مهمترین رویدادهای فضایی سال ۱۴۰۰ از نگاه اسپاش
سال ۱۴۰۰ را از نظر رویدادهای فضایی، چه در داخل کشور و چه در سراسر جهان، میتوان سالی پربار دانست. در ایران در آخرین روزهای سال سپاه پاسداران دومین ماهواره نظامی با نام نور-۲ را به وسیله ماهوارهبر قاصد در مدار زمین قرار داد. به علاوه، نخستین جلسه شورای عالی فضایی پس از حدود ۱۱ سال تشکیل شد و رئیس جدید سازمان فضایی نیز بر صندلی ریاست این سازمان تکیه زد.
در سطح جهان نیز رویدادهایی مهم در حوزههای مختلف از جمله کاوشهای فضایی، فضانوردی و نظامیسازی فضای بیرونی زمین اتفاق افتاد که شاید بتوان مهمترین آنها را پرتاب بزرگترین تلسکوپ فضایی جهان به نام جیمز وب دانست؛ تلسکوپی که قرار است تحولی در دنیای نجوم و اکتشافات فضایی رقم بزند. در ادامه به بیان این رویدادها میپردازیم.
رویدادهای فضایی ایران
پرتاب ماهواره نور-۲ حدود یک سال پس از استقرار اولین ماهواره نظامی ایران در مدار میتواند مهمترین رویداد فضایی سال ایران باشد.
پرتاب دومین ماهواره نظامی ایران
سپاه پاسداران در آخرین روزهای سال ۱۴۰۰ و در روز ۱۷اسفند دومین ماهواره نظامی ایران با نام نور-۲ را به وسیله ماهوارهبر قاصد با موفقیت به فضا پرتاب کرد. نور-۲ که ماهوارهای سنجش از دور با مقاصد شناسایی است، در ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری زمین ماموریت خود را انجام میدهد. پیش از این ماهواره نور-۱ در اردیبهشت۱۳۹۹ توسط همین ماهوارهبر در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفته بود.
اولین جلسه شورای عالی فضایی پس از ۱۱ سال
در آذر۱۴۰۰ پس از حدود ۱۱ سال وقفه اولین جلسه شورای عالی فضایی با حضور ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری، برگزار شد. وی در این جلسه بر اهمیت صنعت فضایی در جهان در تولید قدرت با مولفههای اقتصادی، تجاری، امنیتی و تامین نیازهای بشر به پیشرفت با تاثیرات کاربردی و ملموس در زندگی امروز و آینده تاکید کرد.
به گفته رئیسی، صنعت فضایی دیروز تنها مظهر اقتدار کشورها بود، اما امروز بهعنوان یکی از پیشرانهای اقتصادی مطرح است و در آینده نزدیک بهعنوان بخشی از زیرساخت حکمرانی در حوزههای مختلف تجاری و اقتصادی و امنیتی خواهد بود. بنابر اظهارات وی، ایران باید بهسرعت و با برنامهریزی دقیق و منسجم، به فناوری تثبیتشده برای مدارهای لئو برسد و در گام بعد باید با برنامهریزی دقیق، بهسمت مدار ۳۶ هزار کیلومتری حرکت کند.
عیسی زارعپور، وزیر ارتباطات، نیز در این جلسه یکی از موضوعهای مورد تاکید را دسترسی به مدار ۳۶ هزار کیلومتر عنوان کرد. به گفته وی، تحقق این برنامه برای ۱۰ سال برنامهریزی شده است، اما رئیس جمهوری تاکید داشتند تا پایان سال ۱۴۰۴ بهاتمام برسد.
انتصاب رئیس جدید سازمان فضایی
یکی دیگر از رویدادهای مهم داخلی در حوزه فضا انتصاب حسن سالاریه به سمت معاون وزیر و رئیس سازمان فضایی ایران به جای مرتضی براری بود که به دنبال روی کار آمدن دولت سیزدهم انجام گرفت. سالاریه دارای مدرک دکتری مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعتی شریف، استاد تمام و عضو هیئت علمی این دانشگاه است. بهعلاوه، قائم مقامی بنیاد ملی نخبگان، ریاست دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف و همچنین مدیریت و راهاندازی چندین شرکت دانشبنیان در زمینه هوافضا و مکانیک بخشی از سوابق اجرایی وی محسوب میشود.
