سیروس برزو: نزدیک به ۵۰ سال پیش سرگئی کارالیف نابغه جهان فضانوردی و پدر کیهان‌نوردی شوروی، برنامه پنجاه‌ساله توسعه فضانوردی این کشور را به مسئولین عالی‌رتبه سیاسی ارائه داد. این اقدام بنا به خواست مسئولین سیاسی و به دنبال اعلام نظر رئیس‌جمهور وقت آمریکا در مورد طرح ۱۰ ساله آن کشور برای سفر به ماه بود.
همه می‌دانیم که پس از پایان جنگ جهانی دوم، پدیده «جنگ سرد» و به عبارتی «جنگ تبلیغاتی» بین آمریکا و شوروی سابق پایه گزاری شد. در جریان این نبرد، هریک از دو کشور ، ضمن بالا بردن توان‌های رزمی خود به اقداماتی دست می‌زدند تا نشان دهند ازنظر فناوری بر دیگری برتری دارند. تسخیر فضا ازجمله مواردی بود که می‌توانست در کنار بهره‌وری‌های نظامی، نشانگر بالا بودن توان فناوری کشورها نیز باشد. به همین دلیل در نخستین سال‌های آغاز عصر فناوری فضایی، پیشرفت‌هایی سریع صورت گرفت و گام‌های بلندی برداشته شد و فضانوردی به سلاح تبلیغاتی مناسبی برای تهاجم به حریف تبدیل گردید.
بر این اساس بود که سرگئی کارالیف طرح درازمدت کیهان‌نوردی روسیه را بر روی کاغذ آورد و به سیاستمداران ارائه داد. فوت کارالیف از یک‌سو و عدم علاقه نظامیان که حامیان عمده فضانوردی بشمار می‌رفتند- به برنامه‌های سنگینی که کارالیف در سر می‌پروراند از سوی دیگر، باعث شد طرح‌های بلندپروازانه و رؤیایی کارالیف همچنان بر روی کاغذ بماند. نظامیان مایل بودند عرصه نبرد را به ارتفاعات مداری بکشانند و علاقه‌ای به توسعه علمی نداشتند. طرح‌هایی مثل وستک اصولاً برای کارهای جاسوسی فضایی موردعلاقه آنان بودند و نه پژوهش‌هایی فضایی. گرچه طرح‌های کارالیف در صورت وجود منابع مالی می‌توانست در دهه ۶۰ و ۷۰ عملی شود اما نظامی‌ها به‌عنوان حامیان اصلی طرح‌های فضایی، علاقه‌ای به ایجاد پایگاه در ماه و مریخ نداشتند به همین دلیل پرونده آن‌ها هم‌بسته شد.
اینک بد نیست نگاهی داشته باشیم به رویاهایی که جامعه عمل نپوشاندند:
۱- یکی از طرح‌های کارالیف، موشکی بود که در آن زمان بانام سری «ان-۱» در پرونده‌ها از آن اسم برده می‌شد. این موشک عظیم که با سوخت هیدروژنی کار می‌کرد هرگز نتوانست کار موفقی ارائه دهد و بعد از مرگ کارالیف آزمایش شد. هیچ‌کدام از ۴ پرتاب موشک «ان-1» موفق نبود. ناکامی در پرتاب موشک باعث گردید که روس‌ها برای همیشه این طرح را کنار بگذارند. در مورد این‌که چرا «ان-۱» نتوانست حتی یک‌بار به مدار برسد بعضی کارشناسان معتقدند عناصر سازنده موشک درروی زمین هیچ‌گاه آزمایش عملی خود را پس ندادند و متصدیان صرفاً به‌درستی محاسبات اکتفا کردند.
۲- پرتابگر او.آر-700 موشک دیگری بود که برای سفر به ماه طراحی شد. این موشک هرگز به مرحله ساخت و پرتاب نرسید. موتور این موشک آر.د-170 بعداً در موشک غول‌پیکر انرگیا به کار گرفته شد.
۳- پرتابگر ولکان را می‌توان قدرتمندترین موشک جهان دانست. قرار بود از این پرتابگر برای مأموریت و سفر به مریخ استفاده شود. ولکان می‌توانست حدود ۲۴۰ تن بار را به مدار زمین حمل کند. این موشک که غیر از موتور اصلی به شش موشک کمکی مجهز بود. هر موشک کمکی نیز ۴ موتور داشت. موشک ولکان قرار بود توسط موسسه تولیدات موشکی انرگیا ساخته شود اما طرح آن تنها بر روی کاغذ ماند و هیچ‌گاه ساخته و آزمایش نشد.
