد ایرانی و اولین فضانورد زن ایرانی می‌شناسند. این تصور اشتباه در اثر هیجان زیاد رسانه‌های داخلی به‌ویژه تلویزیون و اغراق در اطلاع‌رسانی اخبار مربوط به سفر انوشه انصاری به فضا رخ داد.
انوشه انصاری
اصطلاح «astronaut» (فضانورد) از واژگانی یونانی به معنی «ملوان فضا» مشتق می‌شود و برای کسانی به کار می‌رود که در استخدام یک سازمان فضایی هستند و به‌عنوان فرمانده، خلبان و خدمه پرواز برای شرکت در برنامه‌های فضایی انسانی در مدار و فرامدار آموزش می‌بینند و «ملوانی فضا» حرفه آن‌ها می‌شود و مانند هر فرد شاغل دیگری، در قبال کاری که انجام می‌دهند، حقوق دریافت می‌کنند. بنابراین، افرادی که به‌عنوان سیاست‌مدار، روزنامه‌نگار و گردشگر به فضا می‌روند، «فضانورد» نیستند.
با توجه به اینکه، انوشه انصاری به‌عنوان «گردشگر فضایی» و با هزینه شخصی به «آی اس اس» سفر کرد، نمی‌توان او را در گروه «فضانوردان» قرار داد. در حقیقت، در وب‌گاه ناسا از او و سایر گردشگران فضایی با عنوان «شرکت‌کننده در پرواز فضایی» یاد می‌شود.
«شرکت‌کننده در پرواز فضایی» (Space flight participant) اصطلاحی است که «سازمان فضایی آمریکا»، «سازمان فضایی فدرال روسیه»، «نیروی هوایی فدرال آمریکا» و «سازمان فضایی اروپا» برای افرادی استفاده می‌کنند که به فضا سفرکرده‌اند اما فضانورد حرفه‌ای نیستند.
18 سپتامبر 2006 (27 شهریور 1385) انصاری به‌عنوان اولین زن گردشگر فضایی و چهارمین گردشگر فضایی، همراه با یک فضانورد سازمان فضایی آمریکا و یک فضانورد سازمان فضایی روسیه در مأموریت «سایوز TMA- 9» از پایگاه یایکونور قزاقستان به سمت ایستگاه فضایی پرتاب شد.
بر اساس قراردادی که تنظیم شده بود او اجازه ندارد مبلغ واقعی این سفر را اعلام کند و فقط می‌تواند به این نکته اشاره کند که مبلغ پرداخت بیش از 30 میلیون دلار بوده است. باوجوداینکه انصاری در این سفر به‌عنوان گردشگر حضور داشت اما به دلیل علاقه به کاوش، در طول هشت روز اقامت در ایستگاه فضایی بین‌المللی، مجموعه‌ای از آزمایش‌های علمی مربوط به سازمان فضایی اروپا را انجام داد که ازجمله آن‌ها می‌توان به بررسی پیامدهای پرتوهای فضایی روی خدمه ایستگاه فضایی و گونه‌های مختلف میکروب‌هایی که با خود از زمین به آی اس اس برده بود، اشاره کرد. همچنین او را به‌عنوان اولین فردی می‌شناسند که به «وبلاگ نویسی در فضا» پرداخت.
