داده‌های فضایی راهگشای مشکلات محیط‌زیست

امروزه طیف وسیعی از کاربردهای سنجش‌ازدور و استفاده از داده‌های فضایی در زمینه‌های مختلف انرژی، منابع طبیعی، هواشناسی و جوی، مطالعات شهری و بلایای طبیعی شناسایی و در دنیا به کار گرفته‌شده است.

در حال حاضر در بسیاری از کشورها از این فناوری نوین در جهت شناسایی و رفع آلودگی‌های محیط‌زیستی از قبیل آلودگی آب، آلودگی خاک، آلودگی ناشی از معدن‌کاوی و آلودگی‌های نوری استفاده می‌کنند، فناوری سنجش‌ازدور در بحث کنترل و پایش آلودگی‌های مختلف با جمع‌آوری داده‌های مناسب کمک شایانی در مدیریت منابع مختلف داشته و وضعیت سلامت منابع مختلف را ازلحاظ عدم حضور آلودگی‌های گوناگون مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

همچنین پرتاب ماهواره‌ها و استفاده از داده‌های فضایی دریچه جدیدی در حوزه مطالعات بلایای طبیعی به‌منظور پایش مناطق حساس به آتش‌سوزی به روی بشر گشوده است.

قبل از استفاده از فناوری سنجش‌ازدور، پایش جنگل‌ها و مناطق دارای پوشش گیاهی حساس به آتش‌سوزی مخصوصاً در فصول خشک توسط دیده‌بان‌ها و قرق‌بانان انجام می‌گرفت. اما اکنون این عمل به کمک تصاویر ماهواره‌ای باقدرت تفکیک‌های مختلف در سطوح وسیع انجام می‌گیرد.

پدیده سیل نیز یکی دیگر از بلایای طبیعی است که می‌توان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در زمان‌های مختلف پیش‌بینی و کاهش خسارت ناشی از آن را انجام داد.

اینک با توجه به گستره به‌کارگیری داده‌های فضایی در حفظ کره زمین و محیط‌زیست، نیاز است که با توجه به تعدد بلایای طبیعی در کشور، از داده‌های فضایی که توسط دستگاه‌های فضایی کشور در اختیار سازمان‌ها قرار می‌گیرد، استفاده شود. 

با توجه به اینکه هرسال در فصل بارش نزولات آسمانی شاهد سیل و طغیان رودخانه‌ها و نیز در فصل‌های گرم سال بیش‌ازپیش شاهد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور هستیم، استفاده از این داده‌ها می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کند.

دکتر فتح‌الله امی رئیس پژوهشگاه هوافضا روز سه‌شنبه در خصوص استفاده از داده‌های فضایی افزود: «در حال حاضر این داده‌های فضایی از سوی پژوهشگاه هوافضا، پژوهشگاه فضایی و دیگر بخش‌های فضایی کشور تهیه‌شده و بعضاً در اختیار دستگاه‌های مربوطه قرار می‌گیرد.»

وی با اشاره به این‌که از مهم‌ترین دستاوردهای استفاده از داده‌های فضایی، حفظ محیط‌زیست است و اینکه باید شرایط کشور را ازنظر اکولوژیک روزبه‌روز بهبود ببخشیم، افزود: «در این راستا گروه محیط‌زیست و فضا در پژوهشگاه هوافضا فعال و در بهمن‌ماه سال۹۴ تفاهم‌نامه‌ای با محیط‌زیست به‌منظور ارتقای کیفیت محیط‌زیست کشور منعقدشده که براین اساس می‌توانیم از برخی ماهواره‌های فضایی که به‌صورت رایگان تصاویر زمین را در اختیار ما قرار می‌دهند، استفاده و از بروز برخی حوادث زیست‌محیطی در کشور پیشگیری کنیم.»

