پرواز یوری گاگارین به فضا، نقطه عطفی بزرگ در تاریخ فناوری بشر

از زندگي بر روی درخت تا فتح فضا…

مریم فخیمی: به گفته اختر زيست‌شناسان، زندگی شبه انسان‌ها بر روی درخت‌ها آغاز شد، باتبديل شدن جنگل‌های آفريقا به دشت، شبه انسان‌ها به حفر كوه‌ها و زندگی در غار روی آوردند. نزديك به 20 هزار سال از آن زمان سپری شده است. خيلی دقيق نمی‌دانيم كه چه زمانی انسان دست از زندگی در غار كشيد و جرات پيدا كرد تا از غارها خارج شود و جهان بيرون را كشف كند و قطعا نمی‌دانيم اولين گروهی كه دست به اين كار زد چه كسانی بودند و كجا اين اتفاق افتاده است. اما واضح است كه اگر چنين افرادشجاعی نبودند و دست به اكتشاف و شناخت زمين نمی‌زدند احتمالا اكنون ماهم اينجا نبوديم و هيچ پيشرفتی در حوزه دانش و فناوری حاصل نمی‌شد.اما دراين ميان مردان و زنان شجاع و كنجكاو ديگری هم بودند كه پا به خارج از مرزهای زمين گذاشتند. يكي از اين افراد يوری گاگارين بود. نخستين انسانی كه توانست به فضا سفر كند.اين سفر خطرناك و پرهيجان در 12 آوريل 1961 اتفاق افتاد. رويدادی كه تغيير شگرفی در زندگی بشر و ديدگاه انسان ايجاد كرد.اين سفرفضایی راه گشای انسان به مرزهای دور دست بود.

آغاز عصر فضا

بعد از جنگ دوم جهانی، اتحادجماهير شوروی و ايالات متحده آمريكا، رقابت سختی برای فتح فضا داشتند. سازمان‌های فضايی هر دو كشور  در تلاش بودند به هرقيمتی كه شده است در اين رقابت پيروز شوند. هر دو كشور گام به گام و شانه به شانه يكديگر در فضا پيشروی می‌كردند، اما در اين ميان سهم موفقيت‌های شوروی بيشتر بود؛ ارسال اولين ماهواره جهان به فضا و اعزام نخستين انسان به مدار زمين از مهمترين دستاوردهای شورو‌ی سابق بود. در آن دوران هدف سازمان‌های فضايي اين دو كشور در فتح فضا بيشتر جنبه سياسی داشت و فاقد اهداف علمی بود. اكنون 56 سال از روزی كه گاگارين فضا را فتح كرد می‌گذرد، اولين قدم‌های انسان در راهيابی‌ به فضا بسيار پيچيده و دشوار بود. اگرچه اكنون پيشرفت‌های بسياری بدست آمده و سوانح فضایی بسيار كاهش يافته اما دست‌يابی به اعماق فضا همچنان چالشی بزرگ و هيجان‌انگيز برای بشريت است.

در سفراولين انسان به فضا چه گذشت؟

آغــاز پــرواز

پايگاه فضایی بايکونور قزاقستان ساعت 6:07 صبح: يوری گاگارين در کپسول  فضاپيمای وستوک-1 آماده  رهسپار شدن به فضا بود، و با رمز پرواز «درخت سرو» به عنوان نخستين فضانورد جهان به  300 کيلومتری مدار زمين پرواز کرد. مداری که يوری گاگارين سوار بر وستک-1 پيمود، مداری بيضی شکل بود که حداقل 169 و حداکثر 315 کيلومتر از سطح متوسط زمين فاصله داشت . متخصصان در مرکز کنترل پرواز با گاگارين در مدار زمين ارتباط داشتند. مدارگرد حامل يوری گاگارين پس از آنکه 108 دقيقه با سرعت 27400 کيلومتر در ساعت، يکبار زمين را دور زد، اولين فضانورد جهان را به سلامت به زمين بازگرداند و بدينسان افتخاری بی‌نظير برای يوری گاگارين و کشورش، اتحاد جماهير شوروی سابق به ارمغان آورد. در حالی‌که گاگارين در مدار زمين پرواز می‌کرد، درجه نظامی او به افتخار موفقيتش از ستوانی به سرهنگی ارتقا پيدا کرد.
نخستين جمله‌هایی که گاگارين به زمين مخابره کرد :
«پرواز به خوبی ادامه دارد، ديد خوبی دارم، من زمين را می‌بينم، خيلی زيبا است…»
مشهور است که گاگارين در حال اوج گرفتن به مدار زمين، آهنگ يک سرود ميهن‌پرستانه روسی را زمزمه می‌کرده که «مام ميهن می‌شنود» نام دارد. ابيات اول اين سرود چنين است:
مام ميهن می‌شنود                 مام ميهن می‌داند
که فرزندش تا کجای آسمان‌ها پرواز کرده است

مشكل در فرود

اما چندی قبل از فرود مشکلی در مرحله ترمز به وجود آمد.كابل‌های اتصال دهنده كپسول به فضاپيما ازهم جدا نشدند و كپسول به حالت نيمه وصل به فضاپيما وارد جو زمين شد و باعث شد درهنگام ورود به جو زمين كپسول گاگارين دوران و تكان‌های شديدی را متحمل شود كه اين موضوع حدود ده دقيقه ادامه داشت؛ تااينكه با سوختن كابل‌های اتصال، كپسول از سفينه جداشد.در اين لحظات شتابي در حدود 10 جی به گاگارين وارد شده بود و او وزنی معادل ده برابر وزن خود را تحمل كرده بود.

