سیروس برزو: سفینه‌های فضایی که پس از اتمام مأموریت به زمین برمی‌گردند چه می‌شوند؟ سفینه‌هایی که فضانوردان در آن آموزش می‌بینند چه سرنوشتی دارند؟
ناو کیهانی وستک-۱ (Vostok 1) که یوری گاگارین نخستین فضانورد جهان را به مدار زمین برد و بازگرداند اینک در موزه موسسه فضایی انرگیا نگهداری می‌شود. در این موزه همچنین وستک-۴، وستک-۶، وسخد (Voskhod) ۱و ۲ همچنین سایوز ۱۹ (Soyuz) و چند سفینه دیگر وجود دارد.
یکی دیگر از مکان‌های نگهداری سفینه‌های فضایی آزمایشگاه انستیتوی هوایی مایی در مسکو است. در این محل مجموعه‌ای از سفینه‌های طرح ناکام اعزام انسان به فضا وجود دارد که ازجمله می‌توان به ناو مدارگرد و سفینه مه نشین این طرح اشاره کرد.
مجموعه‌ای از ایستگاه‌های فضایی نوع آلماز که مدل نظامی – جاسوسی سالیوت بود در سالن نمایش موسسه فضایی ماشینوسترونیا قرار دارد.
دو فضاپیمای بوران که برای سفر به فضا طراحی و ساخته‌شده بود همچنین سومین فروند این ناو که در حال ساخت بود در یک سالن سرپوشیده در پایگاه پرتاب‌های فضایی بایکونور رها شده‌اند.
تنها یک سفینه از این مجموعه پروازی بدون سرنشین به مدار زمین داشت. پروازهای سرنشین دار این ناو با سقوط شوروی به‌کلی لغو گردید.
یک فروند از ناو که برای پرواز در جو زمین طراحی شده و فضانوردان با آن آموزش می‌دیدند اینک در محوطه پایگاه هوایی ژوکوفسکی در حومه مسکو قرار دارد.
یک فروند دیگر از فضاپیماهای بوران در حال حاضر در «پارک کولتور» مسکو نگهداری می‌شود و همراه با یک سری دیگر از تجهیزات، برای آموزش فضا و فضانوردی به کودکان و نوجوان استفاده می‌شود.
مدل‌های دیگر بوران نیز در محل‌های مختلف ازجمله ژوکوفسکی، بایکونور، موسسه انرگیا و چند نقطه دیگر نگهداری می‌شود.
از مجتمع مداری میر، غیر ازآنچه به فضا پرتاب شد، ۲ مدل دیگر ساخته شد. یکی از این ۲ مدل در کارخانه خروشنیچف نگهداری می‌شود. دیگری در شهرک فضانوردان برای آموزش کیهان‌نوردان به‌کار می‌رفت. در شهرک فضانوردان چه در سالن آموزش و چه در موزه این شهرک سفینه‌های فضایی دیگری هم نگهداری می‌شود. که ازجمله به سایوز-۲ و سایوز-۴ می‌توان اشاره کرد.
سایوز-۲ سفینه‌ای بدون سرنشین بود که در سال ۱۹۶۸ به فضا پرتاب شد و سایوز-۴ در ۱۹۶۹ با یک کیهان‌نورد راهی مدار زمین گردید. در مدار زمین سایوز-۵ به آن متصل و نخستین جابجایی کیهان نورد در فضا در جریان این پرواز صورت گرفت.
بخش فرودی سایوز تی-۱۴ پس از بازگشت به زمین تحویل یک مرکز فعالیت جوانان در مسکو شده است. این سفینه ولادیمیر واسیوتین، گئورگی گرچکو و الکساندر ولکف را به ایستگاه مداری سالیوت-۷ رساند.
