به مناسبت روز ملی فناوری فضایی و همچنین فرا رسیدن ایام مبارک دهه ی فجر انقلاب اسلامی، مصاحبه ای با دکتر فتح الله امی، رییس پژوهشگاه هوافضای وزات علوم،تحقیقات و فناوری ترتیب داده شد. در این گفت و گوی گرم و صمیمی از اتفاقات و روند چند سال اخیر پژوهشگاه هوافضا، صحبت آغاز شد و از پیگیری موضوع ارسال انسان به فضا توسط جمهوری اسلامی ایران ،سخن به میان آمد. در ادامه این گفتگوی بی‌پرده را می‌خوانید.
در چند سال اخیر که شما مسئولیت پژوهشگاه هوافضا را بر عهده داشتید، چه رویدادها و اتفاقاتی رقم خورده است؟
فتح‌الله امی: پیشنهاد تأسیس پژوهشکده هوافضای وزارت علوم در سال ۱۳۷۵ مطرح و در سال ۱۳۷۸ این پژوهشکده تأسیس شد. پس از مدتی در سال ۱۳۸۴ از پژوهشکده به پژوهشگاه تبدیل شد. متأسفانه در سال ۱۳۹۰ با یک تصمیم غیر کارشناسی تمامی مراکز و صنایع فضایی کشور به‌جز بخش غیرنظامی را تجمیع کردند. هدف این کار این بود که معاونتی در ریاست جمهوری دولت دهم به نام معاونت فضایی ریاست جمهوری به وجود بیاورند. متأسفانه نه‌تنها این کار انجام نشد، بلکه تمام نهادهایی که تجمیع شدند، از جایگاه اصلی و روند حرکتی خود بازماندند و به همین علت ضربات جبران‌ناپذیری به این سازمان‌ها وارد شد که هنوز که هنوز است، با راهکارهای دولت تدبیر و امید نتوانستند به محل اصلی خود بازگردند و مثل سابق فعالیت‌هایشان را ادامه دهند.
چون در حقیقت همه‌چیز از نو آغازشده بود و گردآوری برنامه و فراهم‌سازی دوبارهٔ مسیر به‌شدت دشوار بود. ازجملهٔ این سختی‌ها می‌توان به‌ردیف بودجه گرفتن از سازمان مدیریت اشاره کرد. همچنین مشکل بزرگ دیگر برای مجموعهٔ ما، تصویب کردن دوبارهٔ پژوهشگاه در وزارت علوم و شورای گسترش مصوبه بود. این مشکلات سبب شد که کارهایی که قبلاً انجام‌شده بودند، دوباره انجام شود.
با توجه به این مسائل چگونه به محور اصلی پژوهشگاه یعنی روند پژوهشی و تحقیقاتی برگشتید؟
فتح‌الله امی: در این سال‌های اخیر دوباره توانستیم ازلحاظ قانون و اعتبارات هویت پیدا کنیم. هم‌اکنون عزم خود را جزم کرده‌ایم تا برنامه‌هایی که در سند جامع توسعه هوافضا، تحت نظر شورای انقلاب فرهنگی مصوب شده است، مورد انجام و توجه قرار بدهیم. در حال حاضر چهار پروژه از سند که در فصل پنجم آمده است، دست گذاشته‌ایم و به حول قوهٔ الهی قصد انجام این چهار طرح راداریم.
یکی از این پروژه‌ها، موضوع ارسال انسان به فضا هست. همان‌طور که در سند قیدشده است، موضوع ارسال انسان به فضا می‌بایست با همکاری‌های بین‌المللی صورت بگیرد. لذا با کشورهای دوست مثل هند، چین و روسیه صحبت کرده‌ایم. خود این ارتباطات بین‌المللی خیلی زمان‌بر و وقت‌گیر است. به همین دلیل تازه توانستیم در موضوع صلح‌آمیز اعزام انسان به فضا از همکاری کشورهای دوست استفاده کنیم.
