لحظه‌های شیرین و تلخ دانشمندان ایران در مسیر پرتاب‌های فضایی
لحظه جدایی ماهواره از زمین، ثمره سال‌ها تلاش و صبر نخبگان ایرانی است؛ ثانیه‌هایی که برگ‌های طلایی صنعت فضایی کشور را رقم می‌زند. حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران، درباره این موفقیت‌ها و خاطرات پرتاب‌های موفق می‌گوید.
سالاریه می‌گوید: «در دل هر آرزوی بزرگ، نگاهی به آسمان نهفته است. بسیاری از کسانی که امروز در صنعت فضایی ایران فعالیت می‌کنند، از دوران نوجوانی با رؤیای ستاره‌ها و کهکشان‌ها زیسته‌اند و بعدها این رؤیا را در قالب علم و فناوری دنبال کرده‌اند.»
او اضافه می‌کند: «علاقه به فضا، صرفا یک کنجکاوی علمی نیست؛ ریشه در فطرت انسان دارد. حوزه فضایی یکی از حوزه‌های جذاب فناورانه در سطح جهان است و پیچیدگی‌های آن در صنایع الکترونیک، مخابرات، مواد، شیمی و مکانیک، کمتر در هیچ حوزه دیگری دیده می‌شود.»
سالاریه می‌گوید: «این علاقه و کشش، ذاتی و درونی است. انسان‌ها وقتی به آسمان نگاه می‌کنند و عظمت عالم را می‌بینند، به طور طبیعی جذب می‌شوند. این کشش فراتر از فرهنگ یا مذهب خاص است؛ در هر فرهنگ و مذهب، انسان‌ها علاقه‌ای به آسمان و فضا دارند. بنابراین، علاقه به فضا هم بخشی از فطرت انسانی و هم نتیجه کشش درونی افراد است.»
او توضیح می‌دهد: «بنده هم مانند بسیاری دیگر، از دوران نوجوانی با نجوم آماتوری آشنا شدم و فعالیت‌هایی در این زمینه انجام دادم که زمینه‌ساز علاقه‌مندی من به صنعت فضایی شد. با توجه به اینکه رشته تحصیلی من فنی و مهندسی بود، به طور طبیعی به سمت حوزه هوافضا و سپس فضایی جذب شدم.»
سالاریه می‌گوید: «یکی از اولین پروژه‌هایی که در صنعت فضایی انجام دادم، مربوط به اواسط دهه ۸۰ بود و ساخت سیمولاتور ماهواره برای یکی از صنایع مهم فضایی کشور را شامل می‌شد. پس از آن، پروژه‌های ماهواره شریف یا دوستی که در دانشگاه صنعتی شریف تعریف شدند، شروع شدند. اگرچه در حوزه هوافضا پروژه‌های مختلفی انجام داده‌ام، اما به صورت تخصصی در صنعت فضایی، این پروژه‌ها نقطه آغاز برای من بودند.»
او اضافه می‌کند: «جذابیت صنعت فضایی به قدری است که افراد نخبه و مستعد را به خود جذب می‌کند. کمتر کسی را می‌توان یافت که نسبت به فضا و آسمان بی‌تفاوت باشد. حتی افراد بسیار مشغول وقتی به آسمان نگاه می‌کنند، کشش و انگیزه‌ای در آن‌ها ایجاد می‌شود. بخشی از این جذابیت به حس معنویتی بازمی‌گردد که انسان‌ها در مواجهه با عظمت خلقت تجربه می‌کنند.»
سالاریه درباره حس نخبگان هنگام موفقیت‌های فضایی می‌گوید: «کششی که صنعت فضایی ایجاد می‌کند، ناشی از پیچیدگی‌های آن است. افراد نخبه، دانش‌آموخته‌های برتر و مستعد، به طور طبیعی به سمت این حوزه حرکت می‌کنند. معمولا قاعده‌ای کلی وجود دارد: فردی که در این مسیر می‌ماند، نگاه می‌کند که اثرگذاری او کجاست و کجا می‌تواند بیشترین تاثیر را داشته باشد. این باعث می‌شود که جذب این حوزه شود و ماندگاری او افزایش یابد.»