فــرود موفقيت آميز

گاگارين پس از 108دقيقه پرواز و يک دور گردش کامل به دور زمين، در منطقه ساراتوف فرود آمد. همسر يك جنگلبان محلي و نوه 6 ساله‌اش اولين کسانی بودند که گاگارين را پس از فرود ديدند.
يوري گاگارين ماجرا را اين گونه تعريف می‌کند:
«آن‌ها وقتی مرا با لباس و کلاه فضايي و چتر نجاتم ديدند، ترسيدند و عقب رفتند. من به آن‌ها گفتم نگران نباشيد من هم مثل شما شهروند شوروی هستم، همين الان از فضا برگشتم و دنبال تلفن می‌گردم که به مسکو زنگ بزنم…»
گاگارين پس از تماس تلفنی با دفتر نيروی هوایی، پيامي به اين مضمون فرستاد: «پيامي براي نيروی هوایی، ماموريت با موفقيت انجام شد، من فرود آمدم و حالم خوب است.ضرب ديدگی و شكست هم ندارم.» گاگارين

 شماره رمز 25!

تا پيش از پرواز گاگارين، هيچ انسانی به فضا نرفته، خارج از جو زمين و در شرايط بی‌وزنی قرار نگرفته بود. پزشکان و روانشناسان نگران اين بودند که فضانورد با ورود به مدار زمين و قرار گرفتن در بی‌وزني از يک سو، و مشاهده فضای بيکران و کره زمين از سوی ديگر، تعادل روانی خود را از دست داده و دست به اقدامات غيرقابل پيش‌بينی بزند.
به همين دليل فضاپيماي وستوک-1 بگونه‌ای ساخته شده بود که تمام پرواز را بطور خودکار انجام دهد. تنها راه از کار انداختن کنترل خودکار و به دست گرفتن ناوبری فضاپيما، وارد کردن شماره رمز ويژه‌ – عدد 25- بود که روی کاغذی نوشته شده و در پاکتی سربسته در داخل فضاپيما قرار داده شده بود.
کنترل دستی فضاپيما تنها در حالتی امکان داشت که فضانورد در حالت روانی مناسب قرار داشته، توان باز کردن پاکت، خواندن شماره رمز و وارد کردن آن شماره به سامانه ناوبری را داشته باشد.

مرگ تراژیك گاگارين

سرانجام در 27 مارس 1968، گاگارين 34 ساله، به همراه مربی پروازش در جريان يک پرواز تمرينی با هواپيمای ميگ که بسيار مورد علاقه وی بود، دچار سانحه شد و سقوط کرد و هر دو سرنشين آن کشته شدند.

از سفر گاگارین تا پرتاب اولین شاتل

20 سال پس از سفر یوری گاگارین به فضا، سازمان فضایی آمریکا، ناسا، اولین شاتل خود را از پایگاه فضایی کندی به مدار زمین پرتاب کرد که در طی آن شاتل فضایی کلمبیا با 2 خدمه اولین پرواز آزمایشی خود را به دور زمین انجام داد. در این ماموریت 2 روزه، شاتل کلمبیا 37 بار به دور زمین گردش کرد. این اولین پرواز سرنشین دار نسل جدید فضاپیماهای آمریکا و در واقع تست گذر شاتل از اتمسفر بود.

جشن جهانی “شب يوری”

56 سال از اين رويداد بزرگ تاريخ بشر سپری شده و نزديك به 16 سال است كه علاقمندان به نجوم و دانش فضايی اين رويداد را با عنوان «شب يوری» گرامی می‌دارند.این روز همچنین روز فضانوردی نیز نامیده می شود. اولين بار در سال 2001 سه منجم آماتور اروپایی اولين مراسم شب يوري را برگزار كردند و بعد ازاين تاريخ بود كه اين مراسم به طور رسمی در نزديك به 300 كشور جهان گرامی داشته می‌شود و نزديك به ده سال است كه مراسم شب يوری در ايران هم برگزار می‌شود.
اهداف اين جشن جهانی “جلب توجه عموم به اهميت فضا”، ” آشنایی با ماموريت‌های فضایی” و ” مرور خاطرات سفر نخستين انسان به فضا” است.