در ۴اوت۲۰۲۲، یک هواپیمای فضایی خودران قابل استفاده مجدد چینی از مرکز پرتاب ماهواره جیوکوآن با حامل فضایی لانگ مارچ 2F به مدار پرتاب شد. چند هفته بعد در ۲۶اوت، دومین هواپیمای فضایی در یک پرواز زیر مداری پرتاب شد.
در همین رابطه بخوانید: هواپیمای فضایی آمریکا برای حمل مسافر به مدار زمین
اگرچه پرواز زیر مداری نسبتا کوتاه بود، ماموریت هواپیمای فضایی مداری ۲۷۶ روز به طول انجامید و در ۸مه۲۰۲۳ به زمین بازگشت. هواپیمای فضایی مذکور به نام شنلانگ (Shenlong)، طی پرواز خود جسمی را رها کرد که حرکت آن هماهنگ با مدار خود بود.
جزئیاتی در مورد عملیات مداری، اجرام رهاشده یا ماموریت هواپیمای فضایی ارائه نشد. با توجه به ماهیت مخفیانه برنامه هواپیمای فضایی چین، شنلانگ می‌تواند استقرار بی‌صدای اولین پلتفرم ضدماهواره (ASAT) هم‌مدار چین را رقم زده باشد. هنگام بررسی این احتمال که آیا هواپیمای فضایی اخیر یک ASAT مخفی بوده است یا خیر، باید به دو سوال پاسخ دهیم: آیا چین توانایی داشتن فناوری ایجاد یک پلتفرم ASAT هم‌مداری را دارد؟ و آیا شواهدی وجود دارد که نشان دهد چین قصد انجام این کار را دارد؟
قبل از اینکه ارزش و تهدید یک هواپیمای فضایی را درک کنیم، باید بدانیم ASAT هم‌مدار به نوعی از سلاح‌های فیزیکی جنبشی ضد فضایی اشاره دارد. تسلیحات فیزیکی جنبشی ضد فضایی به یک پرتابه یا یک جسم در مدار دیگر نیاز دارند تا ماهواره هدف را مختل کند. ضدماهواره‌های هم‌مدار باید بتواند مدار خود را برای نزدیک شدن به ماهواره هدف تنظیم کند. یک ASAT هم‌مدار در فاصله‌ای نزدیک می‌تواند از طرق مختلف ماهواره را مختل کند، به آن آسیب برساند یا از بین ببرد.
آزمایش‌های ASAT
بیشتر آزمایش‌های ASAT، موشک‌های بالستیک صعود مستقیم بوده که ماهواره‌های در حال گردش را هدف قرار می‌دهند. وقتی این آزمایش‌ها بر روی ماهواره‌های مداری صورت می‌گیرند، معمولا منجر به ابرهای زباله می‌شوند که خطری برای ماهواره‌های دیگر به شمار می‌رود؛ در سال ۲۰۰۷ مشاهده شد که چین یک ماهواره هواشناسی غیرعملیاتی چینی به نام فنگیون-۱سی (Fengyun-1C) را هدف یک موشک بالستیک قرار داده است.
در مورد آزمایش‌های ASAT هم‌مدار، در دسامبر۲۰۲۱، ماهواره شیجیان-۲۱ (Shijian-21) چین به ماهواره کامپس جی۲ (Compass G2)، یک ماهواره از سامانه ناوبری بیدو (Beidou) که دارای عملکرد نادرست بود، متصل شد. شیجیان-۲۱ از یک بازوی رباتیک برای کشیدن کامپس جی۲ به مدار گورستان در بالای مدار ژئو استفاده کرد. ماهواره‌ها در پایان عمر عملیاتی خود در مدار گورستان قرار می‌گیرند تا به مرور به جو زمین برسند و از بین بروند. شیجیان-۲۱ کامپس جی۲ را رها کرد و به مدار اولیه خود بازگشت.
این اولین آزمایش ASAT هم‌مدار کامل چین به شمار می‌رود که برای از بین بردن یک ماهواره منحل‌شده در نظر گرفته شده است.
