فعالیت استارتآپهای فضایی برای سرمایهگذاران جذاب شد
شبنم یزدانی: کمی بیش از ۶۰ سال از آغاز تلاشهای انسان برای رسیدن به فضای ماورا جو میگذرد و هنوز با گذشت سالها از جذابیتهای کشف این فضا کم نشده است. در یک دهه اخیر فضا به منبع درآمدی برای افراد متخصص هم تبدیل شده و شرکتهای بزرگ و معروفی ایجاد شدهاند که از تحقق رؤیای دیرینه بشر مانند سفر به کُرات آسمانی کسب درآمد میکنند.
در حالحاضر شرکتهای بزرگ سرمایهگذاری و بانکهای مشهور روی پروژههای گوناگون فضایی و استارتآپهای فعال در این حوزه سرمایهگذاری میکنند و امید دارند در آیندهای نه چندان دور سود و موفقیتهایشان از این طریق تأمین شود. مؤسسه برایس (Bryce) که گزارشهای آماری مختلفی در حوزه فناوریهای نوین منتشر میکند بهتازگی گزارشی از روند سرمایهگذاریهای سال ۲۰۱۹ روی شرکتها و استارتآپهای فضایی دنیا منتشر کرده که نشان میدهد روند سرمایهگذاری در این حوزه رو به افزایش است.
براساس گزارش این مؤسسه، سرمایهگذاریهای خطرپذیر روی فعالیتهای فضایی در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۵.۷ میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال گذشته ۳.۵ میلیارد دلار افزایش یافته است. مهمترین جذبکنندههای این سرمایه نیز شرکتهای فضایی بزرگ شامل اسپیسایکس (SpaceX) و بلو اوریجین (Blue Origin) بودهاند که بیش از ۱.۹ میلیارد دلار را به خود اختصاص دادهاند. در همین زمینه پروژه LEO شرکت وانوب (OneWeb) نیز توانسته ۱.۲۵ میلیار دلار جذب کند. با این حال براساس گزارشها این مطابق قانون فصل ۱۱ آمریکا اعلام ورشکستگی کرده که زیان قابلتوجهی برای شرکت سافتبنک (SoftBank Group) که این مبلغ را روی وانوب سرمایهگذاری کرده محسوب میشود.
پروژه توریسم فضایی شرکت ویرجین گلکتیک (Virgin Galactic) نیز موفق به جذب ۶۸۲ میلیون دلار شده است. همچنین این شرکت، با ادغام با شرکت سرمایهگذاری هدوسوفیا (Socail Capital Hedosophia بهاختصار SCH) موفق به جذب ۵۰۰ میلیون دلار دیگر در این زمینه نیز شده است.
این چهار شرکت در مجموع ۷۰ درصد سرمایهگذاریهای قابلتوجه حوزه فضایی در سال ۲۰۱۹ را شامل میشوند. همچنین دو شرکت رلتیویتی اسپیس (Relativity Space) که سازنده فضاپیماهای کوچک است و چیانکسون (Qianxun Spatial intelligence) که یک شرکت فعال در زمینه موقعیتیابی ماهوارهای بر پایه سامانه موقعیتیابی بیدو (Beidou) چین است، توانستند مجموعاً ۱۴۰ میلیون دلار سرمایه جذب کنند.
در کنار این ۶ شرکت، ۱۲۹ استارتآپ فضایی دیگر نیز موفق به جذب سرمایههای مختلف شدند که در مقایسه با سال گذشته این میزان سرمایهگذاری در بخش فضایی ۳۴ درصد افزایش داشته است. از این میان ۷۹ شرکت جذبکننده سرمایه غیر آمریکایی بودند که در سال گذشته این عدد فقط ۴۷ استارتآپ را شامل میشد.
