برنامه فضایی ویتنام؛ کوتاه ولی موثر

علیرضا فتحی– ویتنام کشوریست که احتمالا همه آن را با جنگ معروفش به یاد می‌آوریم اما با مطالعه این مطلب متوجه خواهید شد که شاید لازم باشد دیدگاه خود را در مورد ویتنام تغییر دهید. این کشور واقع در جنوب شرقی آسیا قریب به 95 میلیون نفر جمعیت را در وسعتی بالغ بر 329000 کیلومتر مربع (تقریبا برابر با مساحت دو استان خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان) جای داده است. در مورد فعالیت‌های فضایی ویتنام شاید نکات جالب و عجیبی همچون فعالیت‌های فضایی استرالیا یا کانادا که پیش‌تر به آن‌ها پرداختیم وجود نداشته باشد اما با توجه به تاریخ این کشور و بازسازی آن پس از حدودا 20 سال جنگ، این که اکنون ویتنام از لحاظ فضایی در چه جایگاهی قرار دارد می‌تواند حائز اهمیت باشد.

ورود ویتنام به عرصه فضایی

شروع فعالیت فضایی ویتنام به سال 2006 بازمی‌گردد؛ هرچند 26 سال پیش از آن یعنی در سال 1980، نخستین فضانورد این کشور با نام پام توان ((Pham Tuan به عنوان اولین فضانورد آسیایی توسط شوروی به فضا فرستاده شد. اما در سال 2006 بنا بر دستور نخست‌وزیر وقت ویتنام، یک برنامه با عنوان “راهبرد تحقیقات و به کارگیری فناوری هوافضا تا سال 2020” با چهار محور تعریف شد که عبارت بودند از: ساخت و تکمیل چارچوب قانونی تحقیق و کاربردهای فناوری فضایی، ساخت زیرساخت‌های فناوری فضایی، تحقیقات علمی در مورد فناوری فضایی و استفاده از کاربردهای فناوری فضایی.

همکاری با بزرگان

تنها یک سال پس از تعیین نقشه راه فضایی ویتنام، در سال 2007 دکتر پام آنه توان (Pham Anh Tuan) به همراه جمعی از مهندسین ویتنامی برای ساخت ماهواره مکعبی یک واحدی پیکودراگون (PicoDragon) با سازمان فضایی ژاپن (JAXA) همکاری کردند. تمامی مراحل تحقیق، طراحی، تولید و تست پیکودراگون در داخل ویتنام صورت گرفت. این ماهواره یک کیلوگرمی نهایتا در سال 2013 از ایستگاه فضایی بین‌المللی پیاده‌سازی شد و طول عمری 3 ماهه داشت. پیکودراگون اولین ماهواره‌ای بود که مهندسین ویتنامی در ساخت آن نقش داشتند اما نخستین ماهواره این کشور نبود. نخستین ماهواره ویتنام در فضا، ویناست-1 (Vinasat-1) نام دارد که در سال 2008 به فضا ارسال شد و همچنان در مدار GEO فعال است. این ماهواره مخابراتی به سفارش شرکت دولتی پست و مخابرات ویتنام (VNPT) توسط شرکت آمریکایی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) ساخته شد و آرین اسپیس (Arianespace) آن را به فضا پرتاب کرد.  ویناست-1 که 2637 کیلوگرم وزن دارد، به 12 ترانسپاندر باند ku و 8 ترانسپاندر باند C مجهز می‌باشد. ویناست-2، دومین ماهواره ویتنام نیز که مشخصاتی مشابه ماهواره قبلی داشت، در سال 2012 به مدار GEO ارسال شد. هردو ماهواره برای طول عمر 15 سال طراحی شده‌اند.

تاسیس سازمان فضایی و رویکردهای قابل ملاحظه در راهبرد فضایی ویتنام

مانند بسیاری از کشورها که ابتدا ماهواره به فضا می‌فرستند و بعد سازمان فضایی تاسیس می‌کنند، ویتنام نیز در سال 2011 مرکز ملی فضایی این کشور (VNSC) را که همان اختیارات و وظایف سازمان فضایی را دارد، تاسیس کرد. این سازمان زیر نظر آکادمی علوم و فناوری ویتنام (VAST) فعالیت می‌کند. سازمان فضایی ویتنام که ریاست آن به دکتر پام آنه توان سپرده شد، از بدو تاسیس خود همکاری نزدیکی با ژاپن داشته است. تاکنون در چند نوبت مهندسین و دانشجویان ویتنامی برای آموزش فناوری‌های فضایی به ژاپن فرستاده شده‌اند. پس از پرتاب موفق پیکودراگون در سال 2013، ویتنام برای ساخت یک ماهواره دیگر نیز با ژاپن همکاری کرد. میکرودراگون (MicroDragon) که به تازگی در ژانویه سال 2019 به فضا پرتاب شده است، یک ماهواره 50 کیلوگرمی می‌باشد که برای مطالعه مناطق ساحلی ویتنام، جمع‌آوری داده‌ها جهت کمک به تعیین کیفیت آب، و نظارت بر تغییرات در خط ساحلی کشور توسط مهندسین VNSC و با نظارت کارشناسان فضایی ژاپنی ساخته شده است.