او ادامه می‌دهد: «هیچ چیز به اندازه صنعت فضایی، نخبه‌ها را به چالش نمی‌کشد. حل یک مسئله در قالب صنعت فضایی می‌تواند تمام ابعاد استعداد فرد را درگیر کند و او را تحت فشار قرار دهد. این جذابیت باعث می‌شود افراد نخبه و مستعد به سمت این حوزه حرکت کنند و انگیزه و دلگرمی آن‌ها برای ادامه کار افزایش یابد.»
سالاریه می‌گوید: «بسیاری از دانشجویان وقتی یک پرتاب را از نزدیک می‌بینند یا درگیر پروژه‌ای فضایی می‌شوند، درمی‌یابند که استعداد و توانمندی آن‌ها در کشورشان به کار گرفته می‌شود. این تجربه، باور ایجاد می‌کند که می‌توانم در اینجا بمانم و با توانمندی خود کار کنم. این حس، تجربه‌ای است که نمی‌توان به راحتی به کسی منتقل کرد؛ آن‌ها واقعاً به وجد می‌آیند.»
او اضافه می‌کند: «حتی دانشجویان مستعد که برای حل مسائل پیچیده و دشوار مناسب‌اند، با دیدن فیلم پرتاب‌های فضایی یا اکتشافات فضایی و تماشای عملکرد سامانه‌ها در مدار، حس ویژه‌ای برای مبارزه طلبی پیدا می‌کنند و به این فکر می‌کنند که “من هم باید در این فضا کار کنم. هر پرتاب، فارغ از موفقیت لحظه‌ای، باوری را در این افراد تقویت می‌کند.»
سالاریه می‌گوید: «گاهی نتیجه یک عملیات فضایی یا پرتاب کاملاً موفق نیست و ممکن است فرد محقق تحت فشار روحی قرار گیرد، حتی حسی از یأس و ناامیدی برای او ایجاد شود. اما چند ساعت یا چند روز بعد، این تجربه تبدیل به انگیزه می‌شود. فرد می‌گوید تا اینجا رسیدم، حالا باید راه حل پیدا کنم و گام بعدی را بردارم. این حس و انرژی شیرینی دارد که تنها خود فرد می‌تواند آن را درک کند.»
او ادامه می‌دهد: «می‌توان این تجربه را با ورزشکاران موفق مقایسه کرد؛ مثلا فوتبالیستی که پنالتی را از دست می‌دهد، در آن لحظه ناامید می‌شود، اما پس از مدتی عزمش جزم‌تر می‌شود و می‌خواهد جبران کند. در صنعت فضایی نیز چنین اتفاقی می‌افتد؛ وقتی یک ماهواره به مدار می‌رود و بخشی از سامانه درست کار نمی‌کند، نخبه‌ای که در طراحی و ساخت آن نقش داشته، تحت فشار روحی قرار می‌گیرد، اما با تمام توان برای اصلاح و پرتاب بعدی آماده می‌شود. این تجربه، شیرینی و حلاوت خاص خودش را دارد.»
سالاریه درباره خاطرات شیرین خود می‌گوید: «همه خاطرات شیرین است. یکی از خاطرات شیرین من، مشاهده اولین پرتاب موفق ماهواره‌بر قائم ۱۰۰ (Qaem ۱۰۰) بود. دیدن نتیجه سال‌ها تلاش تیم، احساسی منحصر به فرد و لذت‌بخش دارد که واقعاً در ذهنم ماندگار شده است.»
او اضافه می‌کند: «یا پرتاب موفق هفتمین فروند ماهواره‌بر سیمرغ در زمستان ۱۴۰۲ که پس از چندین و چند پرتاب، سرانجام ماهواره مهدا را موفق در مدار قرار داد، غیرقابل وصف بود. زمانی که پرتاب سیمرغ موفقیت‌آمیز بود، حس و حال خاص و عجیبی ایجاد شد، به ویژه که در رد اول ارتباطی با ماهواره نداشتیم و در مرحله دوم، ارتباط برقرار شد و تزریق با موفقیت انجام شد. همین حالا که مرور می‌کنم، حس عجیبی پیدا می‌کنم و فکر می‌کنم: “چه اتفاق عجیب و خاصی رخ داد!”»
