آقای دکتر فتح اله امی دارای دکترای مهندسی مکانیک گرایش هوافضا بوده و در حال حاضر رئیس پژوهشگاه هوافضا و دانشیار دانشکده مهندسی مکانیک (گروه هوا فضا) دانشگاه تربیت مدرس می‌باشد. وی همچنین موسس و عضو انجمن مهندسی مکانیک، عضو انجمن بینالمللی هوا و فضا آمریکا (AIAA)، عضو انجمن هوا فضای ایران، عضو انجمن موتور ایران، عضو انجمن احتراق ایران، عضو و موسس انجمن پیشرانش ایران و رایزن علمی ایران در روسیه و کشورهای مشترک المنافع طی سالهای 82-76 است.
فتح اله امی علاوه بر دارا بودن سمتهای اجرایی متعدد در طی سالیان گذشته تاکنون از لحاظ فعالیتهای علمی دارای یک جلد ترجمه، سه جلد تالیف، 53 مقاله ژورنال، 135 مقاله کنفرانس، 87 طرح انجام شده، 10 اختراع بوده و راهنمایی 42 دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری را بر عهده داشته. در ادامه با دیدگاههای دکتر امی طی مصاحبه‌ای صمیمانه بیشتر آشنا میشویم.
از دیدگاه شما انگیزه‌های اصلی بشر برای کشف دنیاهای نو چیست؟
انسان ذاتاً موجودی کنجکاو و به دنبال کشف حقیقت است و به دنبال این است که بداند در کجا قرار گرفته و چه هدفی در خلقت عالم وجود دارد. کتابهای آسمانی نیز در این راه مشوق بشر بودهاند.
گذشتگان فکر میکردهاند که کره زمین مسطح است و زمانی هم که فهمیدند گرد است اعتقاد داشتند که بر روی شاخ گاوی قرار گرفته . در حقیقت این نتیجه تفکرهای بی علم و ضعیف بوده که با گامهای برداشته شده تاکنون چقدر توانسته به سؤالات بسیاری پاسخ داده و از ابهامات خارج شود؟
به عبارت دیگر انسان با دستیابی به فناوری فضایی که یکی از قلههای فناوری نوین و پیشرفته به حسابمیآید به دنبال کشف دنیاهای نو و رسیدن به زندگی راحت به همراه آسایش است.
فناوریهای بسیاری از علوم فضایی ایجاد میشود مانند استفاده از مواد سبک و مقاوم که جزء استراتژی محصولات فضایی و ماهوارههاست و در سایر صنایع نیز استفاده میشود.
به تازگی مهندسان به جای استفاده از فلزات به سراغ کامپوزیتها رفتنهاند که در حقیقت کامپوزیتها با داشتن استحکام کافی و وزن کمتر کارآیی بالاتری دارد .
مواد کامپوزیت در ابتدا از روی جنس بال پرندگان کشف شدند. استخوانهای بشر و حیوانات به صورت توپر بوده اما استخوان پرندگان اسفنجی و توخالی است و با داشتن همان استحکام بسیار سبکتر است. با ایجاد علم پلیمر و کامپوزیت تحولی عظیم در صنایع ایجاد شد و در تمامی زندگی بشر نفوذ کرد. با سبکسازی خودروها در مصرف سوخت صرفه جویی شد، در کاهش آلودگی محیط زیست و مصرف مواد سوختی کمک کرد. حتی تکنولوژی به کار رفته در صنعت غذایی فضایی در زندگی روزمره مردم نفوذ کرد. تمامی این موارد دستاوردهای بشر از طریق صنعت فضا است.
مهمترین اقدامات بشر در جهت کشف دنیاهای جدید چیست؟
این سؤال گستردگی بسیار زیادی دارد. هم اکنون هزاران ماهواره در مدار زمین در حال گردش هستند و دهها تلسکوپ جهان را رصد میکنند. نتیجه این اقدامات انفجار اطلاعات در دنیای امروز است به طوری که آی تی و آی سی تی پدیده حاصل از اکتشافات فضایی است.
تمامی این اکتشافات و علوم فضایی در خدمت بشر قرار گرفته البته از موارد جاسوسی و نظامی (که میزان بسیار ناچیزی هستند)، که هر تصویری که از راه دور دیده میشود و هرگونه خدمات گفتگو از طریق موبایل جزو دستاوردهای فناوری فضایی است که هم اکنون بشر به آن دست پیدا کرده و روز به روز در حال گسترش است.