اما در سال گذشته در سطح جهان نیز شاهد رویدادهای فضایی مختلفی بودیم که بسیاری از فعالان حوزه فضا و نجوم، پرتاب تلسکوپ جیمز وب را سرآمد آنها میدانند.
رویدادهای فضایی جهان
در سطح جهان هم میتوان پرتاب تلسکوپ فضایی جیمز وب به عنوان بزرگترین رصدخانه فضایی جهان را که جایگزین تلسکوپ مشهور و قدیمی هابل به شمار میرود، بزرگترین رویداد امسال در حوزه فضا و نجوم دانست. اولین پرواز بر فراز سیارهای دیگر توسط بالگرد مریخی ناسا، توسعه ایستگاه فضایی چین و نخستین پرواز توریستی فضایی دیگر اتفاقهای پراهمیت در حوزه فضا در سال ۱۴۰۰ به شمار میروند.
تلسکوپ فضایی جیمز وب
در میان رویدادهای فضایی سراسر جهان پرتاب جیمز وب به عنوان بزرگترین تلسکوپ فضایی جهان را میتوان مهمترین اتفاق سال ۱۴۰۰ دانست که در روز ۴دی انجام شد. جیمز وب همه مراحل تاریخ پر رمز و راز کیهان از زمان انفجار بزرگ (بینگبنگ) و تشکیل منظومههای ستارهای با قابلیت پشتیبانی از حیات در سیارههایی مانند زمین گرفته تا تکامل منظومه شمسی را بررسی خواهد کرد.
با بهرهگیری از این تلسکوپ، طیف گستردهای از تحقیقات در زمینههای نجوم از جمله مشاهده برخی از دورترین رویدادهای کیهانی و اجرام در عالم هستی فراهم میشود. بهعلاوه، دانشمندان با کمک جیمز وب قادر به مطالعه دقیق ویژگیهای اتمسفری آن دسته از سیارههای فراخورشیدی خواهند بود که بهطور بالقوه قابل سکونت هستند.
این تلسکوپ را ناسا، آژانس فضایی اروپا (ESA)، آژانس فضایی کانادا (CSA) و موسسه علوم تلسکوپ فضایی (Space Telescope Science Institute) آمریکا اپراتوری میکنند. ساخت تلسکوپ مذکور را نیز دو شرکت آمریکایی نورثروپ گرومن (Northrop Grumman) و بال ائرواسپیس (Ball Aerospace & Technologies) برعهده داشتهاند و حدود ۱۰ میلیارد دلار برای توسعه آن هزینه شده است.
اولین پرواز بر فراز سیارهای دیگر
ناسا در فروردین سال گذشته موفق شد بالگرد نبوغ (Ingenuity) مریخنورد استقامت (Perseverance) این سازمان را بر فراز سطح مریخ به پرواز درآورد تا نبوغ به نخستین وسیله ساخت انسان تبدیل شود که روی سطح سیارهای دیگر پرواز کرده است. بالگرد مذکور بهجز سامانه پرواز به تجهیزات خاص دیگری برای انجام تحقیقات مجهز نشده و به جمعآوری نمونه یا تحلیل خاصی نمیپردازد.
در واقع هدف ناسا از اعزام نبوغ به این ماموریت، بررسی شرایط پرواز در اتمسفر رقیق و نازک مریخ است. نبوغ دارای ۱.۸ کیلوگرم وزن بوده و بخش مهمی از ماموریت ۲.۷ میلیارد دلاری استقامت محسوب میشود. این بالگرد تاکنون بیش از ۲۰ بار بر فراز سطح سیاره سرخ به پرواز درآمده است.
پرواز اولین فضاپیمای توریستی به فضا
از جمله رویدادهای جالب توجه سال ۱۴۰۰ پرواز نخستین فضاپیمای توریستی به فضا بود که شرکت آمریکایی ویرجین گلکتیک (Virgin Galactic) آن را به انجام رساند و بنیانگذار این شرکت به همراه سه کارمند دو خلبان به لبه فضا رفتند. طی این عملیات فضاپیمای ویاساس یونیتی (VSS Unity) از پایگاه اسپیسپورت امریکا (Spaceport America) در ایالت نیو مکزیکو در حالی که به هواپیمای VMS Eve متعلق به ویرجین گلکتیک متصل بود، تا ارتفاعی مشخص بالا رفت؛ سپس از هواپیما جدا شد و به ارتفاع حدودا ۸۶ کیلومتری سطح زمین رسید.