نکته قابلتوجه این است که حدود ۵۲ درصد از سرمایهگذاریهای ۵ سال اخیر روی دو شرکت اسپیسایکس و وانوب انجام شده و تعداد محدودی از استارتآپها توانستهاند سودآور شوند. بههمین دلیل سرمایهگذاران بیشتر منتظر نتیجه سرمایهگذاریهای قبلی هستند. در سالهای گذشته تعداد زیادی از ایدههای فضایی موفق به جذب سرمایه شدند، ولی سؤال اصلی اینجاست که آیا توانستهاند ارزش اقتصادی و تجاری ایجاد کنند؟
در سال ۲۰۱۹، ۶۰ درصد استارتآپهای فضایی غیر آمریکایی یعنی ۷۹ استارتآپ موفق به جذب سرمایه از ۲۰۵ سرمایهگذار شدند که نسبت به سال ۲۰۱۸، ۲۷ درصد رشد را نشان میدهد. این عدد معادل ۹۰۱ میلیون دلار بوده درحالیکه در سال ۲۰۱۸، ۷۱۲ میلیون دلار در این زمینه سرمایهگذاری شده بود. بیشتر سرمایهگذارهای غیر آمریکایی نیز از سمت کشورهای چین و ژاپن بوده و از سمت دیگر بیشتر شرکتهای جذبکننده این سرمایه نیز از کشورهای چین و سنگاپور بودهاند، برای نمونه شرکت کسیفیک (Kacific Broadband Satellites) که یک شرکت اپراتور ماهواره مخابراتی در جنوب شرقی آسیا و جزایر اقیانوس آرام است از جمله این شرکتهای جذبکننده سرمایه میباشد.
با بررسی سرمایهگذاران از سال ۲۰۰۰ تاکنون تقریباً نیمی از آنها یعنی برابر ۵۰۶ سرمایهگذار از خارج از آمریکا بودهاند. سرمایهگذاران آمریکایی بیشتر در کالیفرنیا تمرکز دارند. سرمایهگذاران غیرآمریکایی شامل چین، ژاپن، انگلستان، هند، کانادا، رژیم صهیونیستی، اسپانیا و استرالیا هستند. کشورهایی که میزبان سرمایهگذاریهای فرشتهاند نیز شامل چین، هند، ژاپن، روسیه و انگلستان است. حدود ۲۰ درصد از فرشتگان سرمایهگذاری در ژاپن و ۲۰ درصد نیز در هند مستقر هستند. در مقابل سرمایهگذاران خطرپذیر از کشورهایی مانند استرالیا، کانادا، چین، آلمان، هند، رژیم صهیونیستی، ایتالیا، سنگاپور و انگلستان میباشند. لازم به توضیح است سرمایهگذار فرشته (Angel investor) سرمایهگذاری است که سرمایه یک یا چند شرکت نوپا را فراهم میآورد. بر خلاف یک شریک، سرمایهگذار فرشته بهندرت در مدیریت شرکت دخالت میکند.
در ۶ سال گذشته منطقه دره سیلیکون (Silicon Valley)، قدرت دادههای ماهوارهای و کاربردهای تجاری اطلاعات فضایی را درک کرد، ولی در مقابل سرمایهگذاریها روی ارزانسازی ساخت و پرتاب ماهواره انجام شدند که به تعادل رسیدن آنها هنوز به زمان بیشتری احتیاج دارد. انتظار میرود بیش از یک سوم از شرکتها قادر به بازگرداندن سرمایه جذب شده نباشند و در سالهای آینده شاهد از بین رفتن یا ادغام شرکتهای شکل گرفته در این حوزه باشیم. گفتنی است نام دره سیلیکون ابتدا برگرفته از تعداد زیاد شرکتهای تولیدکننده تراشههای سیلیسیمی در این منطقه بود که بعدها به نمادی از وجود شرکتهای زیاد فعال در زمینه فناوریهای پیشرفته در منطقه یادشده تبدیل شد و شهرت آن بهدلیل قرار داشتن بسیاری از شرکتهای مطرح انفورماتیک جهان در این منطقه است. دره سیلیکون در حدود ۷۰ کیلومتری جنوب شرق شهر سان فرانسیسکو قرار دارد.
