نخستین تصویر از دو سیاهچاله در حال چرخش به دور یکدیگر ثبت شد
دانشمندان برای نخستین بار توانستهاند تصویری مستقیم از دو سیاهچاله کلانجرم در حال چرخش به دور یکدیگر ثبت کنند؛ تصویری که از کوازار اوجی۲۸۷ به دست آمده و تاییدی بصری بر دههها مشاهده غیرمستقیم و نظریههای موجود درباره این سامانه کیهانی به شمار میآید.
کوازار اوجی۲۸۷ هرچند جرم شناختهشدهای در میان عموم نیست، اما به دلیل درخشندگی بالای خود حتی با تلسکوپهای شخصی نیز قابل مشاهده است. این درخشش شدید از یک سیاهچاله کلانجرم فعال در مرکز آن سرچشمه میگیرد. تصاویر تازه رادیویی نشان دادهاند که این سیاهچاله تنها نیست و در مدار خود یک همدم دیگر نیز دارد.
سیاهچالههای فعال هنگام بلعیدن مواد اطراف خود، جریانهایی از ذرات پرانرژی را به صورت جتهای قدرتمند به فضا پرتاب میکنند. گروه پژوهشی با تحلیل دادههای تازه موفق شده است برای نخستینبار امضای دو جت ذرهای را از کوازار اوجی۲۸۷ شناسایی کند؛ نشانهای آشکار از وجود دو سیاهچاله فعال در حال گردش بهدور یکدیگر.
ماری والتونن (Mari Valtonen)، نویسنده اصلی این پژوهش از دانشگاه تورکو (University of Turku) در کشور فنلاند، در بیانیهای توضیح داد: «برای نخستینبار توانستیم تصویری از دو سیاهچاله در حال چرخش به دور یکدیگر به دست آوریم. در این تصویر، سیاهچالهها با جتهای ذرهای شدیدی که از خود گسیل میکنند، شناسایی میشوند. خود سیاهچالهها بهدلیل ماهیتشان کاملا تاریک هستند، اما با جتهای ذرهای یا گاز درخشان پیرامونشان قابل تشخیصاند.»
کوازار اوجی۲۸۷ از دههها پیش بهسبب رفتار نوری منحصربهفردش مورد توجه ستارهشناسان بوده است. مشاهدات ثبتشده در بازهای ۱۳۶ ساله نشان میدهد درخشندگی این جرم آسمانی هر ۱۲ سال یکبار دچار تغییر میشود. این الگوی تناوبی نخستین سرنخ از وجود دومین سیاهچاله بود که در مداری ۱۲ ساله بهدور سیاهچاله بزرگتر گردش میکند.
در این پژوهش، ابعاد چشمگیر این زوج کیهانی نیز مشخص شده است. سیاهچاله بزرگتر جرمی معادل ۱۸ میلیارد برابر جرم خورشید دارد، در حالی که جرم سیاهچاله کوچکتر حدود ۱۵۰ میلیون برابر جرم خورشید برآورد شده است. همچنین، فوران نوری عظیمی که در سال ۲۰۲۱ ثبت شد، با مدل وجود دو سیاهچاله فعال مطابقت دارد و این نظریه را تقویت میکند.
به گفته والتونن، تصویر دو سیاهچاله با استفاده از سامانه رادیوتلسکوپ شامل ماهواره رادیواسترون (RadioAstron) ثبت میشود. این ماهواره که حدود ۱۰ سال پیش در زمان تصویربرداری از اوجی۲۸۷ فعال بود، به دلیل فاصله زیاد از زمین، امکان ثبت تصویری با وضوح بیسابقه را فراهم میکند. در سالهای اخیر، تنها از تلسکوپهای زمینی استفاده میکنیم و وضوح تصاویر در مقایسه با گذشته کاهش یافته است.