هواپیماهای فضایی آمریکا و چین
هواپیماهای فضایی وسایل نقلیه بدون خدمه و جانشینان شاتل‌های فضایی (Space Shuttle) بازنشسته ایالات متحده هستند. مزیت هواپیماهای فضایی این است که قادر به پرواز در فضا و اتمسفر هستند و می‌توانند به صورت عمودی با استفاده از حامل فضایی یا به صورت افقی با استفاده از یک هواپیمای حامل پرتاب شوند. هواپیماهای فضایی آزمایشی چین، معروف به CSSHQ، بسیار شبیه به وسیله آزمایشی مداری (OTV) X-37B ایالات متحده هستند.
در همین رابطه بخوانید: آمریکا: چین قصد دارد ماه را تصرف کند
X-37B ایالات متحده یکی از دو هواپیمای فضایی طراحی‌شده شرکت بوئینگ است که نیروی فضایی ایالات متحده (USSF) از آن به عنوان پلتفرم آزمایشی برای مشاهده نحوه عملکرد محموله‌ها در محیط فضایی استفاده می‌کند. X-37B پس از سپری کردن ۹۰۸ روز در مدار، ۱۲نوامبر۲۰۲۲ در مرکز فضایی کندی (Kennedy Space Center) ناسا فرود آمد. این طولانی‌ترین پرواز مداوم هواپیمای فضایی تا به امروز به شمار می‌آید.
با توجه به انگیزه چین برای رقابت با ایالات متحده در فناوری فضایی، این احتمال وجود دارد که پرتاب اخیر هواپیماهای فضایی چین پاسخی مستقیم به پروازهای OTV باشد تا رقابت با قدرت فضایی مانند ایالات متحده را حفظ کند، اما آیا رقابت با ایالات متحده تنها هدف هواپیمای فضایی چین بود؟
بر اساس داده‌های نیروی فضایی ایالات متحده، هواپیمای فضایی چین پس از دو ماه حضور در مدار پایین زمین (LEO) مدار خود را بالا برد و شیئی را رها کرد که مانورهای هم‌مداری را انجام داد. مشخص نیست دقیقا چه زمانی شی رها شد، اما نیروی فضایی ایالات متحده در ۳۱اکتبر۲۰۲۲ متوجه مدارهای مشابه شنلانگ و شی جدید شد.
هنگامی که یک ماهواره یا یک شی در مدار در اطراف شی دیگر مانور می‌دهد یا همراه آن حرکت می‌کند، به این عمل پهلوگیری و مجاورت (RPO سرواژه Rendezvous and Proximity Operation) گفته می‌شود. یک ASAT هم‌مدار به توانایی تنظیم مدار خود یعنی انجام RPO نیاز دارد. شرکت آمریکایی لئولبز (LeoLabs) تایید کرد که شنلانگ و شی مرموز با نام آبجکت جی (Object J)، تعدادی RPO و حداقل دو عملیات اتصال را در دسامبر۲۰۲۲ و ژانویه ۲۰۲۳ انجام داده‌اند.
تجزیهوتحلیل لئولبز نشان می‌دهد که آبجکت جی دارای پیشرانه بوده و با هواپیمای فضایی شنلانگ پرواز هماهنگ داشته است. شرکت علوم و فناوری هوافضای چین (CASC) هدف از RPO را مشخص نکرد، اما مدعی شد پروژه هواپیمای فضایی روشی راحت‌تر و ارزان‌تر برای دسترسی به فضا برای استفاده صلح‌آمیز از فضا در آینده فراهم می‌کند.
RPO و جسم ثانویه آزادشده از هواپیمای فضایی به طور خودکار با یک پلتفرم ASAT هم‌مدار برابری نمی‌کنند. حتی X-37B چندین زیرماهواره را در ماموریت‌های قبلی خود پرتاب کرد و عدم ردیابی عمومی نمی‌تواند تایید کند که آیا از RPO مشابه استفاده می‌کند یا خیر.
با این حال، می‌توان نتیجه گرفت که چین توانایی و درک فناوری برای ایجاد پلتفرم‌های ASAT هم‌مدار را دارد. وقتی X-37B به فضا پرتاب شد، چینی‌ها ابراز نگرانی کردند که X-37B می‌تواند به عنوان یک سلاح مداری استفاده شود. اگر از منظر امنیت ملی چین به برنامه فضایی چین نگاه کنیم، قابل درک است که فکر کنیم چینی‌ها هر عملیات ایالات متحده در فضا را با یک هدف دفاعی می‌شناسند.