علاوه بر ماهواره‌های مذکور، تاکنون دو ماهواره دیگر نیز برای ویتنام ساخته و پرتاب شده‌اند. یکی ماهواره سنجشی VNREDSat-1 که توسط شرکت آستریوم (EADS Astrium) ساخته و در سال 2013 به مدار SSO فرستاده شد، و دیگری ماهواره مکعبی اف-1 (F-1) که اولین ماهواره دانشگاهی ویتنام بود. این ماهواره تحقیقاتی یک کیلوگرمی در سال 2012 توسط ژاپن به فضا ارسال شد اما در برقراری ارتباط با ایستگاه زمینی ناموفق بود. با احتساب این دو ماهواره، جمعا 6 ماهواره طی یک بازه 11 ساله برای ویتنام ساخته شده که چند نکته را در رویکرد فضایی این کشور نشان می‌دهد: نخست آنکه این کشور تصمیم گرفته است تا با استفاده از ماهواره‌های پیشرفته ساخته‌شده توسط شرکت‌های بزرگ خارجی از جمله لاکهید مارتین و آستریوم، طی مدتی که هنوز به فناوری ساخت ماهواره‌های کاربردی دست پیدا نکرده نیازهای مخابراتی و سنجشی خود را بی‌پاسخ نگذارد. مسئله دیگر این است که بار طراحی و توسعه ماهواره‌هایی که قرار است چندین سال فعالیت داشته باشند و به سازمان‌های مختلف این کشور خدمات دهند، بر عهده دانشگاه‌ها گذاشته نشده و به جای آن با سپردن وظیفه ساخت ماهواره‌های کوچک تحقیقاتی به دانشجویان و آموزش آن‌ها توسط متخصصین ژاپنی، نسل بعدی فعالان فضایی ویتنام فعلا به یادگیری و تجربه‌اندوزی مشغول هستند. در این شرایط وقتی یک ماهواره دانشگاهی یک کیلوگرمی مانند اف-1 در ماموریت خود شکست می‌خورد خسارتی چندین میلیون دلاری به این کشور وارد نمی‌شود. علاوه بر این، ردپای ژاپن در بلوغ فناوری ساخت ماهواره در ویتنام بسیار پررنگ می‎باشد. این کشور قصد دارد همانطور که در ساخت پیکودراگون نقش کمک و در پروژه میکرودراگون نظارت را بر عهده داشت، در ساخت دو ماهواره سنجشی لوتوس‌ست-1و 2 (LOTUSat-1,2) نیز ویتنام را یاری دهد. این ماهواره‌ها که هرکدام 600 کیلوگرم وزن دارند و طول عمر آن‌ها در مدار 5 سال خواهد بود، با اختصاص مجموعاً 600 میلیون دلار بزرگ‌ترین پروژه علمی و فنّاوری ویتنام به‌حساب می‌آیند. ماهواره  لوتوس‌ست-1 توسط مهندسان ژاپنی و با همکاری مهندسین ویتنامی ساخته خواهد شد اما طراحی و تولید ماهواره لوتوس‌ست-2 کاملاً توسط مهندسین ویتنامی انجام خواهد گرفت.

برنامه فضایی ویتنام با وجود آن که سابقه‌ای طولانی ندارد، آینده روشنی را پیش رو خواهد داشت. پس از تمرکز بر خرید ماهواره، آموزش و نهایتا ساخت ماهواره، این کشور قصد دارد تا سال 2021 چند مرکز از جمله مرکز فضایی در پارک فناوری هوا لاک (Hoa Lac High Tech Park)، مرکز توسعه منابع انسانی و انتقال فناوری فضایی در شهر هانوی (Hanoi)، رصدخانه نها ترنگ (Nha Trang Observatory) و مرکز کاربردهای هوافضا در شهر هوچی مینه (Ho Chi Minh) تاسیس کند. ضمن اینکه همکاری‌های فضایی ویتنام با ژاپن و ایرباس همچنان ادامه دارد. این کشور در مقایسه با دیگر بازیگران فضایی آسیا کمی دیر پا به عرصه رقابت گذاشته اما با برنامه‌ریزی منسجم احتمالا در آینده نامی در عرصه فضایی برای خود دست و پا خواهد کرد.