مریم فخیمی: ماهواره‌های جاسوسی امپراتوری‌های گمشده باستانی را درمناطق بیابانی ممنوعه افغانستان آشکار کردند. اخیرا کاروانسراهای گمشده جاده ابریشم در افغانستان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای کشف شده است.
این مطالعات باستان‌شناسی از تصاویر جمع آوری شده توسط ماهواره‌های تجاری، جاسوسی و هواپیماهای بدون سرنشین در چندین دهه بدست آمده است. در میان یافته‌ها، کاروانسراهای عظیم و قلعه‌های دیده‌بانی باستانی که هزاران سال توسط مسافران جاده ابریشم استفاده می‌شد و همچنین کانال‌های زیرزمینی که توسط ماسه های بیابانی دفن شده‌اند، دیده می‌شود.
سایت‌های باستان شناسی به راحتی کشف می‌شوند، بنابراین تلاش جدید نقشه‌برداری که با کمک هزینه وزارت امورخارجه ایالات متحده آمریکا انجام می شود، محققان را قادر می سازد تا با ارزیابی میراث باستانی این کشور با خیال راحت مطالعه کنند. نوامبرگذشته در کنفرانس «پژوهش‌های باستانی در خاورنزدیکـ» که در واشنگتن برگزار شد، کارشناسان اعلام کردند: کاوش فردی در سایت‌های باستان‌شناسی افغانستان خطرناک است، و بودجه 2 میلیون دلاری که توسط وزارت امور خارجه ایالات متحده تامین شده اجازه می‌دهد تا تلاش‌های جدید برای نقشه‌برداری از مناطق صورت گرفته و آثار باستانی افغانستان به راحتی مطالعه شود.
دیوید توماس، یکی از باستان‌شناسان دانشگاه دانشگاه لاتروب در ملبورن استرالیا، که مطالعات سنجش از دور انجام می‌دهد، می‌گوید: “من میخواهم ده‌ها هزار محوطه باستانی را کاوش کنم. اما تنها زمانی که این محوطه‌ها ثبت شوند، می‌توانند مورد مطالعه و محافظت قرار گیرند.”
برخی از محوطه‌های باستانی قابل توجه کاروانسراهای عظیمی هستند که توسط مسافران جاده ابریشم استفاده می‌شد که به قرن هفدهم می‌رسد. در این جاده صدهامسافر ودام تردد داشتند و مردم و دام های آنها می توانستند در کاروان‌سراها اتراق و استراخت کنند.
جاده ابریشم شبکه عظیم ارتباطی جهان از ژاپن و کره در شرق تا دریای مدیترانه در غرب بود. طبق گفته یونسکو،ثرنهای متمادی از طریق این شاهراه ارتباطی قرن ها، اجناس لوکس از قبیل چای، جواهرات گران‌بها، عطر، ادویه، ترشی و البته ابریشم از شرق به به سمت غرب منتقل می‌شدند.
در مناطق مرکزی آسیای میانه، منطقه‌ای که افغانستان کنونی در آن واقع است، در تقاطع این مسیرهای تجارت باستانی قرارداشت و بدین ترتیب از تمام تجاری که از این منطقه عبور می کردند سود می برد. طبق گزارش ماموریت‌های حمایتی سازمان ملل متحد در افغانستان (UNAMA)، هنگامی که مسیرهای ابریشم شکوفا شد، امپراتوری‌های این مناطق بسیار ثروتمند شدند.
بر این اساس، تصور می‌شد هنگامی که مسیرهای دریایی بین هند و چین و غرب در قرن های 15 و 16 میلادی برقرار شد، جاده ابریشم، و امپراتوری‌هایی که بخاطر آن ثروتمند شده بودند، از بین رفته‌اند. با این حال، تصاویر ماهواره‌های جاسوسی جدید نشان می‌دهد که این مسیرهای تجاری چند قرن بعد از آن نیز رشد داشتند.
تلاش‌های اخیر منجربه کشف حلقه‌های مفقود در تاریخ دوره‌های دیگر است. طبق گزارش‌های علمی، تصاویری که در دهه 1970 جمع‌آوری شده اند، برای کشف کانال‌های پنهانی که از طریق استان‌های هلمند و سیستان در سراسر افغانستان پخش شدند، بررسی می‌شوند. این کانال‌ها احتمالا دردوران امپراتوری اشکانی ساخته شده که منجر به شکوفایی کشاورزی منطقه شد. این تصاویر همچنین نشانگر آثار ریخته‌گری و ذوب فلزات در آتشکده‌های باستانی زرتشتی تا معابد بودایی است.
تصویر هوایی از محوطه باستانی Tar-o-Sar؛ بقایای تمدن باستانی پارت‌ها
