سقوط شهاب سنگها در گذر تاریخ
سقوط شهاب سنگها همواره منشأ پیدایش آیینهایی هم بوده است. آیین معبد آرتمیس در «اِفِسوس»، شهری در «ایونیای باستان» یا قسمت آسیای کوچک یونان باستان که یکی از عجایب هفتگانه دنیای باستان به شمار میآید، یکی از آنها است. احتمال میرود که این آیین به دنبال مشاهده و حفظ شهاب سنگی که طبق بررسیهای دانشمندان امروزی از سیاره مشتری به زمین سقوط کرد شکل گرفته باشد؛ با توجه به این که مشتری یا «ژوپیتر» یکی از خدایان اصلی رومیها بوده است.
گزارشها حاکی از این هستند که سنگ مقدسی به درون معبد آرتمیس گذاشته شده است که احتمالاً یک شهاب سنگ است.
چنین فرض میشود که «حجر الاسود» یا سنگ سیاه که در دیوار خانه کعبه در مکه قرار داده شده است نیز یک شهاب سنگ است، ولی شواهد قابل دسترس کمی در این باره موجود است و نتیجهای قاطع در اینباره به دست نیامده است. اگر چه استفاده از آهنی که در شهاب سنگها یافت میشود در اسطورههای بسیاری از کشورها و فرهنگها به ثبت رسیده است و در آنها مقدس بودن شهاب سنگ تصدیق شده اما اثبات با مدارک و مستندسازی این امر فقط در چند دهة اخیر آغاز شده است.
قدیمیترین اشیاء دست ساز آهنی ۹عدد مهره کوچک هستند که با چکش زدن و کوبیدن آهن موجود در شهاب سنگ ساخته شده است. این مهرهها در شمال مصر کشف شدند و به طور قطع متعلق به ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح هستند.
در دهه ۱۹۷۰ به دنبال حفاریهای باستان شناختی در تپه قلعه «دین بری آیرون ایج» در انگلستان یک شهاب سنگ کشف شد که درون یک گودال متعلق به عصر آهن قرار داده شده بود. با توجه به این که آن را به عمد در آن گودال گذاشته بودند، میتوان این فرضیه را مطرح کرد که این جرم آسمانی نخستین کشف انسانی شناخته شده از یک شهاب سنگ در اروپا است.برخی از بومیان قاره آمریکا از شهاب سنگها به عنوان اشیاء آیینی استفاده میکردند. در سال ۱۹۱۵، یک شهاب سنگ آهنی ۶۱ کیلویی در گورستانی متعلق به قبیله «سیناگوا» (۱۱۰۰-۱۲۰۰ پس از میلاد) در نزدیکی شهر «کمپ وردی» در ایالت آریزونای آمریکا کشف شد که به طرز احترام آمیزی در یک پارچه پردار پیچیده شده بود.
یک پالازیت کوچک (نوعی شهاب سنگ با بلورهای الیوین در آلیاژی از آهن و نیکل) نیز در یک خمره سفالی در مدفنی قدیمی در شهر «پوجواکو» در ایالت نیو مکزیکو کشف شد.
گزارشهایی از چندین نمونه دیگر نیز در جنوب غربی ایالات متحده و نقاط دیگر وجود دارد که از آن جمله میتوان به مهرههای متعلق به بومیهای آمریکایی که از آهن موجود در شهاب سنگی آهنی ساخته شدهاند و در تپه گورستان «هوپ وِل» یافت شدند و نیز شهاب سنگ «وینونا» در دخمهای با دیوارهای سنگی که مربوط به بومیهای آمریکا بود، اشاره کرد.
ساکنان بومی و قبایل مختلف اغلب از شهاب سنگهای دارای آهن ـ نیکل بهره میبردند و آنها را منبع سهول الوصولی از این دو فلز میدانستند. برای مثال، بومیهای «اینوئیت» ساکن قطب شمال که در اصطلاح به آنها «اسکیمو» میگویند از ورقههای شهاب سنگ «کِیپ یورک» برای شکل دادن لبههای ابزارها و نوک نیزههای خود استفاده میکردند.
دو تا از قدیمیترین سقوطهای شهاب سنگ به ثبت رسیده در اروپا مربوط به شهاب سنگهای «البوژن» (۱۴۰۰) و «اِنسیشایم» (۱۴۹۲) است.
ارنست فلورنس کلادنی، فیزیکدان آلمانی نخستین کسی بود که درباره ایده متهورانه سقوط شهاب سنگها به زمین به عنوان اجرامی که از فضا سقوط می کنند مطالبی منتشر کرد (۱۷۹۴). او در کتابش همه اطلاعات موجود درباره شهاب سنگهای کشف شده را گردآوری کرد و این نتیجهگیری را ارائه داد که منشأ این سنگها فضایی خارج از جو زمین است.