در این میان نقش دولتها برای رشد این شرکتها روز به روز پررنگتر میشود؛ چه بهعنوان سرمایهگذار مستقیم و چه بهعنوان تأییدکننده و تسهیلکننده فعالیتها که باعث ایجاد اعتماد سرمایهگذار بخش خصوصی به این عرصه میشود. دیدگاه دولتها خصوصاً دولت آمریکا برای حمایت از استارتآپهای فضایی این است که تطبیق این استارتآپها با مدلهای قراردادی سریع باعث میشود بتوان کارهای بیشتری را انجام داد و در عین حال هزینه کمتری پرداخت کرد. پیشبینی میشود سرمایهگذاران و ذینفعان دولتی در سال ۲۰۲۰ نقش مهمی در موفقیت استارتآپهای فضایی ایفا کنند.
مجموع سرمایهگذاریهای انجامشده روی استارتآپهای فضایی از سال ۲۰۰۰ تاکنون به بیش از ۲۷.۸ میلیارد دلار رسیده که بیش از ۶۰ درصد آن در ۵ سال اخیر اتفاق افتاده است. نزدیک به ۱۸ میلیارد دلار از سال ۲۰۱۵ تاکنون به صورت سرمایه خطرپذیر در این بخش سرمایهگذاری شده است.
ترکیب سرمایهگذاریها روی استارتآپها و شرکتهای فضایی در ۲۰ سال اخیر تغییرات زیادی داشته است. با اینحال، سرمایههای بذری هنوز هم در مقایسه با سایر انواع سرمایهگذاریها مقادیر کمتری به خود اختصاص دادهاند. بین سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ بهدلایل مشخصی وام گرفتن اپراتورها و استارتآپهای فضایی افزایش پیدا کرد، ولی در سالهای اخیر مهمترین نوع سرمایهگذاری، سرمایهگذاری خطرپذیر بوده است. در ادامه، سرمایهگذاریهایی را که تا به حال در مورد استارتآپهای فضایی اتفاق افتاده، مرور میکنیم.
فرشتههای سرمایهگذاری
فرشتههای سرمایهگذاری افراد یا اعضای خانواده هستند که در سالهای اولیه فعالیت استارتآپها روی آنها سرمایهگذاری میکنند. در سالهای اخیر فرشتههای سرمایهگذاری فضایی برای تأمین منابع بیشتر با سندیکاها و تجمیع مالی با سایر فرشتهها سعی بر افزایش میزان منابع مالی داشتهاند. بهعنوان مثال اگر لازم باشد فرشتهای ۱۰۰ هزار دلار روی استارتآپی سرمایهگذاری کند در این مرحله ۴ فرشته به مبلغ ۲۵ هزار دلار سرمایهگذاری میکنند که در صورت شکست استارتآپ باعث کاهش ریسک هر یک از فرشتهها شده است. مراکز رشد و شتابدهندهها در این دسته از سرمایهگذاران گروهبندی میشوند. سرمایهگذاری فرشتهها معمولاً در قبال گرفتن سهام اتفاق میافتد.
در اکوسیستم فضایی جهان شاهد ورود میلیاردرها مانند جف بزوس (Jeff Bezos)، صاحب شرکت آمازون (Amazon)، هستیم که میزان سرمایهگذاری آنها بسیار فراتر از سرمایهگذاری متداول فرشتههاست و به آنها سوپر فرشته گفته میشود. بازه زمانی بازگشت سرمایه برای این نوع از سرمایهگذاران بین ۵ تا ۷ سال است. ریسک عدم بازگشت سرمایه بین ۳۰ تا ۴۰ درصد متغیر است، ولی معمولاً این عدد کاهش مییابد چرا که بهمرور سرمایهگذاران بزرگتری وارد ساختار میشوند.
سرمایهگذاری بذری در سال ۲۰۱۹، ۳۱ درصد افزایش داشته و از ۹۹۹ میلیون دلار به ۱.۳ میلیارد دلار رسید. با این حال باید توجه داشت که سرمایههای بذری توسط سوپر فرشتهها مانند جف بزوس برای بلو اوریجین، ایلان ماسک (Elon Musk)، برای پروژههای فضایی اسپیسایکس، ریچارد برانسون (Richard Branson) برای پروژههای فضایی ویرجین گلکتیک و رابرت بیگلو (Robert Bigelow) برای طرح بیگلو ائرواسپیس (Bigelow Aerospace) انجام شده است. بدون در نظر گرفتن سرمایه بذری سوپر فرشتهها، ۱۴۶.۴ میلیون دلار سرمایه بذری انجام شده است که از ۳.۴ میلیون دلار در هر سرمایهگذاری در سال ۲۰۱۸ به ۲۰۷ میلیون دلار در سال ۲۰۱۹ کاهش داشته است. با این وجود تعداد معاملات و سرمایهگذاریها از ۲۷ عدد در سال ۲۰۱۸ به ۵۴ معامله بذری در سال ۲۰۱۹ افزایش داشته است.
شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر
شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر، گروههای سرمایهگذاری هستند که در مراحل اولیه و رشد شرکتهایی که ظرفیت بالایی برای پیشرفت دارند سرمایهگذاری میکنند. معمولاً نرخ شکست این نوع از شرکتها نیز بالا و در حدود ۷۵ درصد است. این نوع سرمایهگذاری در سری A و B و C و بهصورت خرید سهام انجام میشود. سرمایهگذار خطرپذیر معمولاً الویت بالاتری از سهامداران عمومی مثل بنیانگذاران شرکتها، کارکنان و فرشتهها دارد. در صورت عرضه سهام در بازار بورس، قابلیت ارائه سهام خطرپذیر نیز وجود دارد. در اوایل سال ۲۰۱۷ سندیکای فرشتههای فضایی که تمرکزشان روی مراحل اولیه استارتآپها بود اعلام کرد شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر اسپیس کپیتال (Space Capital) را با سرمایه اولیه ۵۰ میلیون دلار راهاندازی نموده و تا پایان سال ۲۱۰۹ نیز روی ۹ استارتآپ فضایی سرمایهگذاری کرده است.
در سال ۲۰۱۶ گروه سرمایهگذاری سرافیم کپیتال (Seraphim Capital) بیش از ۱۰۰ میلیون دلار سرمایهگذاری را از شرکتها و نهادهای مختلف جمعآوری کرد. گروه سرمایهگذاری سرافیم همچنین با راهاندازی کمپی به همین نام شرکتها را برای جذب سرمایه آماده میکند.
در همان سال کشور لوگزامبورگ با تأمین بودجه ۲۲۷ میلیون دلاری Space Resources.lu برای استارتآپهای نوآورانه فضایی در کنار شرکتهای بالغ که در لوگزامبورگ و کشورهای آلمان، اتریش، سوئیس و بلژیک مستقر هستند، سرمایه جذب کرد. با وجود از دست دادن ۱۳.۷ میلیون دلار از آن سرمایه، این بودجه همچنان فعال است. در سال ۲۰۱۷ بعد از راهاندازی صندوق الافاف (Luxembourg Future Fund بهاختصار LFF)، این گروه روی شرکت اسپایر گلوبال (Spire Global)، فعال در زمینه تجزیه و تحلیل دادههای ماهوارهای، ۷۰ میلیون دلار سرمایهگذاری کرد. در سال ۲۰۱۵ روسیه و چین گروه سرمایهگذاری سایبرنات (Cybernaut) را راهاندازی کردند که توانست روی شرکت داریا ائرواسپیس (Dauria Aerospace) مبلغ ۷۰ میلیون دلار سرمایهگذاری کنند.
در سال ۲۰۱۹ شرکتهای استاربرتس ائرواسپیس (Starburts Aerospace) و تکاستارز (Techstars) برنامه خود را برای راهاندازی شتابدهنده فضایی در نزدیکی شهر لسآنجلس اعلام کردند. این شتابدهنده که توسط نیروی هوایی آمریکا (United States Air Force)، آزمایشگاه پیش رانش جت ناسا (JPL)، شرکت لاکهید مارتین (Lockheed Martin)، شرکت مکسار (Maxar Technologies) و صنایع هوافضایی رژیم صهیونیستی (Israel Aerospace Industries) حمایت میشود، برای هر شرکتکننده در دوره شتابدهی ۱۲۰ هزار دلار سرمایه بذری در کنار آموزشهای اختصاصی در نظر گرفته است. همچنین در همان سال ارائه ۱۲ استارتآپ برای نیروی هوایی آمریکا که هر کدام ۷۵۰ هزار دلار جایزه گرفتند، توسط شرکت استاربرتس هماهنگ شد.