اگر کشور ما هر چه سریع تر در دستیابی به فناوری فضایی اقدام مناسبی را انجام ندهد، قطعا با مشکل مواجه خواهد شد. طبق آمار، گردش مالی تکنولوژی هوافضایی جهان در سال 2016، 270 میلیارد دلار بوده که بخش ماهواره و فضایی 20 میلیارد دلار گردش مالی داشتهاند و بیشتر این هزینهها در بخش هوایی انجام شده است که از این میزان به تنهایی 43 درصد سهم آمریکاست.
اگر ما تلاشی در این راستا انجام ندهیم خیلی زود از این گردش مالی بیرون خواهیم رفت و در بخش درآمدهای فضایی جهان سهمی نخواهیم داشت.
طبق آخرین آمار، 1261 ماهواره مخابراتی در اطراف زمین گردش میکنند که 38 درصد از کل حجم ماهوارهها محسوب میشود ، 14 درصد آن ماهواره سنجش از راه دور است، 11 درصد تحقیقاتی، 8 درصد آن نظامی جاسوسی و 5 درصد آن علمی است.
امیدورام به زودی ما نیز در این صنعت پر درآمد وارد شویم و بخشی از این آمار بیان شده به کشور ما تعلق بگیرد.
بهترین راهبرد در کشور ما در حوزه اکتشافات فضایی چیست؟
طبق سند توسعه هوافضای کشور، راهبرد کشور در حوزه اکشتافات کاملامشخص شده . همان طوری که آمریکا در سال 58 ناکا را تبدیل به ناسا کرد و هفت سؤال اساسی را الگوی خود قرار دادند و تا به امروزکه بیش از 60 سال از آن زمان می گذرد همچنان این سؤالها برای آنها به عنوان راهبرد مطرح است.
اولین سؤال این بود که ما باید بدانیم که شکل جهان و رشد و نمو آن چگونه است؟ این مسئله باعث کشف نظریه انفجار بزرگ یا بیگ بنگ شد.
سؤال دوم، آیا زندگی دیگری در سایر کرات موازی با زندگی مردم زمین در جریان است؟
سؤال سوم ،چگونگی مشاهده و فهم بهتر ما از سیاره زمین برای زندگی با کیفیتتر مطرح شد.
سؤال چهارم، آیا میتوان سکونت دائمی در فضا را برای انسان فراهم کرد؟
با تست اصول بنیادین فیزیک، شیمی و زیست این موضوع مورد بررسی قرار گرفت. به همین دلیل هم اکنون زندگی در مریخ و ماه را شبیه سازی کردهاند و ماهوارههای اکتشافاتی به کرات دیگر نیز فرستاده شدهاند.
سؤال پنجم، چه تکنولوژیهایی برای کارهای تحقیقاتی در فضا لازم است؟
سؤال ششم، چگونه میتوان انقلاب پیشرفت تکنولوژی را برای سفر هوایی و فضایی سریع و مطمئن و کم هزینه فراهم کرد و سؤال هفتم کچگونه میتوان انتقال دانش و تکنولوژی را برای بهتر شدن زندگی بشر فراهم کرد. در سند هوافضای ما نیز، که توسط افرادی متخصص و فکور نوشته شده، سیاستها و اهداف راهبردی کلان در آن به صورت ذکر شده :
هدف اول آن شناخت عظمت و نظم حاکم بر جهان است که این تنها وظیفۀ راکتهای کاوش است. این راهبرد تا 50 سال آینده نیز میتواند برای ما کفایت کند، زیرا جهان انتها ندارد و علوم همیشگی هستند.
در حقیقت رسالت ما به طور مشخص راکتهای کاوش است، اما امکانات و نفرات ما به نسبت این رسالت بسیار ضعیف است زیرا ما یک کشور در حال توسعه و دارای امکانات اقتصادی ضعیف و درآمدهای پایین هستیم و باید با سرمایه گذاری گستردۀ داخلی و خارجی به این اهداف دست یابیم.
کشور ما از نظر علم و هوش بسیار غنی است. طبق آخرین آمار در رشتۀ هوافضا ظرفیت دانشگاهها در سال برای کارشناسی 520 نفر و برای ارشد 340 نفر و برای دکتری 60 نفر است، هم اکنون در مقطع مهندسی هوافضا 1500 نفر، 789 نفر در مقطع کارشناسی ارشد و 390 دانشجوی دکتری در حال تحصیل هستند. در کل کشور 175 استاد در رشتۀ هوافضا داریم، تعداد فارغالتحصیلان در کارشناسی هوافضا 1858 نفر،کارشناسی ارشد 1878 نفر و دکترا 203 نفر و شاغلین در این حوزه به طور مستقیم 100 هزار و غیرمستقیم 400 هزار نفر است.
