امید شکوفا، رییس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی با اشاره به طراحی و ساخت رادیوتلسکوپ در این پژوهشگاه با بیان اینکه این سامانه در مرحله کالیبراسیون قرار دارد، گفت: «این سامانه شامل یک آنتن ۵ متری است که از آن می‌توان برای رصد خوشه‌های کهکشانی و خط طیفی هیدروژن در فرکانس ۱۴۲۰ مگاهرتز بهره برد.»
شکوفا اجرای طراحی و ساخت رادیوتلسکوپ را به سفارش شرکت نوسازی عباس‌آباد دانست و افزود: «دستاوردهایی که در این پروژه به‌دست‌آمده جزو میراث‌های علمی کشور محسوب می‌شود و اجرای این پروژه نشان داد که فعالیت‌های حوزه فضایی تنها منحصر به طراحی و ساخت ماهواره نمی‌شود و می‌توان از فناوری‌های فضایی در حوزه مطالعات کهکشان بهره برد.»
وی رادیوتلسکوپ را نوعی آنتن رادیویی دانست که در طیف فرکانسی رادیویی به‌منظور کشف و جمع‌آوری اطلاعات از منابع رادیویی در فضا استفاده می‌شود و ادامه داد: «نجوم رادیویی بر اساس اسباب و ادوات رصدی به دو شاخه مهم یک دیش و تداخل سنجی (تلسکوپ‌های چند دیش) که شامل مجموعه‌ای از آنتن‌های تک دیش است، تقسیم می‌شود. هرکدام از این دو شاخه محدوده مشخصی را از دانش نجوم رادیویی شامل می‌شوند که کارکرد و نیازمندی‌های مخصوص خود را دارد.»
شکوفا با اشاره به مزایای نجوم رادیویی نسبت به نجوم اپتیکی، خاطرنشان کرد: «برخلاف رصد اپتیکی، رصد رادیویی محدود به شرایط جوی و یا زمان خاصی از شبانه‌روز نیست، ضمن آنکه رصد اپتیکی تنها محدود به طیف اپتیکی و مرئی است؛ ولی رصد رادیویی در محدوده گسترده وسیع فرکانسی می‌تواند داده‌های موردنظر را ارسال کند.»
رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی با بیان اینکه رادیوتلسکوپ قادر است از چند کیلوهرتز تا چند صد هزار گیگاهرتز پایش‌های نجومی را انجام دهد، یادآور شد: «این سامانه قادر است از حدود ۱۰۰ کیلوهرتز تا ۱.۵ گیگاهرتز اسکن کند و در پارامتر مهم خط هیدروژن که در فرکانس ۱۴۲۰ مگاهرتز قرار دارد و موردعلاقه منجمان است، تاریخچه کیهان را بررسی کند و این ابزار قابلیت ارائه اطلاعات مربوط به آن را دارد.»
شکوفا، با بیان اینکه این پروژه به کارفرمایی شرکت نوسازی عباس‌آباد در مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی ایران اجرایی شده است، گفت: «این رادیوتلسکوپ قابلیت ارائه خدمات به منجمان، محققان، دانشجویان و دانش‌آموزان و اساتید این حوزه را دارد.»
وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر این سامانه در فاز طی کردن فرایند کالیبراسیون نهایی قرار دارد، اظهار کرد: «طی بازدیدی که مسئولان المپیاد نجوم از این پروژه داشتند، قول داده شد که تیم‌های دانشجویی را به ما معرفی کنند تا بتوانیم از آنها در فرآیند کالیبراسیون رادیوتلسکوپ طراحی‌شده استفاده کنیم.»
این محقق حوزه فضایی یادآور شد: «با ساخت این سامانه، توانمندی و دانش فنی ساخت رادیوتلسکوپ‌ها به‌صورت ۱۰۰ درصدی کسب‌شده است؛ ازاین‌رو قادر هستیم سامانه‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تر و همچنین رادیوتلسکوپ‌های کوچک‌تر و آماتوری را برای استفاده در مدارس و مراکز نجومی بسازیم.»
شناخت کائنات با سامانه‌های بومی
رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی با تأکید بر اینکه با استفاده از این سامانه در هرزمانی و در هر آب‌وهوا و یا ابرناکی آسمان می‌توان منابع رادیویی را پایش کرد، گفت: «از این ابزار می‌توان برای مطالعات کائنات استفاده کرد؛ چراکه گستره فرکانسی این سامانه در وضعیت فعلی ۱۰۰ کیلوهرتز تا ۱.۵ گیگاهرتز است.»