از سال ۲۰۰۰ تاکنون ۱۲.۵ میلیارد دلار سرمایهگذاری خطرپذیر روی استارتآپهای فضایی انجام شده که ۹۱ درصد آن در ۵ سال اخیر اتفاق افتاده است. ۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ سرمایهگذاری شده که ۲ میلیارد بیش از سال ۲۰۱۸ است. از سوی دیگر ۷۸ معامله برای سرمایهگذاری این ۴ میلیارد در سال ۲۰۱۹ انجام شده که ۶۶ معامله مربوط به استارتآپها در مراحل اولیه است.
تاکنون ۱۹۰ سرمایهگذار خطرپذیر که نسبت به سال ۲۰۱۸، ۳۴ درصد افزایش داشته بوجود آمدهاند. بیشترین سرمایهگذاری خطرپذیر مربوط به شرکت وانوب بوده است که ۱.۲۵ میلیارد دلار در سری D سرمایه جذب کرد. این روند برای ویرجین گلکتیک بعد از ادغام با هدوسوفیا به مبلغ ۵۰۰ میلیون دلار و برای اسپیسایکس با ۳ سرمایهگذاری سری J به ۲۱۳ میلیون دلار، سری k، به ۵۳۶ میلیون دلار و سری L، به ۲۱۳ میلیون دلار ادامه پیدا کرد.
بدون در نظر گفتن سرمایهگذاری روی این شرکتها، سرمایهگذاری خطرپذیر در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال قبل کاهش داشته است. از میان ۲۱۳ سرمایهگذاری خطرپذیر در تمام رشتههای کاری، ۸ معامله بزرگ مربوط به حوزه فضایی بوده که با رشد ۱۵ درصد نسبت به سال قبل همراه است. در سال ۲۰۱۹، ۷۵ استارتآپ فضایی اعلام کردند که موفق به جذب سرمایه خطرپذیر شدهاند.
شرکتهای سرمایهگذاری خصوصی
این نوع شرکتها معمولاً روی شرکتهای بالغ و نه استارتآپها سرمایهگذاری میکنند و با خرید کل شرکت یا ادغام مجموعههایی که میتوانند ترکیب شوند همراه است. این شرکتها منابع سرمایهگذاری کلان مانند صندوقهای ملی، بازنشستگی و مشابه آنها را مدیریت میکنند؛ در عین حال ممکن است روی گروههای سرمایهگذاری خطرپذیر نیز سرمایهگذاری کنند. سابقه فعالیت ۱۵ ساله این نوع سرمایهگذاری عمدتاً روی شرکتهای مخابراتی و قراردادهای دولتی بوده است. البته این نوع سرمایهگذاری بعد از رکود اقتصادی ۲۰۰۸ کمتر اتفاق افتاده است.
از سال ۲۰۰۰ تاکنون، ۱.۸ میلیارد دلار سرمایهگذاری شرکتی روی استارپآپهای فضایی انجام شده است. اگرچه قابل توجه است که این نوع سرمایهگذاری بعد از سال ۲۰۱۵، فقط در سال ۲۰۱۸ اتفاق افتاد. در سال ۲۰۱۰ شرکت O3b توانست ۲۳۰ میلیون دلار از مجموعه سرمایهگذاران شامل گوگل و چند شرکت بزرگ سرمایهگذاری و بانکهای معروف جذب کند.
بنگاهها
بنگاهها معمولاً به برنامههای فضایی کمک میکنند تا به توانمندیهای اولیه عملیاتی برسند. بنگاهها روی تحقیق و توسعه داخلی، تولید، عملیات و فرآیندها سرمایهگذاری کرده و از هر فعالیتی که منجر به تقویت مهارتهای درون شرکت شود حمایت میکنند. آنها همچنین ممکن است تأمین منابع را به صورت خرید سهام یا وام در اختیار صاحبان ایده بگذارند.
