رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی ایران از دستیابی ۱۰۰ درصدی به دانش فنی ساخت رادیوتلسکوپ باهدف پایش امواج رادیویی منابع کیهانی و کائنات خبر داد.
امید شکوفا با بیان اینکه سامانه «رادیوتلسکوپ» یک گیرنده رادیویی است که امواج رادیویی منابع مختلف کیهانی مانند کهکشان‌ها، سحابی‌ها و اجرام مختلف را دریافت می‌کند، اظهار داشت: برخلاف رصدهای اپتیکی، این سامانه محدود به شرایط جوی و زمان خاصی از شبانه‌روز نبوده و محدود به طیف مرئی و اپتیکی نیست. به همین دلیل در هرلحظه می‌توان منابع مختلف رادیویی را با آن پایش کرد.
وی بابیان اینکه سامانه‌های رادیوتلسکوپ در گستره وسیعی از فرکانس رادیویی که معمولاً از چند کیلوهرتز تا چند صد گیگاهرتز تخمین زده می‌شود امواج را پایش می‌کنند، ادامه داد: «سامانه رادیوتلسکوپ که به‌تازگی در پژوهشگاه فضایی ایران راه‌اندازی شده، فرکانسی در حدود ۱۰۰ کیلو تا ۱.۵ گیگاهرتز را اسکن می‌کند. این سامانه قابلیت ارائه اطلاعات مربوط به پارامتر مهم خط هیدروژن که در فرکانس ۱۴۲۰ گیگاهرتز قرار دارد و موردعلاقه منجمان بوده را دارد. با این قابلیت منجمان می‌توانند به بررسی پارامترهای تاریخچه کیهان بپردازند.»
رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی ایران با بیان اینکه برای نخستین بار در کشور، سامانه رادیوتلسکوپ در این مقیاس به بهره‌برداری می‌رسد، گفت: «تا پیش‌ازاین نمونه بومی و غیربومی از رصدخانه رادیویی در این کلاس و مقیاس در کشور نداشتیم. نمونه‌هایی که وجود داشت در سطح تحقیقات دانشگاهی و کوچک‌تر بود. اما هم‌اکنون توانمندی و دانش فنی ساخت «رادیوتلسکوپ» در این مقیاس و به‌طور ۱۰۰ درصدی کسب‌شده است و حتی ما می‌توانیم سامانه‌های به‌مراتب بزرگ‌تر و پیچیده‌تر از این را هم بسازیم.»
شکوفا با اشاره به قابلیت ارائه سرویس این سامانه به منجمان، محققان، اساتید، دانشجویان و دانش آموزان گفت: «در این مقطع که فرآیند کالیبراسیون نهایی این رصدخانه در حال انجام است با اساتید دانشگاهی و تیم المپیاد نجوم ایران در ارتباط بودیم و از این سامانه استقبال خوبی صورت گرفته و حتی قول داده‌اند که برای کمک در فرآیند کالیبراسیون، تیم‌های دانشجویی در اختیار ما بگذارند.»
وی با بیان اینکه ما توانایی این را داریم که رادیوتلسکوپ‌های کوچک آماتوری برای آموزش در مدارس و مراکز نجومی ایجاد کرده و در اختیار این مراکز بگذاریم، افزود: «از این سامانه می‌توان برای مطالعات کائنات نیز استفاده کرد. گستره فرکانسی این سیستم در وضعیت فعلی، از ۱۰۰ کیلو تا ۱.۵ گیگاهرتز است اما این به معنای مسافت نیست. چراکه مسافت می‌تواند تا هزاران سال نوری هم باشد. درواقع شدت سیگنالی که این سامانه می‌تواند دریافت کند حداقل ۱۰ یانسکی (چگالی تابش طیفی) است. برای مثال، منبع رادیویی قلب کهکشان ما حدود ۸۰۰ یانسکی است و این نشان می‌دهد که این سامانه حساسیت خوبی دارد و می‌تواند بسیاری از اجرام دورتر از کهکشان ما را هم رصد کند.»
رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی ایران گفت: «رصدخانه رادیویی مکمل رصدخانه اپتیکی است که هریک از این رصدخانه‌ها برای مقاصد مختلف کاربرد دارند. به این معنی که آنچه این سیستم می‌تواند پایش کند در رصدخانه اپتیکی قابل پایش نیست و بالعکس.»
وی در مورد فرآیند مکان‌یابی راه‌اندازی رادیوتلسکوپ رادیویی در پژوهشگاه فضایی ایران نیز گفت: «یکی از پارامترها برای مکان‌یابی این بود که این سامانه در منطقه‌ای قرار گیرد که آلودگی‌های فرکانسی منطقه کم باشد تا بتواند سیگنال‌ها را از منابع رادیویی مناسب دریافت کند. طبق پایش انجام‌شده و با توجه به زمان‌بر بودن فرایند آزمایشی و تست کالیبراسیون، این سیستم را در پژوهشگاه فضایی مستقر کردیم. اما قرار است برای مکان‌یابی نهایی با کارفرما به توافق برسیم.»
شکوفا با بیان اینکه سامانه رادیوتلسکوپ شامل یک آنتن ۵ متری است که از آن می‌توان برای رصد خوشه‌های کهکشانی و خط طیفی هیدروژن در فرکانس ۱۴۲۰ مگاهرتز بهره برد، افزود: «این سامانه هم‌اکنون قابل‌استفاده است و فرایند کالیبراسیون آن باهدف استانداردسازی شدت سیگنال‌ها و منابعی که باید با آن کالیبره شود، صورت می‌گیرد. به این معنی که باید مطمئن شویم سیستم در بهترین وضعیت دریافت سیگنال قرار دارد.»
به گفته وی، از این سامانه می‌توان برای رصد چشمه‌های نقطه‌ای که نیاز به‌وضوح زاویه‌ای ندارد، ازجمله پالسارها (ستاره‌های تپنده)، رصد چشمه‌های گسترده شامل هاله رادیویی خوشه‌های کهکشانی و خوشه‌های گسترده کهکشان راه شیری، مطالعه خطوط طیفی مرزی در کهکشان راه شیری و دیگر کهکشان‌های نزدیک و رصد طیفی هیدروژن در فرکانس ۱۴۲۰ مگاهرتز استفاده کرد.