مدل این همکاری به چه صورت خواهد بود، آیا در سند ذکرشده است که حتماً خودمان کپسول اعزام فضانورد را بسازیم؟ برای ارسال انسان به فضا با همکاری کشوری دیگر به فکر تربیت فضانورد ایرانی نیستید؟ به‌گونه‌ای که فضانورد ایرانی به‌وسیلهٔ کشور خارجی به فضا ارسال شود؟
فتح‌الله امی: ابتدا لازم است اشاره‌کنم ما به چرایی پاسخ نمی‌دهیم و فقط به چگونگی پاسخ می‌دهیم. موضوع اعزام انسان به فضا با همکاری کشورهای خارجی در سند جامع توسعه هوافضا به‌عنوان سند بالادستی مصوب سال هزار و سیصد و نود و یک ذکرشده است. چرایی این موضوع را باید اعضای محترم شورای انقلاب فرهنگی که این سند را تصویب کرده‌اند، باید جواب‌گو باشند.
برای تأکید و تبیین بیشتر باید اشاره‌کنم که در بند سوم سند فضایی آمده است که انجام مأموریت‌های فضایی سرنشین دار و قرار دادن انسان با اولویت‌های علوم و فناوری و صنایع داخلی پیش رود و از همکاری جهان اسلام و سپس از همکاری جهانی استفاده شود. در اینجا بر اتکا بر صنعت داخلی تأکید شده که در این راستا پژوهشگاه هوافضا کارهای تعددی انجام داده است ازجمله ارسال حیوانات به فضا. در حال حاضر بر پروژهٔ ارسال انسان به فضا تمرکز داریم که یکی از بخش‌های این پروژه تربیت فضانورد هست. در حقیقت پرتاب انسان و تربیت فضانورد را هم‌زمان و موازی باهم شروع کرده‌ایم که البته کشورهای دوست برای بحث آموزش و یاددادن مهارت قول‌های مساعدی داده‌اند.
آموزش توریست فضایی با آموزش فضانورد فرق دارد؟
فتح‌الله امی: بله قطعاً توریست فضایی با فضانورد خیلی فرق دارد و بحث توریست فضایی مطرح نیست. توریست فضایی کسی است که در کپسول حامل سوار شده، یک‌بار یا ۲ بار دور زمین گردش می‌کند و سپس به ایستگاه بین‌المللی فضایی می‌رود. ولی فضانورد آموزش می‌بیند که چطوری کپسول را هدایت کند درحالی‌که توریست کپسول را هدایت نمی‌کند. در درون کپسول معمولاً ۳ نفر هستند. یکی توریست، فرد دیگر فرمانده گروه و هدایتگر کپسول و درنهایت فرد آخر مهندس پرواز و پرتاب است. ما می‌خواهیم فردی مهارت و آموزش ببیند تا بتواند کپسول را هدایت کند.
ما با کشورهای دوست درزمینهٔ آموزش فضانورد و ساخت کپسول صحبت کردیم ولی قراردادی هنوز بسته نشده است، منتهی طرف خارجی قول مشاوره و همکاری داده است. مطمئن‌ترین کپسولی که وجود دارد، سایوز است؛ بنابراین مدنظر ما ساخت کپسولی شبیه به کپسول سایوز است.
لطفاً در مورد ۴ طرح در دست اجرای مجموعهٔ پژوهشگاه بیشتر صحبت بفرمایید؟
فتح‌الله امی: همان‌گونه که صحبت شد ۲ پروژهٔ طراحی ساخت کپسول و تربیت فضانورد از طرح‌های جاری فضایی مجموعه هستند. از طرفی دیگر ۲ طرح هوایی در دست اقدام داریم. یکی ساخت هواپیمای سبک ۲ الی ۱۹ نفرِ است که پژوهشگاه در تلاش است دفتر طراحی قدرتمندی برای طراحی انواع هواپیماهای سبک تأسیس کند. حتماً هم با ۱ کشور خارجی همکاری خواهیم کرد، چراکه در سند ذکرشده است. با کشورهای سازنده هم‌صحبت‌هایی کرده‌ایم تا انتقال فنّاوری ساخت هواپیمای سبک ۲ الی ۱۹ نفرِ انجام شود.