سالاریه می‌گوید: «سال‌ها انتظار برای موفقیت، بعد از هر عدم موفقیت، فشار روحی و روانی شدیدی به دانشمندان و نخبگان وارد می‌کرد. می‌توان این فشار را با لحظه‌ای که یک بازیکن بزرگ در جام جهانی پنالتی صددرصد را از دست می‌دهد مقایسه کرد؛ ولی وقتی موفقیت رخ می‌دهد، شادی و شور آن غیرقابل وصف است.»
او ادامه می‌دهد: «خیلی از این لحظات غیرقابل وصف در اولین‌ها رخ می‌دهد؛ اولین پرتاب موفق، اولین دریافت سیگنال از ماهواره، اولین تصویری که از ماهواره روی زمین دریافت شد. همه این‌ها تجربه‌ای است که واقعا نمی‌توان آن را با هیچ چیز دیگر مقایسه کرد.»
سالاریه اضافه می‌کند: «سال گذشته نیز پرتاب ماهواره کوثر توسط بخش خصوصی انجام شد. تیم سازنده، با تمام دشواری‌ها و سختی‌ها، موفق شد. حتی با اینکه پرتابگر خارجی بود، اما ماهواره‌ای که توسط بخش خصوصی ساخته شده بود، حس متفاوت و فوق‌العاده‌ای ایجاد کرد. این موفقیت، ارزش ویژه‌ای دارد و تجربه‌ای است که در کشور ما تکرار می‌شود، ولی شاید به درستی خاطره‌نگاری نشده باشد.»
سالاریه درباره توصیه به دانشجویان و نوجوانان علاقه‌مند می‌گوید: «وقتی نوجوانان و دانشجویان وارد حوزه فضایی می‌شوند، داشتن استعداد و تحصیل در دانشگاه‌های خوب کافی نیست. آنچه واقعا مهم است، خصلت خستگی‌ناپذیری و سمج بودن است. بسیاری از این افراد در محیط‌های کنترل‌شده مدرسه و دانشگاه، با محدودیت‌ها یا چالش‌های چند وجهی کمتری روبه‌رو بوده‌اند؛ همه هم‌کلاسی‌ها بااستعداد و منظم بودند و هیچ‌کس نمی‌توانست مانع پیشرفت دیگری شود. اما وقتی وارد جامعه واقعی و پروژه‌های عملی می‌شوند، با واقعیت‌های متفاوت روبه‌رو می‌شوند.»
او ادامه می‌دهد: «پرتاب ماهواره‌ها همیشه با ریسک مواجه است و ممکن است شکست بخورد یا عملکرد یک ماهواره به‌طور کامل موفقیت‌آمیز نباشد. در چنین شرایطی، نخبگان فضایی باید مدیران بالادستی را مجددا با پافشاری توجیه کنند، نیاز به سرمایه‌گذاری مجدد را توضیح دهند و در برابر سرزنش‌ها و فشارهای محیط بیرونی مقاومت کنند.»
سالاریه می‌گوید: «این مسائل بسیار پیچیده و جدی هستند و حتی در کشورهای پیشرو صنعت فضایی مانند آمریکا و روسیه نیز نخبه‌ها با شکست‌های متعدد روبه‌رو می‌شوند که بخشی طبیعی از مسیر موفقیت به شمار می‌آید. بنابراین توصیه مهم من به دانشجویان و علاقه‌مندان این است که ایده‌ها و پروژه‌های خود را با تمام توان دنبال کنند و پشت آن‌ها بایستند، حتی اگر اطرافیان همراهی نکنند یا از جنس آن‌ها نباشند.»
او ادامه می‌دهد: «برای موفقیت در این حوزه، داشتن مهارت‌های فنی کافی نیست؛ آمادگی ذهنی و اجتماعی برای مواجهه با مشکلات، مقاومت در برابر فشارها و تلاش مستمر نیز ضروری است. در نهایت، موفقیت‌های بزرگ نتیجه خستگی‌ناپذیری، پشتکار و پیگیری مستمر اهداف است.»
سالاریه در پایان می‌گوید: «کسانی که می‌خواهند در حوزه فضایی کار بزرگ انجام دهند، باید هم دانشمند باشند و هم جنگجوی صبور و مصمم در مسیر اهداف خود.»