ویاساس یونیتی فضاپیمایی در کلاس فضاپیمای اسپیسشیپ دو (SpaceShipTwo) ویرجین گلکتیک و دومین فضاپیمای ساختهشده برای شرکت مذکور جهت انجام پروازهای توریستی است. این فضاپیما طوری طراحی شده است تا توریستهای فضایی را به لبه فضا ببرد؛ سفری که طی آن توریستها میتوانند شرایط بیوزنی را تجربه کنند.
ایستگاه فضایی چین
چین در سال گذشته توسعه ایستگاه فضایی خود در مدار زمین را با پرتاب ماژول اصلی این ایستگاه آغاز کرد. آژانس ملی فضایی چین (CNSA) قصد دارد تا سال ۲۰۲۲ یک ایستگاه فضایی قابل سکونت و دارای چند ماژول با نام تیانگونگ (Tiangong) را در مدار لئو توسعه دهد و تاکنون چندین فضانورد را نیز به این ایستگاه اعزام کرده است.
تیانگونگ در ارتفاعی بین ۳۴۰ تا ۴۵۰ کیلومتری سطح زمین فعالیت خواهد کرد که مدت فعالیت آن بیش از ۱۰ سال تخمین زده شده است. ایستگاه مذکور در شرایط عادی امکان میزبانی ۳ فضانورد را دارد که در زمان جابجایی خدمه این تعداد میتواند به ۶ فضانورد هم برسد.
عبور ارزش کل صنعت فضا در جهان از ۴ تریلیون دلار
مطابق گزارش اندیشکده اسپیستک انالیتیکس (SpaceTech Analytics) ارزش کل صنعت فضا در جهان در سال گذشته از مرز ۴ تریلیون دلار عبور کرد و تا سال ۲۰۳۰ این رقم به ۱۰ تریلیون دلار خواهد رسید. بنابر این گزارش، اکنون تعداد شرکتهای فعال در حوزه فضا از عدد ۱۰ هزار فراتر رفته و بالغبر نیمی از آنها متعلق به ایالات متحده است.
کارشناسان اسپیستک انالیتیکس همچنین رقابت در عرصه پرتابهای فضایی را موجب کاهش چشمگیر هزینه چنین ماموریتهایی طی دو دهه اخیر میدانند. در گزارش مذکور ناوبری و نقشهبرداری فضایی با ۲۸۲۰ شرکت در سراسر جهان بهعنوان بزرگترین بخش حوزه فضایی معرفی شده است و پس از آن بخشهای داده ابری با ۲۴۰۶ شرکت و توسعه فناوریهای فضایی با ۱۰۴۸ شرکت قرار دارند.
ردیابی کشتیهای پنهانکار با کمک ماهوارهها
شرکت بریتانیایی هورایزن اسپیس (Horizon Space Technologies) در سال ۱۴۰۰ اعلام کرد در نظر دارد با توسعه یک فناوری فضاپایه، امکان ردیابی کشتیهایی را فراهم آورد که اقدام به خاموش کردن سامانه شناسایی خودکار (AIS) خود میکنند. AIS به طور مداوم سیگنالهایی را ارسال میکند که توسط ماهوارهها شناسایی میشوند. این امر به خصوص برای جلوگیری از عدم برخورد صورت میگیرد؛ اما کشتیهایی که بهصورت غیرقانونی فعالیت میکنند، عموما اجازه ارسال سیگنال از این سامانه را نمیدهند تا مورد شناسایی قرار نگیرند.
فناوری هورایزن اسپیس با دریافت سیگنالهای الکترونیکی ضعیف از رادارهای ناوبری و تلفنهای ماهوارهای، مکمل دادههای AIS محسوب شده و بدین ترتیب ردیابی کشتیها را حتی در صورت خاموش کردن AIS میسر میسازد. این شرکت دادههای AIS را از شرکتها یا ارگانهای دیگر خریداری میکند.
