امیرحسین مجیدیان: طرح “رصدخانه ملی ایران” در پاسخ به نیاز پژوهشی و علمی کشور و برای کسب جایگاه ممتاز منطقه‌ای و جهانی با بهره گیری ار موقیعت جغرافیایی و توسعه فناوری ابزار دقیق در کشور به اجرا در می‌آید. دو دهه اخیر رشد بسیار سریع آموزش عالی در ایران و به تبع آن نجوم، اخترفیزیک و کیهان شناسی، خلاء نبود زیرساخت های تجربی، آزمایشگاهی و فناوری را نمایان کرده است. تأسیس رصدخانه ملی ایران، رویداد مهمی برای عموم ایرانیان و پژوهشگران خواهد بود و آرزوی دیرینه اخترشناسان و جامعه علمی کشور را برآورده خواهد کرد. رصدخانه ملی ایران، با تلسکوپ قدرتمند و مجهز به پیشرفته‌ترین ابزارها و فنون امروزی، از مراکزی خواهد بود که به رشد علمی کشورمان در عرصه نجوم و علوم وابسته سرعت خواهد بخشید و امکانات و فرصت‌هایی برای ایجاد و استمرار ارتباط‌های علمی بین‌المللی و مشارکت در طرح‌های تحقیقاتی جهانی فراهم خواهد کرد.
طرحی ملی با ویژگی‌هایی خاص حقوقی
طرح ساخت رصدخانه ملی ایران از سال ۸۰ کلید خورده است و مکان‌یابی آن درطول ۸ سال انجام شد. طی این مدت طرح رصدخانه ازسه فاز عبور کرد. این فازها به ترتیب شامل مقدمه چینی، تثبیت و طراحی مفهومی بود که درمرحله مقدمه چینی بحث تقسیم‌بندی مطرح شد و منجمان جامعه علمی در مورد آن صحبت کردند و اختصاص اعتبار براین اساس صورت گرفت.
مرحله دوم، مرحله تثبیت و ایجاد زیرساخت‌های حقوقی طرح بود که مهمترین مرحله از لحاظ تصویب طرح رصدخانه ملی در هیات دولت و اختصاص ردیف بودجه به آن محسوب می‌شد؛ و درمرحله آخر طراحی مفهومی آن آغازشد که با جذب نیروهای مهندسی همراه بود، ایجاد دفتر مهندسی و ستاد طرح در محل پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و مکان‌یابی از جمله اقدامات انجام شده در این مرحله بود. از این رو مجری طرح رصدخانه ملی، حبیب قرارخسروشاهی اذعان دارد که طرح رصد خانه ملی، تنها طرح ملی است که تمام زیرساخت‌های حقوقی را در خود دارد. در ایران به ندرت با طرحی روبرو می‌شوید که با چنین پشتوانه‌ای در هیات دولت تصویب شده باشد و نکته مهم این است که امتیازات و مصوبات بیشتری را نیز در این اواخر دریافت کرده‌است تا بتواند در اولویت قرارگیرد.
مکان‌یابی طرح ، عدم حمایت مسئولین و دستور رهبری به پیگیری : خاطراتی در مسیر اجرایی شدن
طبق آنچه رئیس طرح مکان یابی رصدخانه ملی گفته است، مرحله اول طرح مطالعات بررسی هواشناسی 33 منطقه نامزد شده در کشور بود. سعدالله نصیری قیداری با تأکید بر اینکه اندازه‌گیری آلودگی نور یا غبار کارهایی بود که برای نخستین بار در ایران به کار گرفته می‌شد، گفت: «طرح های ارزشمندی بودند که با جدیت و پشتکار و کار گروهی، به‌عنوان مکان یابی رصد خانه ملی ایران و پارامترهای متعدد آن را در سطح استاندارد جهانی و تبادل نظر با اهل فن آن‌ها پیش بردیم.»
