کارنامه فضایی دولت روحانی

محمد امین آهنگری: هشت سال پیش در اواخر کار دولت محمود احمدینژاد که انتقادات به وضعیت فضایی کشور شدت گرفته بود، چشمها به انتخابات ریاست جمهوری دوخته شده بود و با انتخاب حسن روحانی امید به اصلاح در صنعت فضایی کشور به اوج خود رسید. شروع طوفانی دولت روحانی با کلید زدن تغییرات گسترده ساختاری در بخش فضایی، نسیم تغییر را در این حوزه نوید میداد، اما این نسیم بعد از مدت کوتاهی به سکوتی عمیق در مرداب فضای کشور بدل شد و ناگهان ساعتها در نهادهای فضایی کشور از کار افتادند.
تغییرات ساختاری آنطور که مدنظر بود، پیش نرفت و بهثمر رساندن برجام همه چیز را تحتالشعاع قرار داد. البته هیچگاه به صراحت مشخص نشد که علت یک سال و اندی خاموشی بخش فضایی کشور چه بود، اما برخی کارشناسان در اولویت قرار گرفتن برجام و تاثیرات آن بر این حوزه و برخی دیگر مانعتراشیهای سنگین در راه انجام تغییرات ساختاری را علت اصلی رویگردانی دولت از رویکرد اولیه میدانند. نهایتا تغییرات ساختاری انجام شد و نهادهای فضایی که در زمان احمدینژاد با یکدیگر ادغام شده و زیر نظر نهاد ریاست جمهوری قرار گرفته بودند به حالت اولیه بازگشتند. البته پژوهشگاه فضایی ایران بهصورت یکپارچه باقی ماند و تنها پژوهشگاه هوافضا از آن جدا شد و مرکز ملی فضایی ایران نیز ایجاد شد تا در بالادست باقی بماند، هر چند پس از مدتی این مرکز نیز منحل گشت و به یک ستاد چند موضوعه معاونت علمی تقلیل یافت.
با اتمام آهسته و پرحاشیه این تغییرات، ماهواره فجر در بهمن۱۳۹۳ پرتاب شد تا پاسخی باشد بر انتقادات به بیعملی دولت روحانی در عرصه فضایی. اما این جرقهها هیچگاه به شعله نرسید و بخش فضایی کشور همچنان در رکود باقی ماند. مدیران جدید با شعار کاربردی کردن فضا پا به عرصه گذاشتند و بازار وعدهها مجددا داغ شد. از وعده تعیین تکلیف ماهواره مصباح تا ایجاد کنسرسیومی از بخش خصوصی و دانشگاهی برای ساخت ماهواره پارس-۱، احداث پایگاه فضایی در چابهار، ایجاد پارک فضایی، دبیرخانه دائمی ترویج فضا، پرتاب ماهوارههای متعدد و نهایتا تشکیل جلسه شورای عالی فضایی کشور که میتوان گفت پس از گذشت دو دوره از ریاست جمهوری روحانی تقریبا از این وعدههای متوالی کمتر از اندکی اجرایی شدهاند؛ در حدی که حتی جلسه شورای عالی فضایی پس از ۸ سال، یک بار هم تشکیل نشد!
تنها موفقیت کامل در پرتابهای فضایی ایران نیز به همان پرتاب ماهواره فجر ختم شد و سایر پرتابها موجب از دست رفتن ماهوارههایی همچون دوستی، پیام امیرکبیر و ظفر شدند. با وجود تمام ناکامیها میتوان گفت تغییر رویکرد فعالیتهای فضایی و ایجاد نگاه کاربردی به فضا بهجای نگرش قبلی که تنها فضا را ابزاری برای کسب غرور ملی میدانست، دستاوردی برای صنعت فضایی بود که در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی حاصل شد.
طی این دوره و بهویژه در دوره ریاست مرتضی براری تلاشهای زیادی برای توسعه استارتآپها و خدمات فضایی انجام شد، هر چند این تلاشها نتوانست به تحولی جدی در صنعت فضایی کشور ختم شود، اما میتوان آن را یک نقطه آغازین دانست. ضمن آنکه تلاشهای سازمان فضایی ایران در راستای بهبود فضای کسب و کار فضایی منتهی به برخی نتایج از جمله تدوین شرایط اخذ پروانه اپراتور مخابراتی شد. بااینوجود، سیاستمدارانی چون محمدجواد آذریجهرمی، وزیر ارتباطات، نتوانستند از جدابیت تبلیغاتی پروژه اعزام انسان به فضا بگذرند و پس از آنکه در ابتدای کار با آن بهصراحت مخالفت کردند، در اواخر دولت به تصویب بودجه و اعلام آن با شیوه تبلیغاتی و رونمایی از ماکت یک لباس فضانوردی پرداختند.
احمدینژاد در دوران ریاست جمهوری خود با نگاه افزایش غرور ملی، اقدامات پرشتاب اما در جهتی نامناسب را صورت داد. حسن روحانی و یارانش با رویکرد توسعه کاربردها و خدمات با سرعت بسیار پایین حرکت کردند؛ اما هیچ یک نتوانستند مشکلات اساسی صنعت فضایی ایران از جمله بیثباتی، ساختار نامناسب و عدم تعریف نگاشت نهادی را حل کنند. حال باید عملکرد ابراهیم رئیسی را برای هشت سال آینده بهنظاره نشست، درحالیکه طی این مدت بسیاری از کارشناسان برجسته صنعت فضایی یا از این حوزه رفتهاند و یا به خارج از ایران مهاجرت کردهاند. بسیاری دیگر نیز از شوروشوق افتادهاند و این هزینه گزاف سعی و خطای مدیران است که بهسادگی قابل جبران نیست.
اخه این چه چرندیاتیه بهترین وضعیت فضایی زمان احمدی نژاد بوده دولت روحانی نابودش کرد خوده ناسا اعلام کرد ایران توی ۸ سال احمدی نژاد ره ۱۰۰ سالرو طی کرده یکم تحقیق خوبه