اولین توافق تجاری برای ارائه خدمات سوخترسانی در مدار زمین
در این سال همچنین اولین توافق تجاری برای سوخترسانی در مدار انجام گرفت و طی آن شرکت آمریکایی اوربیت فب (Orbit Fab) با امضای قراردادی با شعبه شرکت ژاپنی استرواسکیل (Astroscale) در ایالات متحده اعلام کرد که قصد دارد خدمات سوخترسانی در مدار را به ناوگان فضاپیماهای استرواسکیل بهنام لکسی (LEXI) ارائه دهد.
لکسی اولین فضاپیمایی محسوب میشود که جهت سوختگیری در فضا طراحی شده است و مطابق برنامهریزیها سال ۲۰۲۶ در مدار ژئو مستقر خواهد شد. بر این اساس فضاپیمای اوربیت فب پیشرانه زنون را به میزان حداکثر هزار کیلوگرم برای ناوگان لکسی تامین میکند؛ امری که دامنه فعالیتها و انعطافپذیری این فضاپیماها را برای انجام ماموریتها در مدار بهطور قابلتوجهی گسترش میدهد.
رویدادهای فضایی خاورمیانه
در سال گذشته شاهد چندین رویداد فضایی مهم در خاورمیانه نیز بودیم که در ادامه به آنها اشاره میشود.
عمان بهدنبال پرتاب اولین ماهواره ملی خود تا سال ۲۰۲۴
عمان در سال ۱۴۰۰ و پس از حدود یک سال از آغاز انجام مقدمات مرتبط با امور فنی و مالی لازم برای توسعه یک ماهواره مخابراتی، اقدام به برگزاری مناقصهای جهت طراحی، ساخت و پرتاب این ماهواره کرد. فراخوان مناقصه مذکور را شرکت دولتی SCT (سرواژه Space Communication Technologies LLC) این کشور ارائه داده است تا بدینوسیله عمان اولین ماهواره ملی خود موسوم به عمانست-۱ (OmanSat-1) را تا سال ۲۰۲۴ در مدار قرار دهد.
عمانست-۱ یک ماهواره مخابراتی پربازده (HTS) در باند Ka است که از طریق آن نیازهای ارتباطات ماهوارهای عمان در سراسر این کشور و مناطق با اهمیت اقتصادی در دریاهای اطراف تامین خواهد شد. ماهواره یادشده در نهایت نیازهای ملی، منطقهای و بینالمللی عمان را در حوزه ارتباطات ماهوارهای برطرف خواهد کرد. ایستگاه اصلی تلهمتری، ردیابی و کنترل (TT&C) این ماهواره قرار است در همین کشور احداث شود. بهعلاوه، ماهواره یادشده از تلهپورت ال امارات (Al Amerat teleport) که خارج از پایتخت عمان واقع شده است، استفاده خواهد کرد.
ترکیه بهدنبال توافق با روسیه برای تاسیس پایگاه فضایی
مقامات ترکیه در این سال از تصمیمشان برای انجام توافقی با روسیه بهمنظور توسعه برنامههای فضایی خود از جمله ساخت یک پایگاه فضایی خبر دادند. حسین ییلدیریم (Huseyin Yildirim)، رئیس آژانس فضایی ترکیه (Turkish Space Agency)، دراینباره میگوید: «ما میتوانیم با روسیه در بسیاری از حوزهها شامل تاسیس پایگاه فضایی و توسعه موتور حامل فضایی همکاری کنیم.»
بهگفته ییلدیریم، آنها با یکی از زیرمجموعههای آژانس فضایی روسیه یا روسکاسموس (Roscosmos) درباره احداث چنین پایگاهی مذاکره کردهاند. وی ادامه میدهد: «زمانی که کشور محل تاسیس این پایگاه مشخص شود، میتوان صحبتهای دقیقتری دراینباره با طرف روس داشت.» این در حالی است که رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، پیشتر از احداث یک مرکز فضایی در کشور سومالی و همچنین فرود کاوشگر روی سطح ماه تا سال ۲۰۲۳ خبر داده بود.
استقرار اولین ماهواره کویت در مدار
کویت در سال گذشته موفق شد اولین ماهواره خود را بهوسیله ماهوارهبر فالکون-۹ (Falcon-9) شرکت اسپیسایکس به مدار خورشید آهنگ بفرستد. ماهواره مذکور با نام QMR-KWT از نوع تحقیق و توسعه بوده و شرکت عربی اوربیتال اسپیس (Orbital Space) آن را ساخته است.
