بررسی عملکرد نیروی هوافضای چین پس از یک‌سال فعالیت
چین با تشکیل نیروی هوافضا در چارچوب اصلاحات نظامی جدید، فصل تازه‌ای از سازمان‌دهی قدرت نظامی خود را آغاز کرده است. این نیرو با هدف یکپارچه‌سازی ماهواره‌ها، رادارها و سامانه‌های ضدفضایی ایجاد شده و نشان‌دهنده تمایل پکن برای تبدیل فضا از حوزه‌ای پشتیبانی به صحنه‌ای فعال در نبردهای آینده است.
به گزارش تکچاینا، در ۲۴ژانویه۲۰۲۵، شی جین‌پینگ (Xi Jinping) دبیرکل حزب کمونیست چین و رئیس کمیسیون مرکزی نظامی در جریان بازدید سالانه خود از نیروهای مسلح، برای نخستین‌بار از واحدی وابسته به نیروی هوافضای ارتش آزادی‌بخش خلق بازدید کرد. در این بازدید، تصاویر سازه‌ای عظیم با ارتفاعی حدود شش طبقه منتشر شد که سطح هشت‌ضلعی آن با ده‌ها آنتن پوشیده بود.
این سازه، رادار آرایه فازی باندپی (P-band) بود که از نظر طراحی به رادارهای پیو پاوز (PAVE PAWS) ساخت ایالات متحده شباهت داشت؛ سامانه‌هایی که در دوران جنگ سرد برای شناسایی موشک‌های پرتاب‌شده از فواصل تا ۵ هزار کیلومتر طراحی شده بودند. این رادار بخشی از سامانه هشدار زودهنگام پرتاب موشک چین محسوب می‌شود و اخیرا به نیروی هوافضا منتقل شده است.
انتشار این تصاویر نخستین نمایش عمومی از فعالیت نیروی هوافضای چین بود و نشان داد که تازه‌ترین شاخه ارتش این کشور چگونه در حال شکل‌گیری است.
تشکیل نیروی هوافضا در آوریل۲۰۲۴، یکی از گام‌های اصلی در اصلاحات ساختاری شی جین‌پینگ برای بازآرایی ارتش چین به‌شمار می‌آید. کمیسیون مرکزی نظامی در آن زمان اعلام کرد که نیروی پشتیبانی راهبردی که در سال۲۰۱۶ ایجاد شده بود، منحل شده و سه شاخه جدید جای آن را می‌گیرند: نیروی هوافضا، نیروی فضای سایبری و نیروی پشتیبانی اطلاعاتی.
این سه نیرو، برخلاف نیروهای زمینی، دریایی یا هوایی، مستقیما زیر نظر کمیسیون مرکزی نظامی فعالیت می‌کنند و وابسته به فرماندهی‌های منطقه‌ای نیستند. این ساختار نشان می‌دهد ماموریت آن‌ها در سطح ملی و راهبردی تعریف شده و نقش مستقیمی در برنامه‌ریزی‌های کلان دفاعی کشور دارند.
ساختار و سازمان‌دهی
نیروی هوافضای چین از یک ستاد مرکزی زیر نظر مستقیم کمیسیون مرکزی نظامی و مجموعه‌ای از پایگاه‌های تخصصی فضایی تشکیل شده است. پس از بازسازمان‌دهی، هفت پایگاه اصلی برای انجام مأموریت‌های مختلف تاسیس شد که عبارت‌اند از:
۱. پایگاه ۲۳ – ردیابی و کنترل دریایی: این پایگاه مسئول کنترل و پایش دریایی است و با استفاده از ناوهای ردیاب کلاس یوان‌وانگ (Yuanwang-class) و تاسیسات ساحلی، توانایی چین را برای ردیابی پرتاب‌های فضایی و آزمایش‌های موشکی در اقیانوس‌های دوردست گسترش می‌دهد.
۲. پایگاه ۲۵ – پرتاب‌های مداری قطبی: پایگاه تای‌یوان (Taiyuan) مرکز پرتاب ماهواره‌ها در مدارهای قطبی و خورشیدآهنگ است. مأموریت آن از نظارت هواشناسی تا شناسایی نظامی گسترده را شامل می‌شود. این پایگاه به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود برای آزمایش موشک‌های میان‌برد و سامانه‌های ضدبالستیک نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و با نیروی موشکی چین در توسعه فناوری‌های رهگیر جنبشی (Kinetic Interceptor) همکاری دارد.