اگر رقیب اصلی شما، در صنعت فضایی قوی باشد، دنبال کردن آزمایش ASAT هم‌مدار یا ایجاد زیرساخت‌های لازم برای انجام عملیات ASAT هم‌مدار در آینده، سرمایه‌گذاری خوبی است.
بر اساس اوراق سفید برنامه فضایی که در ژانویه۲۰۲۲ منتشر شد، دولت چین قصد دارد از امنیت ملی دفاع کند و در راستای اتکا به خود و ارتقای خود در علم و فناوری پیش رود. سه نکته کلیدی در این سند مورد توجه است:
- بیش از چهارصد تلاش برای پرتاب بین سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۲۱ انجام شد و بیش از ۷۰۰ مورد تا سال ۲۰۲۳ برنامه‌ریزی شده است.
- چین عملیات‌های فضایی متنوعی را از مدار لئو تا فضای بین زمین و ماه توسعه خواهد داد.
- چین بر مهندسی فناوری‌های جدید و برنامه‌های کاربردی برای آزمایش در مدار تمرکز خواهد کرد. موارد مذکور شامل ریزماهواره‌ها، پاکسازی زباله‌های فضایی و تعمیر و نگهداری در مدار می‌شود.
با توجه به موضع فعلی چین به عنوان یک مبتکر فناوری با یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان، اهداف ذکرشده در اوراق سفید مشکوک به نظر نمی‌رسند. با این حال، اوراق سفید همچنین به قابلیت‌های فضایی به عنوان نمادی از وضعیت قدرت اشاره می‌کند.
قدرت فضایی چین و آمریکا
چین قصد دارد تا سال ۲۰۴۰ به یک قدرت فضایی کامل تبدیل شود. ارتش آزادی‌بخش خلق (PLA) فضا را یک حوزه نظامی و چین را در رقابت فضایی با ایالات متحده می‌داند. به همین علت چین در حال توسعه قابلیت‌های ضدفضایی برای نادیده گرفتن و تضعیف یک دشمن بالقوه با استفاده از فضا است.
در همین رابطه بخوانید: برتری چین نسبت به آمریکا در پرتاب‌های فضایی سریع
نیروی فضایی راهبردی PLA مسئول انجام پرتاب‌های فضایی و حفظ آگاهی موقعیت در فضا است. اداره ملی فضایی چین و اداره دولتی علوم، فناوری و صنعت برای دفاع ملی (SASTIND) برنامه‌ریزی ماموریت‌های اکتشافی و عملیات دفاعی را بر عهده دارند. هر سه سازمان علاقمند به تقویت حضور نظامی چین در فضا هستند. از بین بیش از ۵ هزار ماهواره که هم‌اکنون در مدار فعالند، ۱۳۹۷ مورد از آن‌ها ماهواره‌هایی برای ارتباطات، جهت‌یابی و علم و فناوری چین هستند.
PLA اعلام کرده است که فضا یک جزء حیاتی برای جنگ اطلاعاتی است که به استفاده از سامانه‌های مبتنی بر اطلاعات برای مدیریت و سرعت بخشیدن به تصمیم‌گیری در فضای نبرد در طول یک درگیری اشاره دارد.
دکترین نظامی PLA نسبت به کاربردهای فعلی ماهواره‌های پرتاب‌شده مبهم باقی مانده‌اند، اما تجزیهوتحلیل اسناد نشان می‌دهد که چین تمایل به انجام آزمایش ASAT هم‌مدار به عنوان آزمایش کنترل حوزه فضایی دارد.
هدف چین از برتری بر آمریکا به وضوح در اسناد نظامی و راهبردی بیان شده است. PLA آشکارا قصد خود را برای تبدیل چین به یک قدرت فضایی بزرگ و توانمند در کنترل حوزه فضایی و ممانعت از دسترسی رقبا اعلام کرده است. اداره ایالتی و CNSA دارای سوابق اثبات‌شده‌ای در انجام آزمایش‌های ASAT برای نشان دادن فناوری چین، صرف نظر از عواقب آن هستند.
پس از رها کردن یک شی برای انجام RPO با شنلانگ، برنامه هواپیمای فضایی احتمالا تلاش چین برای ایجاد و پنهان کردن زیرساخت‌های جدید ASAT هم‌مدار برای آزمایشی در آینده است.