بنابر اعلام مدیرکل اوربیتال اسپیس هدف از این ماموریت ماهوارهای توسعه و آزمایش راهکارهای نرمافزاری از طریق نوشتن کد نرمافزاری، بارگذاری و اجرای آن در رایانه تعبیهشده روی ماهواره است؛ امری که به دانشجویان و متخصصان کویتی در توسعه ماهوارههای ارتباطاتی این کشور در آینده کمک خواهد کرد.
QMR-KWT نانوماهوارهای مکعبی با وزن ۱ کیلوگرم بوده و اوربیتال اسپیس برای توسعه آن با شرکت ایتالیایی دی-اوربیت (D-Orbit) و شرکت بلغارستانی اندوروست (EnduroSat) همکاری کرده است.
عربستان، نمایندگی اینترنت ماهوارهای وانوب در خاورمیانه
عربستان سعودی و شرکت بریتانیایی وانوب طی سال گذشته توافقی را بهانجام رساندند که مطابق آن عربستان بهمدت هفت سال از زمان راهاندازی منظومه ماهوارهای وانوب دارای حقوق انحصاری برای توزیع خدمات اینترنت ماهوارهای در مناطق هدف خود خواهد بود. این مناطق علاوهبر عربستان شامل خاورمیانه و کشورهای همسایه در شرق آفریقا میشوند.
قرارداد مذکور میان هلدینگ نئوم (NEOM Tech & Digital Holding) عربستان و وانوب با ارزش ۲۰۰ میلیون دلار صورت گرفته است و بر اساس آن ارائه اینترنت ماهوارهای از سال ۲۰۲۳ به این مناطق آغاز خواهد شد. وانوب در حال توسعه منظومهای برای خدماترسانی اینترنت ماهوارهای به سراسر جهان بوده و تاکنون بالغبر ۳۵۰ ماهواره را به مدار زمین فرستاده است. این منظومه در نهایت حدود ۶۵۰ ماهواره را شامل خواهد شد.
نخستین ماهواره عراق
وزارت ارتباطات عراق نیز در سال گذشته اخباری درباره اولین ماهواره خود ارائه داد و اعلام کرد موافقتهای لازم را برای پرتاب این ماهواره به فضا کسب کرده است. بهگفته رعد المشهدانی، سخنگوی رسمی وزارت ارتباطات عراق، با توجه به تجربه موفقیتآمیز مصر در پرتاب ماهواره طیبه (Tiba) در سال ۲۰۲۰، ساخت ماهواره عراقی با کمک طرف مصری در حال بررسی است.
وی همچنین از بهتوافق رسیدن بغداد با شرکت اروپایی ایرباس بر سر اجرای این طرح خبر داده است. بنابر اظهارات المشهدانی، این پروژه با حمایت و دستور مصطفی الکاظمی، نخستوزیر عراق، صورت میگیرد.
منظومه ماهوارهای ترکیه برای ارائه خدمات اینترنت اشیا
شرکت پلن-اس (Plan-S) ترکیه در سال ۱۴۰۰ از تصمیم خود برای توسعه یک منظومه ماهوارهای با هدف ارائه خدمات اینترنت اشیا خبر داد. پلن-اس برای این منظور توافقی را با شرکت اسپیسایکس (SpaceX) به انجام رسانده است تا ماهوارههای اول این منظومه را به وسیله ماهوارهبر فالکون-۹ (Falcon-9) در مدار زمین قرار دهد.
خدماترسانی این ماهوارههای مخابراتی از سال ۲۰۲۳ آغاز میشود و به بخشهای مختلفی از جمله حملونقل، مالی، انرژی، هواشناسی، هوانوردی و کشاورزی ارائه خواهد شد.
شرکت مذکور همه عناصر ماهوارهای لازم از جمله زیرسامانههای ارتباطاتی، مدیریت نیرو و کنترل ماموریت را خود برعهده دارد. پلن-اس در اواسط سال ۲۰۲۱ به عنوان یکی از بزرگترین شرکتهای ماهوارهای خصوصی ترکیه تاسیس شد و از امکانات ساخت و آزمایش فناوری ماهوارهها برخوردار است.