تاکنون 2000 مورد در چهار حوزه رشته هوافضا یعنی سکو، ناوبری، محمولهها و موتور، تولید فناوری داشتهایم. در حوزه هوایی نیز در ساخت هواپیمای سبک و فوق سبک کار انجام شده است.
هدف سوم در حوزه راهبردی انجام مأموریتهای فضایی سرنشین دار و قرار دادن انسان در مدار با اولویت علوم و فناوری داخلی با مشارکت جهان اسلام و همکاران بینالمللی است. در سفر اخیرم به روسیه در این رابطه با آژانس هوایی روسیه صحبت کردیم که با مشارکت دو کشور طرح « اعزام انسان به مدار زمین» را انجام دهیم.
هدف چهارم راهبردی کشورمان «طراحی، ساخت، پرداخت و بهرهبرداری از ماهوارههای مستقر در مدار زمین» آهنگ است.
هدف پنجم راهبردی دستیابی به خدمات زیرساختی، ارتباطات فضایی در جهت تأمین نیازمندیهای کشور و کشورهای منطقه است. ما هم اکنون در منطقه به جز کشور شمالی خود روسیه و قزاقستان اولین کشوری هستیم که پرتاب ماهواره انجام دادهایم و جزء ده کشور پرتاب کنندۀ ماهواره هستیم.
هدف ششم پاسخگویی به خدمات مورد نیاز سنجش از دور و مشاهده با زیر ده متر است. هدف هفتم همکاری در راستای موقعیتیابی ناوبری و زمان دقت در سطح ملی و منطقهای است.
در سند هوافضا سیاستها و اهداف راهبردی کلان در حوزه هوایی نیز ذکر شده:
1 .تبدیل شدن به قطب منطقهای و دارای جایگاه برجسته جهانی با استفاده از توان علمی و فناوری دانشگاهها و مراكز علمی و صنعتی در:
الف) توسعۀ طراحی و تولید هواپیمای جت منطقهای 100 و 150 نفره و هواپیماهای هوانوردی عمومی متناسب با بازار کشور و بازارهای جهانی
ب) طراحی و تولید بالگرد متوسط و نیمه سنگین
ج) خدمات تعمیر و نگهداری و ارتقای هواگردها
د) طراحی و تولید موتورهای مینی توربوجت، توربوفن سبك، توربوفن سنگین و توربوكمپرسورهای گازی با ظرفیت 1 الی ۱۰ مگاوات
ه) طراحی، توسعه و ساخت سیستمهای اویونیک
و) تولید علم و فناوری و منابع انسانی
2 .حضور موٌثر در هوانوردی جهانی با تبدیل فرودگاه بینالمللی امام خمینی (ره) به دومین قطب هوانوردی در منطقه.
3.ایجاد ظرفیتهای سختافزاری و نرمافزاری جهت تحقق ترافیک هوایی50 میلیون مسافر و 550 هزار تن بار داخلی و 50 میلیون مسافر و 950 هزار تن بار در سطح بینالملل و ترانزیت.
4 .دستیابی به استانداردها و شاخصهای ایمنی و کیفیت خدمات پروازی در سطح بالاتر از میانگین جهانی.
هدفهای اصلی پژوهشگاه هوا فضا در حوزۀ اکتشافات فضایی چیست؟
اولین اقدام بنده، با توجه به اهداف بالادستی، تهیه سند راهبردی پژوهشگاه هوافضاست که هماکنون در شرف اتمام است و اخیراً در شورای پژوهشی اهداف سند ارائه شده و بزودی پس از تکمیل اعلام خواهد شد . که از جمله اهداف این سند فعال شدن راکتهای کاوش( از 8 پرتابی که تاکنون ما داشتهایم راکتهای کاوش تماما زیرمداری و زیر 240 کیلومتر ارتفاع بودهاند.)
راکتهای کاوش که توسط کشورهای توسعه یافته پرتاب میشوند و از منظومۀ شمسی نیز خارج میشوند. این راکتها با خروج از منظومۀ شمسی پیام دوستی را به ساکنان احتمالی کرات دیگر میرساند.
در حقیقت ما به دنبال ادامه همین مسیر هستیم. البته از اکتشافات فضایی دنیا استفاده میکنیم، اما ما به دنبال تولید راکتهای کاوش و آزمایشگاه فضایی بومی نیز هستیم. آزمایشگاه فضایی برای اکتشافات فضایی بسیار مهم است و ما امیدواریم هرچه سریعتر به این تکنولوژی دست پیدا کنیم.
