زیست‌پذیر بودن مریخ موضوع برخی از فیلم‌های علمی تخیلی، رمان‌ها و حتی برخی انیمیشن‌ها بوده است. البته شاید این میزان شیفتگی به سیاره سرخ، ناشی از همسایگی آن با زمین باشد؛ اما آیا واقعا روزی حیات فرازمینی در مریخ وجود داشته است؟ پاسخ می‌تواند مثبت باشد!
مطابق اطلاعاتی که در مقاله‌ای که اخیرا در مجله اِنشینت اوریجینز (Ancient Origins) منتشر شد، زمانی آب مایع در سیاره سرخ جریان داشته است؛ اما این به تنهایی، زیست‌پذیر بودن مریخ در گذشته‌های دور را ثابت نمی‌کند. در واقع برای مدت‌ها تصور می‌شد که آب موجود در سطح این سیاره، به شدت اسیدی بوده و در نتیجه نمی‌توانست از حیات موجودات زنده پشتیبانی کند.
دهانه نیوتون (Newton) در سطح مریخ: آبگذرهای قابل مشاهده در تصویر بیانگر این هستند که زمانی آب در آن‌ها جریان داشته است
اما کشف مریخ‌نورد فرصت یا آپورتونیتی (Opportunity) در سال ۲۰۱۳ بسیاری از محققان را متقاعد کرد که زمانی مریخ، میزبان حیات فرازمینی بوده است. طبق یافته‌های آژانس فضایی آمریکا، ناسا (NASA)، حداقل بخشی از آب‌های دوران باستان که در سطح سیاره جریان داشتند، دارای pH خنثی بودند؛ یعنی بی‌خطر و چه بسا قابل استفاده برای موجودات زنده!
این کشف مهم کاوشگر آپورتونیتی، نشان داد که کیفیت آب را نباید مانعی برای شکل‌گیری و تکامل گونه‌های زنده در مریخ بدانیم. پروفسور استیو اسکیرس (Steve Squyres) از دانشگاه کرنل (Cornell University) آمریکا به عنوان کسی که مدیر تحقیقات در پروژه آپورتونیتی بوده است، درباره یافته‌های سال ۲۰۱۳ می‌گوید: «این آب قابلیت آشامیدن داشت و سطح اسیدیته و pH آن کاملا مساعد بود؛ آبی که از منظر علم شیمی، می‌توانست منشاء حیات باشد.»
البته همان‌طور که گفته شد، وجود آب در مریخ مُهر تاییدی بر زیست‌پذیر بودن آن در میلیاردها سال قبل نیست٬ ولی نشان می‌دهد که همچنان ارزش دارد به جستجوی فسیل یا حتی ارگانیسم‌های زنده در این سیاره بپردازیم؛ فارغ از نظرات متفاوتی که برخی از کارشناسان دارند.
کاوشگر آپورتونیتی که ۱۵ سال را روی مریخ سپری کرد
اما حالا پرسش دیگری مطرح می‌شود؛ اینکه اگر زمانی زندگی در مریخ جریان داشته، این حیات به چه صورت و در چه سطحی بوده است؟ گمانه‌زنی در این باره بسیار است و با توجه به دانش‌مان از سیاره سرخ، می‌توانیم چند فرضیه معقول داشته باشیم.
زیست‌پذیر بودن مریخ در گذشته و آینده
نخستین شکل‌های حیات در سیاره زمین، حدود ۴.۲ الی ۴.۱ میلیارد سال قبل پدیدار شدند. پس از آن، چیزی حدود ۱.۵ میلیارد سال دیگر گذشت تا میکروارگانیسم‌ها برای بقا در خشکی به تکامل برسند. روند تکامل در دریا و خشکی با سرعت کندی پیش رفت و تقریبا ۲ میلیارد سال بعد، گیاهان خشکی‌زی و جانوران به تکامل رسیدند؛ یعنی حدود ۸۰۰ میلیون سال قبل!
با تعمیم دادن همین روند به سیاره همسایه می‌توان پی برد که حیات در مریخ، هرگز فرصت نیافت تا از سطح بدوی و ساده فراتر برود. عامل مخربی که اتمسفر ضخیم مریخ را از بین برد، روند تکامل را متوقف ساخت و به حیات اجازه برداشتن گام‌های بیشتر را نداد. اما به هر حال، وجود همان حیات بدوی احتمالی نیز می‌تواند نشان دهد که ما تنها ساکنان منظومه شمسی نبوده‌ایم و چه بسا در آینده هم تنها نباشیم. اگر یک بار زندگی پایدار در مریخ شکل گرفته است، شاید باز هم این اتفاق بیفتد. حتی امکان یافتن نشانه‌هایی از حیات در بقیه سیارات نیز، دور از ذهن نیست.