۳. پایگاه ۲۶ – کنترل ماهواره‌ها: ستون فقرات شبکه زمینی عملیات فضایی چین است. این پایگاه با مراکزی چون مرکز شی‌آن (Xi’an) و مرکز پرواز فضایی پکن (Beijing Aerospace Flight Control Centre) همکاری دارد و مسئول فرماندهی، تله‌متری و کنترل تمامی ماهواره‌ها، از جمله مأموریت‌های سرنشین‌دار شنژو (Shenzhou) است.
۴. پایگاه ۲۷ – پرتاب‌های مداری بالا: این پایگاه که از دهه۱۹۸۰ فعال است، مسئول پرتاب ماهواره‌ها به مدارهای زمین‌ثابت و بالا است. پایگاه پرتاب جزیره هاینان (Hainan) نیز زیرمجموعه آن به‌شمار می‌آید و حامل‌های فضایی سنگین لانگ مارچ۵ و ۷ (Long March 5 & 7) از آن پرتاب می‌شوند. آزمایش ضدماهواره‌ای سال۲۰۰۷ چین نیز از همین پایگاه انجام شد.
۵. پایگاه ۳۵ – پشتیبانی محیط نبرد: مستقر در شهر ووهان، مسئول پشتیبانی موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌سنجی (PNT) ارتش است و در حوزه نقشه‌برداری و تصویربرداری ماهواره‌ای فعالیت دارد.
۶. پایگاه ۳۶ – پژوهش و آزمایش: پایگاهی تازه‌تاسیس برای آزمون و ارزیابی سامانه‌های فضایی و تسلیحات جدید که نقش مهمی در توسعه فناوری‌های ماهواره‌ای، سلاح‌های ضدماهواره و جنگ الکترونیک دارد.
۷. پایگاه ۳۷ – هشدار زودهنگام: مسئول آگاهی موقعیتی فضایی و شناسایی پرتاب‌های موشکی است. این پایگاه با بهره‌گیری از چند رادار آرایه فازی بزرگ در سراسر کشور، هسته سامانه هشدار سریع چین را تشکیل می‌دهد.
به‌گزارش وزارت دفاع ایالات متحده (U.S. Department of Defense)، نیروی هوافضای چین اکنون مسئول تقریبا تمام ماموریت‌های فضایی ارتش این کشور است و شبکه‌ای جهانی از ایستگاه‌های ردیابی و کنترل را مدیریت می‌کند.
توانمندی‌های ضدفضایی
بخش ضدفضایی از محرمانه‌ترین حوزه‌های فعالیت پکن است. چین تنها یک آزمایش ضدماهواره‌ای را رسما تایید کرده است: حمله سال۲۰۰۷ که منجر به نابودی یک ماهواره هواشناسی و تولید حجم زیادی زباله فضایی در مدار پایین زمین شد.
با این حال، شواهد متعددی از پرتاب‌های مشکوک، مقالات علمی و فعالیت‌های مداری نشان می‌دهد که چین مجموعه‌ای از ابزارهای ضدفضایی شامل موشک‌های ضدماهواره مستقیم (Direct-Ascent ASAT) مانند SC-19، DN-2 و DN-3، سامانه‌های لیزری، ابزارهای اخلال الکترونیک و توانمندی‌های سایبری را توسعه داده است.
در سال۲۰۲۴ نیز پنج ماهواره آزمایشی چینی مانورهایی انجام دادند که مقام‌های آمریکایی آن را تمرین نبرد مداری توصیف کردند. یکی از این ماهواره‌ها برای چند روز سایه‌به‌سایه یک ماهواره تجاری حرکت کرد که به‌گفته تحلیلگران، شبیه‌سازی عملیات ضدماهواره‌ای هم‌مدار بود.
در کنار این اقدامات، چین در حال توسعه سامانه‌های لیزری پرقدرت است که می‌توانند حسگرهای ماهواره‌های تصویربرداری را مختل کنند. همچنین سامانه‌های اخلالگر زمینی و ماهواره‌ای برای قطع ارتباطات یا سیگنال‌های موقعیت‌یابی در اختیار دارد. حملات سایبری نیز بخشی از دکترین فضایی این کشور محسوب می‌شود و قادر است کنترل ماهواره‌های دشمن را بدون شلیک حتی یک ماهواره‌بر در دست بگیرد.
هرچند هنوز مشخص نیست کنترل نهایی این سامانه‌های ضدفضایی در اختیار کدام شاخه است، اما بر اساس روند تمرکز قدرت در نیروی هوافضا، احتمال می‌رود که تمام این ظرفیت‌ها در آینده زیر نظر این نیرو تجمیع شود.
به‌گفته یکی از تحلیلگران چینی، با چند راننده در یک کالسکه نمی‌توان جنگید. اکنون چین تصمیم گرفته است که تنها یک راننده، یعنی نیروی هوافضا، کنترل میدان نبرد فضایی را در دست داشته باشد.