شاید تاکنون نمی‌دانستید که ستاره‌ها چگونه متولد می‌شوند و یا نحوه مرگ آنها به چه شکل است. در این مقاله قصد داریم اجرامی به نام سحابی (nebula) را معرفی کنیم که هم زادگاه ستارگان و هم گورستان آنها هستند! این اجرام که جزو زیباترین پدیده‌های کیهانی شناخته می‌شوند، انواع مختلفی دارند؛ با ما همراه باشید تا علاوه بر ارائه مطالبی جامع در رابطه با این اجرام کیهانی و اشکال مختلف آنها، تصاویر برخی از زیباترین و مشهورترین آنها را به تماشا بنشینیم.
در ابتدا به تعریف این جرم آسمانی می‌پردازیم و در مورد معنی سحابی توضیحی ارائه می‌دهیم.
سحابی چیست و چگونه به وجود می‌آید؟
سحابی یک کلمه لاتین به معنای «ابر» است و در علم نجوم به هر جرم آسمانی اطلاق می‌شود که هنگام مشاهده از طریق تلسکوپ، ابر مانند به نظر رسد. زمانی که تلسکوپ‌ها به اندازه امروز قدرتمند نبودند، این اصطلاح کهکشان‌هایی مانند کهکشان همسایه ما یعنی آندرومدا را دربرمی‌گرفت و از این رو اغلب به عنوان سحابی آندرومدا شناخته می‌‌شد.
در همین رابطه بخوانید: تصویر شگفت‌انگیز ناسا از «سحابي شبح»
امروزه با بهره‌مندی از تلسکوپ‌های پیشرفته می‌دانیم کهکشان‌ها اصلا ابرمانند نیستند، بلکه از میلیاردها ستاره تشکیل شده‌اند. این بدان معناست که ستاره‌شناسان اکنون کلمه سحابی را برای ابرهای واقعی از گاز و غبار در کهکشان‌ها به کار می‌برند. چنین اجرامی اغلب در محیط بین ستاره‌ها که به عنوان محیط میان ستاره‌ای شناخته می‌شود، قرار دارند.
فضای میان ستاره‌ای به طور متوسط تنها حاوی حدود یک اتم در سانتی‌متر مکعب است؛ با این حال چگالی در مناطق خاصی از فضا به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از این بوده و در نتیجه امکان مشاهده آنها از طریق تلسکوپ وجود دارد. با این توضیحات تا حدود زیادی تفاوت اجرام مذکور با کهکشان‌ها و ستاره‌ها مشخص شده است؛ اما در ادامه شرح بیشتری در این رابطه ارائه می‌دهیم.
تفاوت سحابی و کهکشان چیست؟
این اجرام معمولا ده‌ها تا صدها سال نوری وسعت دارند، ولی گستره یک کهکشان بسیار وسیع‌تر است و معمولا به هزاران تا صدها هزار سال نوری می‌رسد. درواقع سحابی‌ها بخشی از کهکشان‌ها بوده که به همراه ستارگان، سیاهچاله‌ها، غبار کیهانی، ماده تاریک و بسیاری اجرام دیگر آنها را تشکیل می‌دهند. در اینجا به آسانی می‌توان دریافت که سحابی بزرگتر است یا کهکشان!
همچنین با این توضیحات، تفاوت سحابی و ستاره مشخص می‌شود؛ ستاره جرمی کروی و حاوی پلاسماست که در ابرهای گاز و غبار یعنی همان سحابی شکل می‌گیرند. در ادامه انواع این اجرام را معرفی می‌کنیم.
در همین رابطه بخوانید: درخشش سحابي میگو در فضا
انواع سحابی‌ها
سحابی‌ها به پنج دسته عمده تقسیم می‌شوند که عبارتند از گسیلشی یا نشری، بازتابی، تاریک، سیاره‌ای و بقایای ابرنواختری.
- گسیلشی: این نوع اجرام همان‌طور که از نامشان پیداست نور خود را در طول موج‌های نوری ساطع می‌کنند. جرم آنها به طور کلی بین ۱۰۰ تا ۱۰ هزار جرم خورشیدی است و مواد آن می‌تواند در حجمی کمتر از یک سال نوری تا چند صد سال نوری در فضا گسترده شود.
- بازتابی: انواع بازتابی اجرام مذکور ممکن است نور ستاره یا ستاره‌های نزدیک را منعکس کنند. انرژی ستارگان نزدیک برای یونیزه کردن گاز این اجرام به منظور ایجاد نوع گسیلشی کافی نیست، اما برای ایجاد پراکندگی لازم جهت دیدن غبار کفایت می‌کند.
- تاریک: سحابی‌های تاریک یا جذبی آن‌قدر متراکم هستند که طول موج‌های مرئی نور را از اجسام پشت خود مانند ستارگان پس‌زمینه و سحابی‌های گسیلشی یا بازتابی پنهان می‌کنند.
- سیاره‌ای یا سیاره‌نما: نوع سیاره‌نما پوسته در حال انبساطی از گازهای تابان هستند که از لایه‌های گازی بیرونی ستارگان غول سرخ و در اواخر عمر این ستاره‌ها شکل می‌گیرند. ویلیام هرشل (William Herschel)، اخترشناس آلمانی، تصور می‌کرد این پوسته‌ها به سیاره شباهت دارند، از این رو چنین اجرامی به این نام خوانده می‌شوند؛ در واقع سحابی‌های سیاره‌نما هیچ ارتباطی با سیاره‌ها ندارند!
- بقایای ابرنواختری: بقایای ابرنواختری به ساختاری گفته می‌شود که از انفجار یک ستاره در قالب یک ابرنواختر به وجود می‌آید. بقایای ابرنواختری توسط یک موج ضربه‌ای در حال انبساط محدود شده است و شامل موادی می‌شود که به بیرون پرتاب شده‌اند و در حال انبساط هستند.
تاکنون سحابی‌های زیادی رصد شده‌اند که هر کدام زیبایی‌های خود را داشته و صحنه‌هایی خیره‌کننده در کیهان خلق کرده‌اند. در ادامه برخی از مشهورترین آنها را معرفی می‌کنیم و تصاویر زیبایشان را با شما به اشتراک می‌گذاریم.
سحابی‌های معروف
بعضی از معروف‌ترین سحابی‌های رصدشده تاکنون عبارتند از عقاب، مرداب، چشم خدا و شکارچی.
عقاب
این جرم آسمانی از نوع گسیلشی بوده و در فاصله حدودا ۷ هزار سال نوری از زمین در صورت فلکی افعی (Serpens) واقع شده است.
مرداب
مرداب نیز از نوع گسیلشی است و با گستره‌ای در حدود ۱۰۰ سال نوری در فاصله تقریبا ۵۲۰۰ سال نوری در صورت فلکی کمان (Sagittarius) قرار دارد.
چشم خدا
سحابی چشم خدا یکی از شگفت‌انگیزترین سحابی‌ها در کیهان محسوب می‌شود که در صورت فلکی دلو (Aquarius) در فاصله ۶۵۵ سال نوری از زمین واقع شده و وسعت آن حدود ۳ سال نوری است.
در همین رابطه بخوانید: کشف راز سحابي حلقوی آبی پس از ۱۶ سال
شکارچی
این جرم زیبای آسمانی در فاصله بیش از ۱۳۰۰ سال نوری از زمین در صورت فلکی شکارچی قرار دارد و گستره آن ۲۴ سال نوری تخمین زده می‌شود.
