نبرد منظومه‌های ماهواره‌ای؛ بزرگ‌ترین مسابقه اینترنت پهن باند شکل گرفت
در حالی که توسعه زیرساخت‌های زمینی هنوز تکمیل نشده است، فضا به سرعت در حال تبدیل شدن به بزرگ‌ترین سکوی رقابت برای ارایه اینترنت جهانی است. بر اساس آخرین بررسی‌ها، تاکنون بیش از ۶۳ منظومه ماهواره‌ای فعال یا در حال برنامه‌ریزی برای ارایه اینترنت پهن باند از مدار زمین شکل گرفته‌اند. این منظومه‌ها با هدف پوشش جهانی، کاهش شکاف دیجیتال و فراهم سازی اتصال پرسرعت در نقاط دورافتاده در حال توسعه‌اند؛ اما در عین حال، میدان رقابت شدیدی میان دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی ایجاد کرده‌اند.
در میان این منظومه‌ها، استارلینک (Starlink)، پروژه جاه طلبانه شرکت اسپیس‌ایکس همچنان پیشتاز مطلق محسوب می‌شود. این شبکه تا اکتبر۲۰۲۵ بیش از ۸۵۰۰ ماهواره فعال در مدار دارد و از ابتدای ۲۰۲۴ به نقطه تعادل درآمد رسیده است. تحلیل موسسه Quilty Space نشان می‌دهد که استارلینک تنها در سال ۲۰۲۴ حدود ۶.۶ میلیارد دلار درآمد داشته و تا سپتامبر همان سال شمار کاربرانش به بیش از ۴ میلیون مشترک رسیده است. این منظومه که با نسل دوم ماهواره‌های خود موسوم به V2-Mini و V2-MiniDTC وارد فاز جدیدی شده، اکنون بازیگر اصلی اینترنت فضایی جهان به شمار می‌آید.
در کنار آن، وان وب (OneWeb) انگلستان که شرکت فرانسوی یوتلست (Eutelsat) در آن ادغام شده، استقرار ماهواره‌های خود را تکمیل کرده، اما به دلیل تاخیر در توسعه شبکه زمینی هنوز پوشش جهانی را آغاز نکرده است. نسل جدید ماهواره‌های وان وب حدود ۵۰۰ کیلوگرم وزن دارند و انتظار می‌رود در مجموع کمتر از ۱۰۰۰ ماهواره عملیاتی داشته باشند. نمونه اولیه این نسل، موسوم به JoeySat، در سال ۲۰۲۳ با موفقیت پرتاب شد.
از سوی دیگر، پروژه‌های تازه‌ای در حال شکل‌گیری‌اند که چشم انداز رقابت جدی‌تر در سال‌های آینده را نشان می‌دهند. شرکت آسترانیس (Astranis) با جذب بیش از ۷۵۰ میلیون دلار سرمایه، قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ حدود ۱۰۰ ماهواره MicroGEO را به مدار بفرستد تا اینترنت مقرون به صرفه را برای کاربران در کشورهای در حال توسعه فراهم کند.
پروژه Lightspeed متعلق به شرکت کانادایی تلسات (Telesat) نیز یکی از مهم‌ترین برنامه‌های در حال توسعه است که با ۱.۹ میلیارد دلار بودجه دولتی پشتیبانی می‌شود و پرتاب آن برای سال ۲۰۲۶ برنامه‌ریزی شده است. همچنین شرکت اماراتی ارتباطات E& Co برنامه مشابهی برای آغاز پرتاب‌ها در همین سال دارد.
اما در مقابل، برخی از پروژه‌ها نیز به دلیل فشار مالی و مشکلات فنی از مسیر خارج شدند؛ از جمله پروژه Astra که قرار بود یک منظومه اینترنتی کوچک مقیاس از سوی شرکت آمریکایی Astra Space ایجاد کند، به دلیل شکست‌های پی در پی پرتابگرها و بحران مالی شرکت، در سال ۲۰۲۴ رسما متوقف شد.
پروژه Kuiper متعلق به شرکت آمازون نیز یکی از جاه طلبانه‌ترین طرح‌های حال حاضر است. این شرکت با سرمایه گذاری بیش از ۲۰ میلیارد دلار، قصد دارد درآمد سالانه قابل توجهی از این پروژه به دست آورد. آمازون در سال ۲۰۲۳ نخستین نمونه‌های اولیه خود را پرتاب کرد و برای رعایت مهلت کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) تا سال ۲۰۲۶ باید سرعت پرتاب‌های خود را به طور چشمگیری افزایش دهد.
در کنار بازیگران بزرگ، منظومه‌های کوچکتری مانند Iridium و Globalstar نیز نقش مهمی در تامین ارتباطات سیار، دریایی و هوایی ایفا می‌کنند و به نوعی مکمل پروژه‌های بزرگ‌تر به شمار می‌روند. علاوه بر این، منظومه‌های گووانگ و هانژو نیز در چین برنامه‌ریزی شده‌اند که در مجموع شامل بیش از ۲۰ هزار ماهواره خواهند بود. با این حال، به دلیل محدودیت ظرفیت پرتاب در چین، تاکنون تنها ۲۹ ماهواره از این پروژه‌ها به مدار ارسال شده است، اما انتظار می‌رود با افزایش توان پرتابی این کشور، روند استقرار این منظومه‌ها در سال‌های آینده شتاب گیرد.
رقابت میان منظومه‌های اینترنتی فضایی تنها یک رقابت فناورانه نیست، بلکه صحنه‌ای از تحول اقتصادی و راهبردی در مقیاس جهانی است. کاهش هزینه پرتاب‌ها، ظهور پرتابگرهای قابل استفاده مجدد و افزایش تقاضا برای داده‌های پرسرعت موجب شده است که فضا علاوه بر یک حوزه نظامی و علمی، به بازاری میلیارد دلاری برای خدمات دیجیتال، داده و ارتباطات تبدیل شود.
اگرچه پروژه‌هایی مانند استارلینک، وان وب و ایریدیوم به موفقیت عملی رسیده‌اند، اما موج دوم منظومه‌ها در حال شکل‌گیری است؛ منظومه‌هایی که قرار است در دهه آینده، چهره اینترنت جهانی را از مدار زمین بازتعریف کنند و به حکمرانی اینترنت معنای جدیدی ببخشند و انحصار دولت‌ها بر فضای اینترنت را دگرگون کنند.