در نشست تیر ماه رصدخانه ملی که در محل پژوهشگاه دانش بنیادی برگزار شد، خسروشاهی در این رابطه، با تاکید بر آن‌که ساختار طرح رصدخانه ملی برای اجرا به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی ابلاغ شده است، اظهار کرده است: «اما در آن سال‌ها با تغییرات دولت و وزارت علوم، این طرح به دلیل عدم حمایت آسیب زیادی دید و اجرایی نشد و نهایتا در پایان سال ۸۷ بنا به دستور رهبری در خصوص حمایت از این طرح، برخی اقدامات انجام شد. به‌طور مثال جایی برای این طرح آماده و آیینه اصلی تلسکوپ را در آن قرار داده‌شد.»
در ادامه خسروشاهی گفت کرد که در سال ۹۱ طراحی مفهومی رصدخانه، در یک برنامه بازبینی در تریستر ایتالیا به اتمام رسید، به عبارت دیگر تمام شکل و شمایل طرح را به داوری گذاشتیم و رؤسای طرح رصدخانه و افرادی که تلسکوپ را طراحی کرده یا مدیریت پروژه انجام داده‌بودند از این طرح بازدید کردند، این طرح با مقداری اصلاحات به تصویب رسید و وارد فاز توسعه زیرساخت شد.
زمین‌گیر شدن طرح اما به چه علت؟
در سال ۸۷ مقام معظم رهبری به تداوم طرح تأکید کردند و پس از آن، دولت به خود آمد و اعتباری قابل توجه برای این طرح در نظر گرفته شد. برای این طرح ۱۲۰میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده که تاکنون (سال 96) 33 میلیارد تومان آن پرداخت شده است. رضا منصوری مجری سابق طرح رصدخانه ملی با تاکید بر اینکه دو مساله مهم برای زمین گیر شدن رصدخانه ملی مطرح است، یادآور شد: «یکی از این مسائل بودجه است که دولت به موقع تامین نکرد و این در حالی است که حدود 2 تا 3 سال پیش این طرح در شرایطی بود که می‌توانست ساخت قطعات آن را شروع کند.»
این استاد دانشگاه شریف، با بیان اینکه این سخن به معنای آن است که طرح در مرحله‌ای بود که می‌توانستیم وارد مرحله ساخت شویم، اضافه کرد: «مساله دیگر مشکل مدیریتی است و این دو عامل دست به دست هم داد تا این طرح زمین‌گیر شود.»
امیدواری همراه با شک برای اتمام هرچه زودتر
معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری با بیان اینکه آخرین جلسه برای طرح رصد خانه ملی در مهر95 برگزار شد گفت: «با توجه به اینکه این طرح مورد توجه وزارتخانه و شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری است، در این جلسه به عنوان یکی از طرح های کلان ملی مورد تصویب شورای عتف قرار گرفت تا روند ساخت و اجرایی شدن آن با جدیت پیگیری شود.» طبق اظهارات وحید احمدی پس از این جلسه، از مشاوران بین‌المللی از کشورهایی همچون آلمان، سوئد، اسپانیا و فنلاند برای تسریع روند، کمک گرفته شد و وی اعتقاد دارد که این طرح ملی باعث ایجاد شبکه ای از ارتباطات بین المللی شده است.
آخرین نقل و قول رسمی از زبان خسرو شاهی در حضور منجمان آماتوری در ساختمان رصدخانه ملی منتشر شده است، در جایی که وی مدعی شد به محض اطمینان از صحت طراحی‌های مقدماتی، کار آغازشده و تا اوایل سال ۹۶ به طول می‌انجامد. در سال ۹۶ عملا طراحی تفصیلی به اتمام می‌رسد و وارد فاز ساخت خواهیم شد، طبق صحبت‌های وی قرار بود در تیرماه این طراحی مورد داوری قرار بگیرد. هر چند وی در آن زمان مشکل عمده‌ای را در طراحی نمی‌دید و اظهار کرده بود که به زودی برای نصب و راه‌اندازی آن طی ۴ سال آماده می‌‌شویم اما تا کنون خبر جدیدی در این خصوص منتشر نشده است.