در سالهای اخیر صنعت فضایی شاهد نمونههای مختلفی از سرمایهگذاری بنگاهی بوده است؛ مانند سرمایهگذاری لاکهید مارتین روی پروژه پرتابگرهای کوچک ایبیال اسپیس (ABL space Systems)، سرمایهگذاری ۷۰ میلیون دلاری شرکتهای ایرباس (Airbus) و ESR روی پروژه هوکای (Hawkeye) و سرمایهگذاری گوگل روی شرکت اوربیتال اینسایت (Orbital Insight). وانوب نیز در بازه زمانی سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ موفق به جذب سرمایه بالغ بر ۳ میلیارد دلار از شرکتهای بزرگی مانند کوکاکولا (Coca-Cola)، ویرجین گلکتیک، اینتلست (Intelsat) و سافتبانک (SoftBank) شده است.
بانکها
بانکها نقش مهمی در تأمین منابع مالی اپراتورهای ماهوارههای GEO در ۲۰ سال اخیر داشتهاند. در مدل بانکها منابع مالی تا سقف ۳۰ درصد هزینههای کلان هزینه سرمایه (CapEx) برای پروژه پرتاب یک یا چند ماهواره را تأمین میکند. بقیه CapEx توسط وام یا بهصورت بدهی قابل تبدیل به سهام تأمین میشود. شرکتهایی که از این نوع سرمایهگذاری استفاده کردهاند، شرکتهای بزرگ ماهوارهای مثل اینتلست، SES و اینمارست (Inmarsat) هستند که بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار برای ساخت، پرتاب و بیمه ماهواره سرمایه جذب کردهاند. در سالهای اخیر منظومههای ماهوارهای ایریدیوم (Iridium) و گلوبال استار (Global Star) بین ۲ تا ۳ میلیارد دلار CapEx برای منظومههای LEO دریافت کردهاند.
بانکهای دولتی وامهای دراز مدت را برای حمایت از قراردادها با نفع داخلی اختصاص میدهند و کمتر در سرمایهگذاری روی استارتآپها شرکت میکنند. از سال ۲۰۰۰ تاکنون ۵.۱ میلیارد دلار وام به شرکتها و استارتآپهای فضایی داده شده است. مهمترین این وامها مربوط به بازه زمانی سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ است. بعد از آن در سال ۲۰۱۵ پروژههای شرکتهای پلنت لبز (Planet Labs) و شرکت اورثکست (UrtheCast) و همچنین O3b مبالغ قابلتوجهی وام گرفتند. در سال ۲۰۱۸ نیز پروژههای شرکتهای اسپیسایکس و اودِیسی (Audacy) اعلام کردند که وام گرفتهاند.
بازارهای بورس
در اواخر مسیر سرمایهگذاری یک شرکت فضایی، عرضه اولیه سهام آن در بازار بورس موسوم به IPO اتفاق میافتد. IPO میتواند به سرمایهگذاران قبلی هم مکانیزم خروج مناسب بدهد. بسیاری از شرکتهای بزرگ فضایی مانند نورثروپ گرومن (Northrop Grumman)، لاکهید مارتین، بوئینگ (Boeing) و هریس (Harris Corporation) معاملات خود را به صورت عمومی بعد از IPO هم ادامه میدهند.
شرکت دیجیتال گلوب (Digital Globe) در سال ۲۰۰۹ توانست ۲۷۹ میلیون دلار از طریق عرضه مستقیم سهام منابع جذب کند. شرکت ایریدیوم نیز در سال ۲۰۱۴ از طریق فروش سهام ۱۷۰ میلیون دلار جذب کرد. با اینحال تاکنون عرضه سهام استارتآپها بهندرت اتفاق افتاده است. شرکتهای اورثکست، اگزکتارث (ExactEarth) و کلوئس اسپیس (Kleos Space) تنها مواردی هستند که در سالهای اخیر وارد بازار بورس شدهاند. مهمترین عرضه سهام در سال ۲۰۱۸ مربوط به ادغام ویرجین گلکتیک با هدوسوفیا بود که منجر به جذب ۵۰ میلیون دلار شد. این ادغام باعث شد ارزش سهام ویرجین گلکتیک از ۷ دلار در هر سهم به ۳۷.۷ دلار در هر سهم تا اوایل سال ۲۰۲۰ برسد.