وی با بیان اینکه این میزان رصد به معنای مسافت نیست، خاطرنشان کرد: «شدت سیگنالی که این سامانه می‌تواند دریافت کند، حداقل ۱۰ “یانسکی” (۱۰ به توان منهای ۲۶ وات بر مترمربع بر هرتز) است. منبع رادیویی قلب کهکشانی حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ یانسکی است و نشان می‌دهد که این سامانه حساسیت خوبی دارد و می‌تواند بسیاری از اجرام دورتر از کهکشان را رصد کند.»
به گفته این محقق، از این سامانه می‌توان برای رصد چشمه‌های نقطه‌ای که نیاز به‌وضوح زاویه‌ای ندارد، ازجمله پالسارها، رصد چشمه‌های گسترده شامل هاله رادیویی خوشه‌های کهکشانی و خوشه‌های گسترده کهکشان راه شیری، مطالعه خطوط طیفی مرزی در کهکشان راه شیری و دیگر کهکشان‌های نزدیک و رصد طیفی هیدروژن در فرکانس ۱۴۲۰ مگاهرتز استفاده کرد.
رادیوتلسکوپ و رصدخانه ملی
شکوفا پروژه رصدخانه ملی را مکمل رصدخانه اپتیکی دانست و افزود: «اهداف رصدخانه‌های اپتیکی با رصدخانه‌های رادیویی متفاوت است؛ ازاین‌رو آن چیزی که این سیستم می‌تواند پایش کند، رصدخانه اپتیکی نمی‌تواند پایش کند و بالعکس.»
راه‌اندازی پایلوت تلسکوپ رادیویی در پژوهشگاه فضایی
وی با اشاره به راه‌اندازی پایلوت رادیوتلسکوپ در پژوهشگاه فضایی، یادآور شد: «برای راه‌اندازی رادیوتلسکوپ باید فرآیند مکان‌یابی اجرایی شود و یکی از پارامترهای مهم در مکان‌یابی عدم آلودگی فرکانسی منطقه است تا بتوانیم سیگنال‌ها را از منابع رادیویی دریافت کنیم.»
شکوفا اضافه کرد: «طبق پایش‌هایی که انجام‌شده، لازم بود این سامانه به‌صورت آزمایشگاهی راه‌اندازی شود و فرآیند کالیبراسیون و تست آن به‌طور کامل انجام شود.»
وی، فرآیند تست و کالیبراسیون را زمان‌بر در حد چند ماه ذکر کرد و یادآور شد: ازاین‌رو لازم بود این سامانه در مجموعه‌ای که ازنظر تأسیسات، امکانات و دسترسی‌ها و پایش طیفی مناسب باشد، مستقر شود تا بتواند بعد از انجام مراحل کالیبراسیون در مجموعه عباس‌آباد مستقر شود.
شکوفا با بیان اینکه بر این اساس به‌منظور انجام فرایند کالیبراسیون پایلوت این طرح در پژوهشگاه فضایی پیاده‌سازی شد، ادامه داد: «بعد از انجام مراحل مکان‌یابی منطقه مناسب در مجموعه عباس‌آباد باید به ما معرفی شود تا این سامانه را در این منطقه راه‌اندازی کنیم.»
رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی با بیان اینکه در این کلاس، این سامانه اولین تلسکوپ بومی‌سازی شده کشور است، یادآور شد: «این سامانه یک آنتن ۵ متری است و فرکانس منابع مختلف را تا شدت ۱۰ یانسکی به بالا دریافت می‌کند.»
زمان بهره‌برداری
شکوفا درزمینه زمان بهره‌برداری از سامانه رادیوتلسکوپ، توضیح داد: «این سامانه در حال حاضر قابل‌استفاده است، ولی باید فرآیند کالیبراسیون آن طی شود و شدت سیگنال‌ها و منابعی که استانداردها مشخص کرده، با آن کالیبره شود؛ ضمن آنکه لازم است تست‌های آن انجام شود و اطمینان حاصل شود که این سیستم در بهترین وضعیت دریافت سیگنال قرار دارد.»
مکان‌یابی
وی با بیان اینکه فرآیند مکان‌یابی شروع نشده است، گفت: «فرآیند مکان‌یابی رصدخانه‌های اپتیکی با رادیوتلسکوپ‌ها متفاوت است، به‌گونه‌ای که رصدخانه‌های اپتیکی در مناطق مرتفع و بر روی قله کوه‌ها ساخته می‌شود تا رصد تحت تأثیر شرایط جوی خاص چون عاری بودن از غبار، بخار و ابرناکی آسمان قرار نگیرد، ولی رصدخانه‌های رادیویی این مشکلات را ندارند.»