نظر شما در رابطه با تست زیر سیستم ماهوارهها توسط راکتهای کاوش چیست؟
تست زیرسیستمهای ماهواره توسط راکتهای کاوش از سوی ما پیشنهاد شد، به طوری که قبل از پرتاب ماهواره برای جلوگیری از اتلاف هزینه راکتهای کاوش این کار را انجام میدهند. این پیشنهاد به سازمان فضایی ارائه شده و ما همچنان منتظر هستیم تا جواب سازمان را در رابطه با این موضوع دریافت کنیم.
مسئولیت و نقش پژوهشگاه هوا و فضا در ساختار فضایی کشور چیست؟
پژوهشگاه هوافضا زیر نظر وزارت علوم تحقیقات و فناوری قرار گرفته است.
وزارت علوم سه وظیفه اساسی دارد، اول از آن آموزش نیروی انسانی، که دانشگاهها این عمل را انجام میدهند.
دوم، تحقیقات، که وظیفۀ اصلی پژوهشگاه محسوب میشود و سوم ایجاد فناوری است.
پروژههای فناوری در بیشتر مواقع توسط پارکهای فناوری انجام میشود.
پژوهشگاه هوا فضا مجوز مرکز رشد هوا و فضا را نیز دریافت کرده است که دو وظیفۀ اصلی کار پژوهشی و تحقیقاتی و فناوری را به عهده گرفته است.
در بخش پژوهش نیز، توسعه مرزهای دانش و در بخش فناوری با نگاه به نیازهای بومی منطقهای و ملی فناوری را انجام میدهیم.
پژوهشگاه هوافضــا علاوه بر فعـــالیتهای فضایی فعالیتهای هوایی را طبق سند توسعهای هوا و فضا دنبال میکند و به دنبال ایجاد یک دفتر طراحی قوی در حوزۀ طراحی هواپیـــــماهای فوق سبک، سبک، نیمهسنگین و پهن پیکر در پژوهشگاه هستیم.
منابع مالی پژوهشگاه هوا فضا برای تأمین پروژههای آن از کجا تأمین میشود و چه برنامهای برای توسعه این منابع دارید؟
پژوهشگاه هوافضا مانند سایر دانشگاهها و پژوهشگاهها از طریق وزارت عتف و تحت نظارت سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور منابع مالی خود را تأمین میکند که البته این بودجه تعیین شده نسبت به اهداف ما بسیار رقم پایینتری دارد و تنها ما میتوانیم. به هدف اولیۀ خود که همان توسعۀ دانش است، بپردازیم. چون چندان هزینهای ندارد، اما در بخش فناوری نیازمند افزایش بخش مالی هستیم، زیرا با آغاز پرتاب راکتهای کاوش هزینههای میلیاردی به پژوهشگاه وارد میشود؛ به طوری که هر پرتاب به طور متوسط 10 میلیارد تومان هزینه دارد.
البته سازمان مدیریت یک محل درآمد برای ما در نظر گرفته که ما در این زمینه نیز فعالیتهای خود را آغاز کردهایم.
ما با تمامی دستگاههای صنعتی هوایی و فضایی مذاکره کردهایم و به ما قولهایی داده شده، اما به علل وضعیت سیاسی موجود، وضعیت هوافضایی چندان در موقعیت مناسبی قرار ندارد و به همین دلیل تنها چند پروژۀ کوچک دریــافت کــــردهایم.
آیا به طور مشخص اهداف سند توسعۀ هوا فضا در سند بالادستی دیگری نیز ذکر شده است؟
شورای عالی فضایی مسئولیت تقسیم کار را به عهده دارد که در طول مدت 4 سال فعالیت دولت اصلاً این شورا تاکنون جلسهای نداشته و تفکیک مسئولیتها و دستگاههای ذیربط در دولتهای یازدهم انجام شد که البته بنده نیز عضو آن کارگروه بودم و پژوهشگاه هوا فضا به وزارت عتف و سازمان فضایی نیز به وزارت ارتباطات دوباره بازگشت. این تفکیک در آن زمان انجام شد ولی به علت عدم تشکیل شورای عالی فضایی، حوزۀ مأموریتهای آن شفاف نشد ولی آنچه هماکنون مسلم است مرکزی که بنا به دستور رئیس جمهور به عنوان مرکز ملی فضایی تشکیل شد. باید در آن مرکز تفکیک حوزه‌ها انجام شده که البته تاکنون جلسات زیادی نیز با مسـئولین آن مرکز داشتهایم و همگی متفق‌القول به ما گفته‌اند که راکتهای کاوش و اعزام موجود زنده به فضا برعهده پژوهشگاه هوافضاست.