امی اظهار کرد: «یکی از ابزارهای قدرتمند در زمینه پیش‌بینی و کاهش خسارت ناشی از سیل و آتش‌سوزی، استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در زمان‌های مختلف است، با مانیتورینگی که توسط ماهواره‌ها از زمین انجام می‌شود و نتایجی که به دست می‌آید، می‌توان از منابع و امکانات زمین بهره‌برداری درست انجام داد.»

وی بیان کرد: «سنجش از راه دور در فناوری فضا ما را نسبت به حوادث پیش رو از قبیل توفان، سیل، سونامی و زلزله در این کره خاکی مطلع می‌کند و امکان کمک به بشریت در اقصی نقاط دنیا را فراهم می‌سازد، حتی استفاده از این فناوری می‌تواند حوادث ناگوار طبیعی را پیش‌بینی کند و آثار تخریبی آن را به حداقل برساند.»

امی با اشاره به این‌که اکنون در پژوهشگاه هوافضا این توان وجود دارد که داده‌های ماهواره‌هایی که اطلاعات را به‌صورت رایگان در اختیار قرارمی دهند، تهیه و بر اساس نیاز دستگاه‌ها تبدیل می‌شود، گفت: «یک وظیفه گرفتن داده‌ها از فضا است و وظیفه دیگر مربوط به مدیران دستگاه‌ها می‌شود که دیتاها را به‌درستی به‌کارگیرند.»

وی ادامه داد: «مثلاً در خصوص احیای دریاچه ارومیه تصاویر ماهواره‌ها خیلی کمک کرد، با توجه به این داده‌ها مسئولان مربوطه متوجه شدند که کدام نقاط دریاچه دارای حقآبه هست و با استفاده از آن، دریاچه را احیا کردند.»

امی یادآور شد: «مدیران وزارتخانه‌های مربوطه و سازمان محیط‌زیست باید از این داده‌ها در جهت بهبود اکولوژیک کشور استفاده کنند، به‌طور مثال وضعیت سه عنصر حیاتی آب‌وخاک و هوای کشور بر اساس داده‌ها ارزیابی می‌شود و تصمیماتی براین اساس گرفته می‌شود. در این ارزیابی‌ها دیده‌شده بود که در برخی از استان‌های کشور به‌رغم کمبود آب کشت برنج صورت می‌گیرد و آب زیادی مصرف می‌شود؛ براین اساس مسئولان تصمیم گرفتند که در آن استان‌ها مانند شیراز، دیگر کشت برنج نداشته باشیم و از طریق تصاویر ماهواره‌ای توانستیم بخشی از مصرف آب را در آن استان مدیریت کنیم.»

رئیس پژوهشگاه هوافضا در خصوص اینکه با توجه به وجود داده‌های فضایی چرا همچنان شاهد برخی مشکلات در کشور درنتیجه بروز بلایای طبیعی هستیم، افزود: «گرفتن داده‌ها از فضا یک وظیفه و وظیفه دیگر مربوط به مدیران دستگاه‌ها است که این داده‌ها را مورداستفاده قرار دهند؛ از سوی دیگر، پژوهشگاه هوافضا با سازمان محیط‌زیست در خصوص ارائه داده‌های فضایی تفاهم‌نامه دارد و اطلاعات در اختیارشان قرار می‌دهد و آن‌ها نیز استفاده می‌کنند اما ممکن است باوجود داشتن اطلاعات، شرایط را ازجمله به دلیل کمبود امکانات تدارکاتی و تجهیزات نتوان کنترل کرد.»

امی افزود: «داده‌های فضایی غیر از سازمان محیط‌زیست به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری نیز ارائه می‌شود که با استفاده از آن تاکنون توانسته‌اند از بسیاری از آتش‌سوزی‌های گسترده پیشگیری کنند.»

وی استفاده از داده‌های فضایی را راهگشای بسیاری از مشکلات کشور دانستت و ادامه داد: «به شرطی که مدیران با ظرفیت استفاده از فناوری‌های نوین آشنا شوند و دستاوردهای این فناوری‌ها را به‌کارگیرند.»