تشخیص فرونشست زمین با استفاده از تصاویر ماهوارهای/ نقاط بحرانی تهران کجاست
سازمان فضایی ایران با استفاده از نقش فناوری فضایی سنجش از دور در تشخیص فرونشست زمین، نقاط بحرانی به دست آمده از طریق تصاویر ماهوارهای در تهران را اعلام کرد.
مصطفی اسماعیلی کارشناس ارشد اداره مهندسی سامانههای سنجش از دور سازمان فضایی ایران کاربرد فناوری سنجش از دور در پایش پدیده فرونشست زمین را توضیح داد. وی با بیان اینکه فرونشست در واقع فرورفتگی سطح زمین محسوب میشود که از دلایل عمدهای همچون انحلال تشکیلات زیرسطحی، تراکم رسوبات در اثر استخراج سیالات و ذخایر زیرزمینی (مانند آبهای زیر زمینی و نفت و گاز)، بارگذاری، زهکشی، تراکم هیدرولیکی، فرسایش مکانیکی زیرسطحی، ناپایداری خاکها در سطوح شیبدار، انقباض خاکهای رسی، ذوب یخ لایههای منجمد در اعماق زمین و فرونشینی زمینساختی است، گفت: «با توجه به افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی و کمبود آبهای سطحی جهت استفاده در کشاورزی که سبب حفر چاههای متعدد جهت استخراج آب شده، عامل اصلی فرونشست موجود در دشتهای ایران، برداشت بیرویه و بیش از حد آب از منابع زیرزمینی و کاهش ذخیره سفرههای آب زیرزمینی در اثر تداوم بلند مدت پدیده خشکسالی است.»
اسماعیلی در مورد نحوه تشخیص فرونشست زمین با استفاده از فناوری سنجش از دور گفت: «تا دو دهه پیش، تنها ابزار تشخیص فرونشست زمین، روش مشاهدات زمینی توسط ابزارهایی مانند سامانههای تعیین موقعیت ماهوارهای جیپیاس (GPS) و ترازیابی بود که این روشها بسیار زمانبر و پرهزینه میباشد و اندازهگیریها را محدود به یک سری نقاط خاص میکند که در چنین حالتی شناسایی پهنه فرونشست امکانپذیر نیست.»
وی ادامه داد: «فناوری سنجش از دور و استفاده از تصاویر ماهوارهای راداری، به عنوان ابزاری کارآمد و مقرون به صرفه جهت پایش فرونشست زمین با دقت بسیار بالا و در پهنههای بزرگ مورد استفاده قرار گرفته است. این تصاویر به صورت دورهای اخذ میشوند که با استفاده از سری زمانی آنها میتوان با دقت کمتر از یک سانتیمتر، نرخ فرونشست و همچنین محدودههای تحت تاثیر فرونشست را پایش کرد.»
کارشناس ارشد اداره مهندسی سامانههای سنجش از دور سازمان فضایی ایران با بیان اینکه تولید نقشههای تغییر شکل زمین از قبیل نقشههای فرونشست جهت پهنهبندی اولیه مناطق پرخطر امری اجتنابناپذیر است، اضافه کرد: «سازمان فضایی ایران با بهرهگیری از توان کارشناسی متخصص و بسترهای نرمافزاری و سختافزاری موجود در مرکز ملی پایش ماهوارهای زمین، تولید و انتشار عمومی نقشههای فرونشست برای دشتهای در معرض بحران را در دستور کار قرار داده است.»
وی گفت: «متاسفانه این پدیده، تقریبا در تمام دشتهایی که از آبهای زیرزمینی در کشاورزی استفاده میکنند و با خشکسالی مواجه هستند، قابل رؤیت است. در این میان، دشتهای استان تهران، البرز، کرمان، قزوین، خراسان رضوی، همدان و اصفهان در زمره دشتهای بحرانی کشور از نظر فرونشست قرار دارند.»
اسماعیلی افزود: «به طور مثال با استفاده از نقشههای به دست آمده از تصاویر ماهوارهای اطراف شهر تهران میتوان نتیجه گرفت که مناطق جنوب غرب تهران، به خصوص در مناطق هجده، نوزده، هفده، ده و یازده شهر تهران و شهرستانهای جنوب غربی مانند شهریار، اسلامشهر و چهار دانگه، تحت تاثیر پدیده فرونشست هستند. همچنین این پدیده به صورت بحرانی در شهرستان ورامین نیز قابل مشاهده است.»
به گفته وی، برمبنای دادههای ماهوارهای، بزرگراههای جنوب غربی تهران، مانند آزادگان، خطوط انتقال نیرو، ساختمانها و چندین خط مترو تحت تاثیر فرونشست است که میبایست برای آنها تمهیداتی اندیشیده شود.»
کارشناس ارشد اداره مهندسی سامانههای سنجش ازدور سازمان فضایی ایران خاطرنشان کرد: «در حال حاضر روش کوتاه مدتی جهت کنترل فرونشست وجود ندارد و شاید یکی از بهترین راهکارهای کاهش و کنترل فرونشست، اصلاح مصرف و مدیریت برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی است.»