جامعه علمی آن زمان او را به سخره گرفتند و با نظریه او مخالفت کردند. ده سال طول کشید تا نظریه منشأ شهاب سنگها به دنبال تلاشهای یک دانشمند فرانسوی به نام ژان بپتیست بیو و یک شیمیدان انگلیسی به نام ادوارد هوارد، پذیرفته شد.
یکی از تئوریهای پیشرو درباره علت انقراض دوره کرتاسه ـ پالئوژن که انقراض دایناسورها را هم شامل میشود برخورد یک شهاب سنگ عظیم است. جرم برخوردی «چیکشلوب» در محل برخورد آن، یعنی چند مایل دورتر از شهر کنونی چیکشلوب در مکزیک کشف شد. این شهاب سنگ که به عنوان سیارک چیکشلوب نیز شناخته می شود دست کم ۱۰ کیلومتر قطر داشت و دهانه برخوردی ایجاد شده توسط آن نیز با همین نام شناخته میشود که قطر این دهانه برخوردی ۱۵۰ کیلومتر است.
بحثهایی علمی در رابطه با این که آیا دیگر انقراضهای بزرگ، از جمله انقراضهایی که در اواخر دوره زمین شناسی پرمیَن و تریاسه اتفاق افتادند نتیجه برخوردهای شهاب سنگها هستند یا نه همواره مطرح بودهاند. ولی شواهد موجود درباره انقراض در این دورهها بسیار کمتر و ضعیفتر از شواهد مربوط به انقراض دوره کرتاسه هستند.
مواردی از کشته شدن انسانها و احشام در اثر برخورد شهاب سنگها در تاریخ به ثبت رسیدهاند، ولی تعداد کمی از آنها قابل باور هستند. رایجترین این موارد، مربوط به کشته شدن یک سگ مصری در سال ۱۹۱۱ است، اگر چه اختلاف نظرهای زیادی درباره آن وجود دارد. این جرم برخوردی در دهه ۱۹۸۰ شناسایی و منشأ آن مریخ شناخته شد.
شواهد محکمی وجود دارند که سقوط شهاب سنگ «والِرا» ( ونزوئلا، ۱۹۷۲) را که منجر به کشته شدن یک گاو شد و آن را به دو نیم کرد تأیید میکنند. شواهد تأیید نشده دیگری هم درباره برخورد شهاب سنگ «نیوکونکورد» به یک اسب و کشته شدن آن نیز موجود است.
در طول تاریخ، گزارشهای دست اول و دست دوم زیادی از سقوط شهاب سنگها و کشته شدن انسانها و دیگر جانوران به ثبت رسیدهاند. برای مثال، در ۱۴۹۰ بعد از میلاد در چین، شهاب سنگی به زمین برخورد کرد و باعث کشته شدن هزاران انسان شد. جان لوییس تعدادی از این گزارشها را گردآوری و این جمله را به اختصار بیان کرده است: «هیچ کس در طول تاریخ به ثبت رسیده در حضور یک شهابسنگ شناس و یک پزشک در اثر برخورد شهاب سنگ کشته نشده است.»
او همچنین گفته است: «بازبینهایی که نتیجهگیریهای منفی را شرطبندی میکنند معمولاً هیچ منبع منتشر شدهای که در آن شاهدین عینی تجربه و مشاهده خود را توصیف کرده باشند ذکر نمیکنند و مطلبی که نشان دهد چنین منابعی را مطالعه کردهاند نیز عنوان نمیکنند.»
نخستین مورد معاصر برخورد شهاب سنگ به انسان در ۳۰ نوامبر ۱۹۵۴ در شهر «سیلاکوگا» در ایالت آلابامای ایالات متحده اتفاق افتاد. یک سنگ از نوع «کندریت» چهار کیلویی به پشت بام خانهای برخورد کرد و منجر به مرگ احتمالی زنی به نام «آن هاجیز» در اتاق نشیمن خانهاش شد. او به شدت ضرب دیده و کبود شده بود. نام این شهاب سنگ را «شهاب سنگ هاجیز» گذاشتند که به آن «شهاب سنگ سیلاکوگا» نیز میگویند و در حال حاضر در موزه تاریخ طبیعی آلاباما در معرض دید عموم قرار گرفته است.
مورد دیگر مربوط به ادعای یک پسر جوان است که گفته است یک سنگ کوچک به وزن تقریبی سه گرم که ناشی از سقوط شهاب سنگ «ام بِیل» در اوگاندا بود به او برخورد کرد، ولی او از این ادعا چیزی عایدش نشد. به گفته او این سنگ از میان برگهای درختان موز افتاد و به سر پسرک اصابت کرد. او از این برخورد احساس درد نکرد، چون شهاب سنگ کوچک بود و سرعت آن در اثر فرسایش و ورود به جو زمین و نیز برخورد با برگهای درختان موز کم شده بود.
از آن زمان به بعد، افراد دیگری ادعا کردهاند که شهاب سنگ به آنها اصابت کرده است، در حالی که هیچ شهاب سنگ قابل تأییدی در ارتباط با این برخوردها به دست نیامد.