رویدادهای فضایی نظامی
در سال گذشته در حوزه فضایی نظامی نیز شاهد رویدادهای قابل توجهی بودیم که از جمله مهمترین آنها آزمایش موشک ضد ماهواره روسیه و حمله هکری به اینترنت ماهوارهای اوکراین در خلال جنگ این کشور با روسیه بود.
آزمایش موشک ضد ماهواره روسیه
در آبان سال گذشته روسیه یک موشک ضد ماهواره آزمایش کرد و بهوسیله آن یکی از ماهوارههای خود را هدف قرار داد. این اقدام روسیه واکنش مقامات آمریکایی را در پی داشت و آنها چنین امری را مخالف با مواضع روسیه درباره مقابله با نظامیسازی فضا خواندند. بهعلاوه، بهگفته مقامات فضایی آمریکا، این اقدام که بهوسیله یک موشک با قابلیت صعود مستقیم صورت گرفت، بیش از ۱۵۰۰ زباله فضایی قابل ردیابی و احتمالا صدها زباله کوچکتر تولید کرد.
آمریکا از تولید این تعداد زباله فضایی در فضا بهشدت انتقاد کرد و آن را اقدامی غیرمسئولانه خواند. مقامات این کشور چنین امری را تهدیدی برای ایستگاه فضایی بینالمللی و فضانوردان میدانند که منافع بینالمللی را بهخطر میاندازد و ماهوارهها و ماموریتهای فضایی را در معرض خطر قرار میدهد.
بنابر اعلام آژانس فضایی روسیه (Roscosmos) بهدنبال شلیک این موشک ضد ماهواره، خدمه ایستگاه فضایی مجبور شدند لباسهای فضانوردی خود را پوشیده و به فضاپیماها بروند تا در صورت برخورد زبالههای فضایی در حالت آمادهباش قرار داشته باشند. گفتنی است روسیه پیشازاین بارها از اقدامات نظامی در فضا بهخصوص از سوی آمریکا انتقاد کرده و خواستار مقابله با نظامیسازی فضای بیرونی زمین شده بود.
حمله هکری به اینترنت ماهوارهای اوکراین
در روزهای پایانی سال ۱۴۰۰ آژانسهای اطلاعاتی غربی اعلام کردند در حال بررسی یک حمله سایبری توسط هکرهای ناشناس هستند که دسترسی به اینترنت ماهوارهای پرسرعت در اوکراین را همزمان با حمله روسیه مختل کردهاند. حملات هکری به اینترنت ماهوارهای اوکراین صبح ۲۴فوریه (۵اسفند) آغاز شد که مصادف با آغاز حمله روسیه به اوکراین بود.
شرکت آمریکایی ویاست (Viasat) که مالک این شبکه آسیبدیده است و مطابق گزارشها به دنبال این اقدام، مودمهای ماهوارهای متعلق به دهها هزار مشتری ویاست در اروپا از کار افتادند. هکرها مودمهایی را غیرفعال کردهاند که با ماهواره کا-ست (KA-SAT) شرکت ویاست سازگار بوده و دسترسی به اینترنت را برای برخی از مشتریان در اروپا از جمله اوکراین فراهم میکنند.
این یکی از مهمترین حملات سایبری جنگی است که تاکنون به صورت علنی فاش شده و مورد توجه سازمانهای اطلاعاتی غربی قرار گرفته است، زیرا ویاست به عنوان یک پیمانکار دفاعی، هم برای آمریکا و هم برای چندین متحد این کشور فعالیت میکند. این شرکت به واحدهای ارتش و پلیس اوکراین هم خدمات میدهد.
اکنون وارد سال ۱۴۰۱ شدهایم و جنگ میان روسیه و اوکراین کماکان ادامه دارد؛ رویدادی که علاوه بر زمین، تنشهایی را در فضا نیز به وجود آورده است. این تنشها به خصوص در ارتباط با ایستگاه فضایی بینالمللی خبرساز شدند؛ جایی که کشورهای مختلف غربی و روسیه در آن با یکدیگر همکاری دارند. حال باید منتظر ماند و دید چنین مسائلی در حوزه فضا به کجا میرسد و چه رویدادهای دیگری را در سال جاری شاهد خواهیم بود.
شما علاقمندان به فضا و نجوم میتوانید اخبار بهروز و جذاب این حوزه را از سایت فضایی اسپاش دنبال کنید.