سایوز-۳۴ که بخش فرودی آن در موزه کالوگا است نیز سرنوشت جالبی دارد. عمر سفینه‌های سایوز اجازه پروازهای طولانی را نمی‌دهد به این دلیل در جریان پروازهای رکورد شکن در سالیوت ۶ و ۷ یک گروه به‌عنوان سرنشینان اصلی در ایستگاه مداری مستقر می‌شدند و چند گروه به‌عنوان مهمان به دیدارشان می‌رفتند لیاخف و ریومین با سایوز ۳۲ در ۲۵ فوریه ۱۹۷۹ به فضا پرتاب شدند و ۲ روز بعد سفینه‌شان را به ایستگاه مداری سالیوت-۶ متصل کردند. سایوز-۳۳ در ۱۰ آوریل همان سال با ۲ فضانورد راهی مدار گردید و قرار بود به ایستگاه مداری سالیوت-۶ متصل شود اما در این کار موفق نبود و به‌صورت اضطراری به زمین بازگشت. با توجه به اینکه مدت اقامت ۲ کیهان نورد در ایستگاه مداری حدود ۶ ماه تعیین شده بود و عمر مفید سفینه سایوز کمتر از آن بود، ناو کیهانی سایوز-۳۴ به شکل بدون سرنشین راهی سالیوت-۶ شد و توانست سرنشینان این ایستگاه را به‌آرامی به زمین بازگرداند.
از دیگر سفینه‌های موجود در این موزه می‌توان به وستک-۵ اشاره کرد که والری پیکوفسکی را از ۱۴ تا ۱۹ ژوئن ۱۹۶۵ به فضا برد.
وستک-۴ که پاول پاپویچ را در ۱۲ اوت ۱۹۶۲ به فضا برد و ۳ روز بعد به زمین بازگرداند اینک در موزه موسسه زوزدا قرار دارد.
تعدادی از سفینه‌های فضایی روسی که کیهان نوردانی را به مدار زمین برد و بازگرداند در دیگر کشورها قرار دارند.
سفینه مدل سایوز ۱۹ که نخستین پرواز مشترک آمریکا و شوروی را در سال ۱۹۷۵ ممکن ساخت اینک در موزه‌ای وابسته به ناسا در واشنگتن قرار دارد.
بخش فرودی ناو کیهانی سایوز-۲۸ اینک زینت بخش موزه نیروی هوایی در پراگ است. این سفینه‌ای است که ولادیمیر ریمک نخستین کیهان نورد چکسلواکی سابق را به همراه یک کیهان‌نورد روس به فضا برد.
بخش فرودی سایوز-۲۹ در موزه هوایی شهر درسدن آلمان است. بخش فرودی سایوز-۳۰ را شوروی به لهستان هدیه داد. میروسلاو هرماشفسکی کیهان نورد لهستان به همراه پیوتر کلیموک فضانورد شوروی با این ناو در سال ۱۹۷۹ به ایستگاه مداری سالیوت-۶ سفر کرد.
بخش فرودی سایوز-۳۶ اینک در موزه فنی بوداپست است. برتالان فارکاش کیهان‌نورد مجارستان به همراه والری کوباسف با این ناو به ایستگاه مداری سالیوت-۶ سفر داشتند.
بخش فرودی سایوز تی-۶ نیز که اینک در موزه هوایی لوبرژه (در نزدیکی پاریس) قرار دارد سفینه ای است که نخستین کیهان‌نورد فرانسه را به فضا برد. ولادیمیر ژانی بکف و الکساندر ایوانچنکف از شوروی به همراه ژان لوکرتین نخستین کیهان‌نورد فرانسه با همین ناو در ژوئن ۱۹۸۲ خود را به ایستگاه مداری سالیوت-۷ رساندند. آنها قریب یک هفته در ایستگاه مداری سالیوت-۷ بودند سپس به زمین بازگشتند.
لازم به یادآوری است که تمامی این سفینه‌ها درصورتی‌که به فضا پرواز داشته‌اند، پس از بازگشت نخست توسط کارشناسان به‌دقت بازرسی و بررسی می‌شوند سپس قطعات حساسشان برداشته‌شده و تنها بعدازاین مرحله است که به موزه‌ها تحویل می‌شوند.