اتفاقهایی که برای بدن انسان پس از مرگ در فضا رخ میدهد، باتوجهبه برنامههای آینده برای سکونت در مریخ، سوالی بحثبرانگیز است. بههمینمنظور در این مطلب برای توضیح چگونگی مرگ در فضا ابتدا اتفاقات بعد از مرگ انسان روی زمین مورد بررسی قرار میگیرد.
در زمین، نخست جریان خون متوقف و بر اثر گرانش فرایند سفت شدن ماهیچهها آغاز شده و سپس در وضعیتی بهنام جمود نعشی بدن سرد و ماهیچهها بهدلیل تولید کنترلناپذیر کلسیم در فیبرهای ماهیچهای سفت میشوند. در ادامه آنزیمها یا پروتئینهایی که به واکنشهای شیمیایی سرعت میدهند، با آزادسازی محتوای خود دیوارههای سلولی را میشکنند.
فرآیند مرگ در زمین
همچنین بهصورت همزمان باکتریهای شکمی میگریزند و در کل بدن توزیع میشوند. این باکتریها بافتهای نرم را میخورند و گازهایی که آزاد میکنند، ورم کردن بدن را بههمراه دارند. در ادامه فرآیند جمود نعشی با نابودی ماهیچهها متوقف شده و سپس با انتشار بوهای قوی، بافتهای نرم شروع به تجزیه شدن میکنند. فرآیندهای تجزیه از عوامل داخلی بدن هستند، اما عوامل بیرونی مثل دما، فعالیت حشرات، دفن یا پارچهپیچی بدن و وجود آتش یا آب هم در تجزیه بدن موثرند.
مومیاییسازی یا خشک شدن بدن در شرایط سرد یا گرم و خشک آغاز میشود. در محیطهای مرطوب بدون اکسیژن، چربی لاشه میتواند تشکیل شود. در این فرآیند، آب به تجزیه چربیها منجر میشود و ازطریق فرآیند هیدرولیز، آنها را به موادی موم مانند تبدیل میکند. پوشش مومی میتواند بهعنوان مانعی روی پوست عمل و از تجزیه آن جلوگیری کند. بااینوجود در اغلب موارد، بافتهای نرم درنهایت ناپدید و اسکلت آشکار میشود. این بافتهای سخت مقاومتر هستند و ممکن است تا هزاران سال دوام بیاورند.
چگونگی مرگ در فضا
مرگ در فضا بهدلیل گرانش متفاوت سیارههای دیگر قطعا بر مرحله سفت شدن ماهیچهها تاثیر میگذارد و نبود گرانش و شناور بودن در فضا بدینمعنی است که خون در بدن انباشته نمیشود. همچنین فرآیند جمود نعشی داخل لباس فضایی پس از مرگ در فضا بهدلیل توقف فعالیتهای بدن رخ میدهد و باکتریهای شکمی در فضا هم میتوانند به بافتهای نرم حمله کنند؛ اما این باکتریها برای عملکرد صحیح به اکسیژن نیاز دارند. باکتریهای مورد بحث درنتیجه منبع محدود هوای داخلی لباس فضایی میتوانند سرعت فرآیند تجزیه باکتریایی را بهطور درخورتوجهی کاهش دهند.
میکروبهای خاک هم به تجزیه کمک میکنند؛ بنابراین هر محیط سیارهای خشک که مانع از فعالیت میکروبی شود، احتمال حفظ بافتهای نرم را افزایش میدهد. تجزیه در شرایطی متفاوت با محیط زمینی بهمعنی پیچیدگی فراوان عوامل بیرونی است و این فرآیند برای اسکلت پیچیدهتر میشود. در فرد زنده استخوانها مواد زندهای هستند که هم شامل مواد زیستی مثل رگهای خونی و کلاژن و هم شامل مواد غیرزیستی مثل ساختارهای کریستالی هستند.
معمولا مولفههای زیستی مورد تجزیه میگیرند، در نتیجه اسکلتهایی که در موزهها مشاهده میشود، اغلب باقیمانده مواد غیرزیستی هستند. اما در خاکهای بسیار اسیدی که در سیارههای دیگر پیدا میشود، عکس این مسئله رخ میدهد و ممکن است مواد غیرزیستی ناپدید شوند و بافتهای نرم باقی بمانند.
روی زمین، تجزیه بقایای انسان بخشی از زیستبوم است. در این فرایند مواد مغذی را موجودات زنده کوچک مثل حشرات و میکروبها و حتی گیاهان بازیافت میکنند، اما محیط سیارههای دیگر هنوز بهقدری بهتکامل نرسیده است که رفتار مشابهی داشته باشد و حشرات و حیوانات لاشهخوار در سیارههای دیگر منظومه شمسی وجود ندارد. بااینهمه شرایط بیابانی و خشک مانند شرایط مریخ ممکن است بر حفظ بافتهای نرم تاثیر بگذارند و شاید مانند زمین، ذرات طوفانی باعث فرسایش و آسیب دیدن اسکلت شوند.
دما نیز یکی از عوامل اصلی تاثیرگذار بر تجزیه است. برای مثال، محدوده دمای ماه از ۱۲۰ تا منفی ۱۷۰ درجه سانتیگراد متغیر است؛ ازاینرو شاید بدن نشانههایی از تغییرات گرمایی یا آسیبهای انجمادی را نشان دهد. بااینحال ممکن است تجزیهای که روی زمین اتفاق میافتد، در آنجا رخ ندهد. شاید هم نیازمند شکل جدیدی از دفن جنارهها هستیم که به منابع پرمصرف مثل خاکستر کردن یا حفر قبر در محیطهای سکونتناپذیر بینیاز باشد.