چرا پرتاب ماهواره ایران ارتباطی به تست موشکهای بالستیک ندارد؟

در راستای پرتاب ماهواره پیام امیرکبیر، تحلیلگران و ناظران بینالمللی واکنشهای بسیاری داشتند و مایکل المن (Michael Elleman) نویسنده و تحلیلگر در یادداشتی در وبسایت مطالعاتی و راهبردی IISS ، در این خصوص نوشت که آمریکا و متحدانش نباید این پرتاب را به آزمایشهای موشکی ربط دهند. در ادامه ترجمه متن این یادداشت را مشاهده میکنید:
ایران در روز 15ام ژانویه برای پرتاب ماهواره پیام امیرکبیر با ماهوارهبر سیمرغ تلاش کرده و ناکام ماند. بنیامین نتانیاهو (Benjamin Netanyahu) نخستوزیر رژیم صهیونیستی بلافاصله پس از این پرتاب گفت ماهوارهبر سفیر در واقع مرحله اول یک موشک قارهپیما میباشد و آن را مخالف قطعنامههای بینالمللی دانست. مایک پمپئو (Mike Pompeo) وزیر امور خارجه آمریکا نیز برای جا نماندن از این قافله در توییتی پرتاب ایران را در تضاد با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل خطاب کرد. اما پرتاب ناموفق ایران نه ناقض قطعنامه 2231 سازمان ملل بوده و نه آزمایش موشک بالستیک است.
برنامه فضایی ایران
علاقه ایران به تحقیق در زمینه فضا به سال 1967 و 13 سال پیش از انقلاب اسلامی برمیگردد اما تحقیق و توسعه در زمینه ساخت ماهوارهبرها تا قبل از سال 2000 در این کشور شروع نشده بود و اولین تلاش ایران برای پرتاب ماهوارهبر در سال 2008 رخ داد. این پرتاب با شکست همراه بود، هرچند، در سال بعد و در سومین تلاشایران، پرتاب با موفقیت انجام شد.
ایران در سال 2010 یک نمونه آزمایشی از ماهوارهبر سیمرغ را به پرواز درآورد. پس از چندین بار تاخیر، در سالهای 2016 و 2017 نمونه اصلی این ماهوارهبر پرتاب شد که هردو پرتاب را نمیتوان کاملا موفق قلمداد کرد. در مورد پرتاب اخیر، محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات میگوید مراحل اول و دوم با موفقیت تکمیل شده و مرحله سوم ماهوارهبر نتوانسته ماهواره را به سرعت مداری مطلوب برساند.
سیمرغ یک ماهوارهبر سه مرحلهای است که مرحله اول آن 75 تن وزن داشته و نیروی برخاست آن توسط 4 موتور اصلی نودانگ (Nodong engine) و 4 موتور کوچک برای جهتدهی تامین میشود. مرحله دوم ماهوارهبر برای هدایت متکی به 4 موتور R-7 یا SS-N-6 با نیروی پیشران پایین و ساخت شوروی میباشد و مرحله سوم دارای یک موتور سوخت جامد با وزن کمتر از 1 تن و طراحیشده توسط مهندسان ایرانی است. به نظر میرسد این موتور جدید یا در جدا شدن از مرحله دوم ناموفق عمل کرده و یا در هنگام احتراق دچار مشکل شده است.
تفاوت بین ماهوارهبرها و موشکهای قارهپیما
فناوریها و قطعاتی که در ماهوارهبرها از جمله سیمرغ و سفیر به کار گرفته میشوند، مشابه موشکهای بالستیک هستند و هر دو این سازهها از موتورهای قدرتمند موشکی، بدنه محکم و سبک، واحدهای هدایت و ناوبری ، مکانیزمهای جدایی مراحل و محمولهها و سامانههای ردیابی و تلهمتری استفاده میکنند. اما بر خلاف این شباهتها، اتهاماتی که در مورد توسعه موشک قارهپیما به ایران وارد میشوند بی اساس هستند.
برای مثال موشکهای قارهپیما محمولههایی حمل میکنند که باید شرایط سخت مرحله بازگشت به اتمسفر زمین را تحمل کنند؛ بنابراین نیاز به سامانه محافظت حرارتی و مکانیکی پیشرفتهای در این زمینه وجود دارد. اما هیچ ماهوارهبری (اعم از بازگشتپذیر و بازگشتناپذیر) مرحله بازگشت به اتمسفر را طی نمیکنند که نیازی به سپر حرارتی و سامانههایی از این قبیل داشته باشند. [حتی در ماهوارهبرهای بازگشت پذیر مراحل پایانی که به همراه محموله از جو خارج میشوند، پس از انجام ماموریت با جو برخورد کرده و میسوزند.]