و طرح چهارم ما، تدوین استانداردها و شاخص‌های ایمنی و کیفیت خدمات پروازی در سطحی بالاتر از میانگین خارجی است، یعنی ما می‌خواهیم استانداردهای پروازی را بازنگری کنیم تا حوادث ناگوار هوایی کاهش پیدا کند و ایمنی پروازمان از ایمنی متوسط جهانی فراتر رود. به همین علت ساختار پژوهشگاه بر اساس این چهار طرح، به چهار پژوهشکده تقسیم‌شده است.
برای انجام پروژه‌های مذکور همکاری شما با نهادهای دیگر و بخش خصوصی چگونه است؟
فتح‌الله امی: در عرصهٔ دولتی ما با نهادهای ذی‌ربط هماهنگ هستیم و صحبت کرده‌ایم. مرکز ملی فضایی کاملاً در جریان است و ارتباطات ما را آن مرکز فراهم می‌کند و وزارت علوم هم اخیراً در جریان کار ما قرار گرفتند و در اجرای طرح حمایت و پشتیبانی می‌کنند. در بخش خصوصی هم اعلام کردیم که هر شرکتی که خواهان همکاری در بخش ساخت هواپیمای سبک است، ما آماده مذاکره و تعامل هستیم. به‌طوری کلی قرار است که فناوری طرح را پژوهشگاه هوافضا به ارمغان آورد و بخش خصوصی قسمت صنعتی پروژه را بر عهده بگیرد.
ظاهراً در این چند سال اخیر بودجهٔ پژوهشگاه هوافضا با کمبود روبه‌رو بوده است. وزارت علوم چگونه رسیدگی کرد؟ آیا این مشکل رفع شده است؟
فتح‌الله امی: سال ۹۴ سال بسیار سختی برای مجموعه بود، چون‌که بودجهٔ اندکی در نظر گرفته‌شده بود که اصلاً ردیف نداشت. بودجهٔ ما در سال ۹۴، به میزان ۱٫۳ میلیارد تومان بود درحالی‌که تنها قسمت حقوق مجموعه کارکنان و محققان ۴٫۵ الی 5 میلیارد تومان است. به شکر خدا و با کمک‌های وزارت علوم توانستیم این دورهٔ یک‌ساله را پشت سر بگذاریم. البته این بحران ضربهٔ خود را بر مجموعه گذاشت و بخش قابل‌توجهی از نیروهای زحمت‌کش پژوهشگاه ازاینجا رفتند.
ولی در سال ۹۵ سازمان مدیریت خیلی به ما کمک کرد. لازم می‌دانم که از معاونت تحقیقات و مراکز آموزش عالی سازمان مدیریت و مدیرکل مربوطه تشکر و قدردانی کنم که بودجهٔ ما را افزایش دادند و تقریباً به 5 میلیارد تومان رساندند. با این حمایت و اصلاح بودجه توانستیم که حقوق پرداخت کنیم و از طرفی دیگر توانستیم برخی از پروژه‌های پژوهشی‌مان را شروع کنیم.
با تشکر از توضیحات شما لطفاً صحبت پایانی خود را بیان بفرمایید.
فتح‌الله امی: در پایان می‌خواهم بگویم که ما از دولت انتظار داریم در سال‌های پیش رو بودجه را افزایش دهند، چراکه ما در جهت اجرای سند مشغول به فعالیت هستیم و یک پژوهشگاه حاکمیتی محسوب می‌شویم. این بدیهی است که برای نهاد ما و به‌طور مثال برای پروژهٔ ارسال انسان به فضا، مشتری وجود نداشته باشد؛ بنابراین اعتبار ما هم باید به‌صورت حاکمیتی داده شود.