در بخش هوا نیز به ما توصیه شده که برای توسعه بخش هوانوردی عمومی روی هواپیماهای سبک و فوق سبک کار کنیم.
آیا تجربیات اخیر کشور سبب نیاز به تغییر سند توسعه فضایی شده است؟
به طور کلی هر نوع بازنگری و اصلاحات خوب است؛ از این جهت که وقتی به دنبال هدفی هستیم، خوب است که هرازگاهی به دنبال تصحیح مسیر خود باشیم.
خوب است که گروهی که زیرنظر شورای عالی فضایی و شورای انقلاب فرهنگی بازنگری در سند تشکیل شود. زیرا سند هوا فضا بخشی از سند جامع علمی کشور است که شورای عالی انقلاب فرهنگی آنرا تدوین کرده است.
گروهی باید با هدف رصد سند تشکیل شود. البته اخیرا شورای عالی انقلاب فرهنگی این عمل را انجام داده و با تشکیل جمعی با حضور بنده در پی بررسی سند هوا فضا هستیم.
پس از رصد سند توسعۀ هوا فضا، اگر نیاز به تغییر در آن احساس شود حتما این مورد اجرا خواهد شد.
بهترین ترکیب برای شورای بررسی کننده سند توسعه چه افرادی میتوانند باشند؟
حضور نمایندگان تمام مراکز هوایی و فضایی الزامی است، زیرا در زمان نوشته شدن سند نیز تمامی این نمایندگان حضور داشتند. بنابراین در زمان بررسی و رصد آن نیز باید این افراد حضور داشته باشند.
با توجه به وضعیت ساختار فضایی کشور و اصلاحات انجام شده در دولت یازدهم، آیا این اصلاحات دقیقا طبق نظر کارشناسان کمیته و شما انجام شد و یا تفاوتهاییداشت؟
تصمیمی که به طور کلی در آنجا گرفته شد، این بود که دستگاههایی که به وجود آمده و متعلق به همان مراکزی هستند که از آن به وجود آمدهاند و باید به جایگاه اولیه خود برگردند. تقریبا تمامی این مراکز به محل اولیه خود برگشتند، بجز پژوهشکده مهندسی جهاد که وزارت کشاورزی نپذیرفت که پژوهشگاه به این سازمان برگردد. بنابراین این سازمان همچنان متصل به سازمان فضایی باقی مانده است.
وزارت کشاورزی اعلام کرد که این پژوهشکده ربطی به حوزه این وزارتخانه ندارد، بنابراین اجازه بازگشت این پژوهشگاه را نداد. این پژوهشکده هماکنون تبدیل به یک پژوهشگاه شده و زیرنظر وزارت ارتباطات قرار گرفته است.
آیا دولت اخیر این تغییر ساختاری را می پذیرد؟
تاکنون تفکیک خوبی در حوزه فضایی انجام شده و در حقیقت دستگاهها به مادر خود بازگشتهاند و مورد توجه دستگاه مـــربوطه خود قرار گرفتهاند، ولی هنوز به رغم تفکیک، تقویت انجام نشده است.
به طور کلی جایگاه سند و فعالیت کشور در جهان و منطقه به چه گونه است؟
ما در سطح جهان جزو 10 کشوری هستیم که میتوانیم پرتاب ماهواره انجام دهیم و در منطقه (بجز قزاقستان و روسیه) جایگاه سوم را در منطقه برای انجام فعالیتهای فضایی کسب کردهایم.
مهمترین نقطه قوت کشور در حوزه فضایی چیست؟
توان پرتاب ماهواره.
بزرگترین چالش در صنعت فضایی چیست؟
عدم تشکیل شورای عالی فضایی.
آینده بخش فضایی به چه شکل ترسیم میشود؟
این موضوع گستردگی زیادی دارد. اگر واقعا به دنبال ارتقای فناوری فضایی در کشور هستند باید وضعیت تشکیلات و ساختار فضایی کشور ارتقاء پیدا کند.
در حال حاضر تصمیم گیری برای بخش فضایی کشور توسط شورای عالی فضایی که در رأس آن رئیس جمهور قرار گرفته انجام می شود. دبیرخانه این شورا نیز بر عهده دو مرکز قرار گرفته است، به گونه ای که هم سازمان فضایی و هم مرکز ملی فضایی ایران این نقش را بر عهده دارند. اگر این مراکز به وظایف خود به خوبی عمل کنند و سیاست دولت نیز تقویت فناوری هوافضایی باشد اتفاقات خوبی در آینده خواهد افتاد.