ماهوارهبرها و موشکهای بالستیک دوربرد طی ماموریت خود، مسیرهای کاملا متفاوتی را طی میکنند. ماهوارهبرها هنگامی خوب عمل میکنند که موتورهایی با نیروی پیشران کم، مدت زمان زیادی کار کنند، اما موشکهای قارهپیما برای دستیابی به بیشنیه برد ممکن خود، باید به بالاترین ارتفاع قابل دستیابی برسند. این امر نیاز به استفاده از موتورهایی با نیروی پیشران زیاد در مراحل بالایی دارد. بنابراین سیمرغ که در مراحل دوم و سوم از موتورهایی با نیروی پیشران کم بهره میبرد با مفهوم ماهوارهبر سازگاری دارد و نه موشک بالستیک قارهپیما.
شاید یک تفاوت نه چندان واضح بین دو سامانه، نیازمندیهای عملیاتی آنها باشد. قبل از برخاست، ماهوارهبرها از جمله سیمرغ طی یک بازه چندروزه تا چندهفتهای برای پرتاب آماده میشوند. اجزاء و زیرسامانهها باید چند بار چک شوند. اگر یک ایراد فنی حتی در هنگام شمارش معکوس پرتاب تشخیص داده شود، پرتاب ماهوارهبر تا هنگام رفع آن به تعویق میافتد. ضمن اینکه ماهوارهبرها تنها در شرایط مناسب آب و هوایی پرتاب میشوند. اما موشکهای بالستیک همچون هر اسلحه دیگر، باید قابلیت پرتاب سریع و بدون تاخیر در هر شرایطی را داشته باشند. بنابراین نیازهای عملیاتی این موشکها ایجاب میکند که روند آمادهسازی و اعتبارسنجی با سختگیری بیشتری انجام شود به طوری که قبل از اعلام آمادگی موشک قاره پیما برای نبرد، حداقل باید 12 پرواز آزمایشی انجام شود.
نهایتا باید اشاره کرد که سیمرغ همچون هر ماهوارهبر دیگری برای پرتاب در یک بازه زمانی خاص، در یک مکان خاص و ثابت و بدون ترس از مورد تشخیص قرار گرفتن توسط دشمنان، آماده میشود. اما موشکهای بالستیک قارهپیما که ممکن است توسط دشمنان موردهدف قرار گرفته شوند، باید به قابلیتهای تحرکپذیری و اختفاء متکی باشند تا احتمال نابودی قبل از پرتاب به صفر برسد. کاهش ابعاد و وزن در طراحی ماهوارهبرها مسئلهای ضروری نیست چرا که لازم نیست از طریق سکوهای پرتاب قابل حمل به فضا ارسال شوند. مرحله اول سیمرغ که بیش از 17 متر طول، 2.4 متر قطر و 75 تن وزن دارد، اصلا مناسب پیادهسازی بر روی سکوی پرتاب قابل حمل نمیباشد.
فعالیتهای مرتبط با پرتاب ماهواره ممکن است که بخاطر تجربهاندوزی و دستیابی به دانش فنی، کمکهایی برای توسعه موشکهای بالستیک قاره پیما به مهندسان ایرانی بکند، اما طی کردن کل مراحل روند توسعه یک ماهوارهبر، تنها کسری از چالشهای ساخت موشک قاره پیما را در مسیر طراحان قرار داده و حل میکند. مسائل دیگر، بویژه فناوریهای بازگشت به جو، نیازمندیهای عملیاتی میادین پرتاب موشک قارهپیما و آموزش خدمه پرتاب، حداقل هنگام پرتاب ماهوارهبر سیمرغ قابل حل نیستند. اگر ایران قصد داشته باشد که سیمرغ را به یک موشک بالستیک قاره پیما تبدیل کند، حداقل باید 10-12 بار دیگر آن را به صورت آزمایشی به پرواز درآورد. در ضمن قابل ذکر است که کشورهای دیگر موشکهای بالستیک را به ماهوارهبر تبدیل کردهاند نه بالعکس، بنابراین و دلایل دیگر پرتاب ماهواره ایران نباید به عنوان تست موشک قارهپیما تعبیر شود.