پرتاب ماهواره خیام را می‌توان نقطه عطفی در علم، فناوری و دانش کاربردهای سنجش از دور در کشور ایران دانست. سنجش از دور در ایران سابقه‌ای بیش از پنج دهه دارد. برای اولین بار در دهه ۱۳۴۰، دفتر جمع‌آوری اطلاعات ماهوارهای در سازمان برنامه و بودجه کشور تشکیل شد که بعدها به مرکز سنجش از دور تغییر نام داد.
این مجموعه در سال ۱۳۵۶، اولین ایستگاه گیرنده تصاویر ماهوارهای در ماهدشت کرج را راه‌اندازی کرد. در سال ۱۳۷۱، مرکز سنجش از دور ایران به وزارت پست و تلگراف و تلفن منتقل شد و سرانجام در سال ۱۳۸۲، تمامی فعالیت‌های حاکمیت این مرکز به سازمان فضایی ایران محول گردید. در طول این پنج دهه، به خصوص دو دهه اخیر که سازمان فضایی ایران به عنوان یک سازمان تخصصی در حوزه فضایی مشغول به فعالیت بوده، ضمن پیشرفت فناوری‌های ساخت ماهواره‌های سنجشی در جهان، کاربردهای تصاویر ماهوارهای در حوزه‌های مختلف نیز گسترش یافته است.
قبل از دهه ۱۹۷۰، کاربرد اصلی سنجش از دور در حوزه نظامی بوده، اما اکنون می‌توان گفت که استفاده از تصاویر ماهوارهای در کاربردهای غیرنظامی بسیار بااهمیت‌تر شده است. به نحوی که امروزه ماهواره‌های تجاری متعددی، تصاویر ماهوارهای با قدرت تفکیک مکانی تا ۳۰ سانتی‌متر را برداشت و به فروش می‌رسانند و تبدیل به یک کسب‌وکار بزرگ در جهان شده است.
موسسه سنجش از دور بصیر
موسسه سنجش از دور بصیر نیز با رسالت کاربردی کردن استفاده از تصاویر ماهوارهای در حوزه‌های مختلف نظیر محیط زیست، منابع طبیعی، کشاورزی، معدن، شهرسازی، منابع آب، مدیریت شهری و غیره در سال ۱۳۷۸ به عنوان اولین شرکت خصوصی در این حوزه با تاسیس اولین ایستگاه گیرنده بخش خصوصی فعالیت خود را آغاز کرد. به نحوی که تا به امروز به عنوان یک شرکت دانش بنیان، با همراهی سایر شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی حوزه ژئوماتیک و سنجش از دور مشغول فعالیت است.
در همین رابطه بخوانید: ادعای غربی‌ها درباره کاربرد نظامی ماهواره خیام
در چند سال اخیر که با جهش قیمت ارز، تامین تصاویر ماهوارهای مورد نیاز نهادها و دستگاه‌های اجرایی کشور به دلیل افزایش قابل توجه قیمت تصاویر ماهوارهای کاهش یافته است، شرکت‌های فعال بخش خصوصی نظیر موسسه سنجش از دور بصیر نیز در بخشی از فعالیت‌های خود که وابسته به تامین تصاویر ماهوارهای از خارج از کشور است، دچار مشکل جدی شده‌اند.
در حال حاضر، هزینه تامین تصاویر ماهوارهای به عنوان ماده اولیه فعالان حوزه سنجش از دور، بسیار گران تمام می‌شود و بیم آن می‌رفت که با ادامه وضع موجود، رکود عمیق و جدی در این حوزه به وجود آید که می‌تواند ضمن ترغیب نخبگان و دانش‌آموختگان این حوزه برای مهاجرت، بسیاری از کاربردهایی که حوزه سنجش از دور برای دستگاه‌های اجرایی کشور دارد نیز معلق بماند.
انواع تصاویر ماهوارهای و کاربرد آن‌ها
اگر بخواهیم تصاویر ماهوارهای را بر مبنای قدرت تفکیک مکانی، یعنی کوچک‌ترین عارضه قابل تشخیص در یک تصویر طبقه‌بندی کنیم، ماهواره‌ها به سه دسته کلی ماهواره‌های با قدرت تفکیک مکانی کم، متوسط و بالا تقسیم‌بندی می‌شوند.
در همین رابطه بخوانید: پلیس مواد مخدر از ماهواره‌های سنجش از دور استفاده می‌کند!
ماهواره‌های با قدرت تفکیک مکانی و وضوح کم (اندازه پیکسل بیشتر از ۱۰۰ متر) نظیر ماهواره‌های سری نوا (NOAA) و مودیس (MODIS)، در حوزه‌های هواشناسی و پایش منابع طبیعی، آتش‌سوزی، خشکسالی، سیلاب، آلودگی هوا و سایر کاربردهایی که نیاز به پوشش وسیع از یک منطقه در یک زمان دارند، کاربرد دارد.
ماهواره‌های با قدرت تفکیک مکانی و وضوح متوسط (اندازه پیکسل بین ۱۰ تا ۱۰۰ متر) نظیر ماهواره‌های لندست (Landsat)، سنتینل (Sentinel)، استر (ASTER) و غیره در حوزه‌های کشاورزی، محیط زیست، تهیه نقشه‌های پوششی سراسری کشور، اکتشاف معادن و غیره کاربرد دارند.
ماهواره‌های با قدرت تفکیک مکانی بالا (اندازه پیکسل کوچک‌تر از ۱۰ متر و در حال حاضر تا ۳۰ سانتی‌متر)، برای تهیه نقشه‌های شهری، پایش مرزها، تهیه نقشه‌های کاداستر (Cadastre)، پایش سدها، مسیریابی، راه‌سازی، شهرسازی، مدیریت شهری و غیره کاربرد دارند. البته این تصاویر در حوزه‌های محیط زیست و منابع طبیعی، مدیریت بحران و سایر کاربردهای ماهواره‌های با قدرت تفکیک متوسط و بالا نیز می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند.
دسته اول و دوم ماهواره‌های مذکور، تصاویر خود را به صورت رایگان در اختیار عموم قرار می دهند، اما تامین تصاویر ماهوارهای با قدرت تفکیک بالا که کاربردهای بسیار متعددی دارد، مستلزم صرف هزینه و خرید تصاویر از اپراتور ماهواره است.
ماهواره ایرانی خیام
ماهواره خیام، جزو ماهواره‌های با قدرت تفکیک مکانی بالا طبقه‌بندی می‌شود و لذا تصاویر این ماهواره در بسیاری از حوزه‌های کاربردی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
پرتاب ماهواره ایرانی خیام، نور امید و اکسیر انرژی‌بخشی را به کالبد نیمه جان فعالان بخش خصوصی دمید. به نحوی که می‌توان امیدوار بود با دسترسی به تصاویر این ماهواره بتوانیم مجددا شاهد شکوفایی کاربردهای سنجش از دور و مهم‌تر از آن، حفظ و جذب نیروهای نخبه این حوزه در کشور باشیم.
در واقع محصولات ماهواره خیام می‌تواند به عنوان یک کاتالیزور عمل کند و شتاب رشد زیست‌بوم خدمات فضاپایه کشور را دو چندان نماید.
از روسیه باید تشکر کرد که این ساخته