۴- سفر به ماه، این طرح در دو مرحله باید انجام می‌شد در مرحله اول در سال ۱۹۶۷ یک ناو کیهانی سرنشین دار در مدار ماه به گردش درمی‌آمد و پس از چند چرخش در مدار این کره به زمین‌بر می‌گشت. یک سال بعد یعنی ۱۹۶۸ یک سفینه با دو کیهان‌نورد راهی مدار ماه می‌شد. در آنجا یکی از سرنشینان به داخل مه نشین رفته و به‌سوی سطح ماه حرکت می‌کرد. این کیهان‌نورد باید بر سطح ماه قدم می‌گذاشت و پس از برداشتن نمونه‌های خاک، عکس‌برداری و فیلم‌برداری با استفاده از مه نشین به سفینه اصلی برگشته و سپس راهی زمین می‌شدند. انجام این مأموریت بر عهده الکسی لئونف و والری بیکوفسکی بود. بر اساس برنامه پیش‌بینی‌شده، الکسی لئونف باید بر ماه فرود می‌آمد.
۵- ایستگاه دائمی بر سطح ماه، کارالیف برای کره ماه اهمیت زیادی قائل بود و آن را دروازه تسخیر سیارات می‌دانست به همین دلیل طبق طرح او، کیهان‌نوردان شوروی باید تا سال ۱۹۷۸ یک ایستگاه دائمی در سطح ماه می‌ساختند. بخشی از این ایستگاه‌های دائمی کارگاه و کارخانه‌هایی بود که باید کار مونتاژ و ساخت ناوهای کیهانی بین السیاره ای را بر عهده می‌گرفت. انتخاب گروهی از زبده‌ترین طراحان و مهندسان سامانه‌های فضایی به‌عنوان کیهان‌نورد و آموزش آن‌ها برای سفر به فضا، نخستین قدم برای احداث کارخانه در کره ماه بود. این مهندس-فضانوردان باید در آینده در ماه ساخت و مونتاژ ناوها را بر عهده می‌داشتند. مرگ کارالیف از یک‌سو و ناکامی برنامه فرود کیهان‌نوردی در ماه از سوی دیگر باعث گردید که طرح ساخت پایگاه در ماه به‌طورکلی تعطیل شود.
۶- براساس طرح تنظیمی کارالیف، در 8 ژوئن ۱۹۷۱ باید نخستین مأموریت مریخ با سه کیهان‌نورد آغاز می‌شد. ناو کیهانی بین السیاره عظیمی برای سفر به مریخ طراحی شد که به‌طور رمزی ام.ک-۷۰۰ نام گرفت و باید با موشکی با کد شناسایی او.آر-۷۰۰ به فضا پرتاب می‌شد. از همین طرح‌ها بعداً در برنامه سالیوت و مجتمع مداری میر الهام گرفته شد. الکساند سریبروف فضانورد و مهندس طراح سامانه‌های فضایی دفاعیه دکترای خود را با موضوع «سپر ضد حرارتی برای سفینه سنگین دور پرواز سرنشین دار در بازگشت از مریخ به زمین» نوشت.
۷- بر اساس آنچه سرگئی کارالیف پیش‌بینی کرده بود از سال ۱۹۸۰ ساخت ایستگاه قابل زیست در مریخ آغاز می‌شد. هدف از استقرار گروه کیهان‌نوردان در مریخ پژوهش درزمینهٔ های بهره‌برداری صنعتی از این سیاره بود.
۸- مأموریت به مشتری، سال ۱۹۹۳ باید کاوشگرهایی به ماه‌های مشتری و زحل فرستاده می‌شد تا ضمن حرکت در سطح آن‌ها، به ارسال عکس و انجام آزمایش‌های مختلف ازجمله پژوهش‌های خاک‌شناسی بپردازند. بخشی از این طرح در ساخت ناوهای خودکار ماه‌نورد «لوناخود » مورداستفاده قرار گرفت.
۹- طرح اسپیرال، ساخت یک سامانه با کاربرد هوا-فضایی باید از سال ۱۹۶۵ در دفتر طراحی میکویان طراحی و ساخته می‌شد که نمونه کوچک و تک‌نفره یک کیهان پیماهای شاتل بود. گروهی از خلبانان زبده نیروی هوایی شوروی برای این کار انتخاب شدند که از آن جمله می‌توان به دابروولسکی، فیلیپچنکو، کوکلین و ماتینچنکو اشاره کرد . سرپرستی خلبانان این فضاپیمای نظامی را گرمان تیتف، دومین فضانورد جهان بر عهده داشت. این طرح سری که در رقابت و پاسخگویی به فضاپیمای نظامی آمریکا موسوم به دایناسور قرار بود ساخته شود در سپتامبر سال ۱۹۷۸ به‌کلی کنار گذاشته شد.
سرگئی کارالیف را نه‌تنها می‌توان بنیان‌گذار فضانوردی روسیه نامید بلکه مردی دانست که هنوز فضانوردی جهانی نتوانسته توانایی جامه عمل پوشاندن به طرح‌های ارائه‌شده از سوی وی را بیابد. او که توانست در دوران مدیریت خود بر تشکیلات فضایی شوروی با طرح‌ها و برنامه‌های شگفت‌انگیز اش، آمریکا را در عرصه کیهان‌نوردی مات کند، پایه‌ای را بنا گذاشت که هنوز فضانوردی روسیه بر آن استوار است.