پارک ملی (موزه) هوافضا یکی از محدودههای مهم منطقه۲۱ تهران محسوب میشود که با وجود ظرفیتهای قابلتوجه علمی و فرهنگی، تاکنون بهرهبرداری مناسبی از آن در زمینه گردشگری صورت نگرفته است. فضاهای همگانی شهری از جمله خیابانها، میادین و پارکها از مهمترین عناصر کالبدی و اجتماعی شهرها به شمار میروند. دسترسی آزادانه مردم به این فضاها و نقش آنها در جذب گردشگر، موجب شده تا در برنامهریزی شهری بهعنوان عناصر کلیدی در پویایی شهر مورد توجه قرار گیرند.
پارک ملی (موزه) هوافضا در کیلومتر۴ آزادراه تهران–کرج، روبهروی پارک ارم واقع شده و از نظر وسعت و تنوع دستاوردهای علمی و فضایی کشور، یکی از فضاهای ارزشمند برای توسعه گردشگری محسوب میشود. با این حال، بنا بر ارزیابیهای انجامشده، از ظرفیتهای این مجموعه در معرفی دستاوردهای علمی، دفاعی و فضایی کشور به شکل مطلوب استفاده نشده است.
بررسی شرایط و الزامات لازم برای توسعه گردشگری و ارتقای آگاهی عمومی نسبت به صنایع هوافضا و دفاعی کشور
بر اساس یافتههای این پژوهش، موزههای هوافضا در کشورهای مختلف جهان با هدف تحقیق درباره تاریخ علم هوانوردی، پروازهای فضایی، علوم سیارهای و فناوریهای مرتبط شکل گرفتهاند. این موزهها همچنین نقش مهمی در مستندسازی روند تحول قدرت هوایی و نظامی کشورها دارند و بهعنوان مراکز اصلی نمایش تاریخ صنعت هوانوردی شناخته میشوند.
از جمله نمونههای شاخص جهانی میتوان به موزه یادبود کیهاننوردی روسیه (Memorial Museum of Cosmonautics, Russia)، موزه ملی هوا و فضای اسمیتسونیان آمریکا (Smithsonian National Air and Space Museum, U.S.)، موزه هوانوردی و فضایی کانادا (Canada Aviation and Space Museum)، موزه ملی نیروی هوایی آمریکا (National Museum of the U.S. Air Force)، موزه جنگ امپریال انگلستان (Imperial War Museum, U.K.)، موزه ملی هوا و فضای فرانسه (Musée de l’Air et de l’Espace, France)، موزه رد بول هنگر اتریش (Red Bull Hangar-7, Austria) و موزه رویال فالینگ دکتر سرویس استرالیا (Royal Flying Doctor Service Museum, Australia) اشاره کرد.
«نمایشگاه هوایی تهران» بهعنوان نخستین و تنها مرکز دائمی نمایشهای هوایی ایران و خاورمیانه، از شهریور۱۳۶۵ فعالیت خود را با هدف معرفی هواپیماها و آشنایی جوانان با حوزه پرواز و هوافضا آغاز کرد. این مجموعه با وسعت حدود ۴۰ هکتار، شامل بخشهای متنوعی همچون محوطه نمایش هواپیماها و سالن موزه است که تاریخ هوانوردی ایران و جهان را به نمایش میگذارد. در این مجموعه ۴۲ فروند هواپیما نگهداری میشود که هر یک دارای پیشینه تاریخی و فنی قابلتوجهی هستند.
همچنین موزه ملی هوانوردی ایران، بهعنوان موزه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در تهران، تاریخچه نخستین بالنها، نخستین هواپیماهای واردشده به کشور، سیر تحول لباسهای نیروی هوایی و شکلگیری یگان هوایی ایران از سال۱۳۰۱ هجری را در معرض نمایش قرار میدهد. در کنار آن، باغموزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با بهرهگیری از آثار هنری و اسناد تاریخی، رویدادهای مربوط به مقاومت و آزادسازی خرمشهر را برای بازدیدکنندگان روایت میکند.
نتایج پژوهش مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران نشان میدهد که در حوزه پیرامونی پارک ملی هوافضا، عواملی چون امنیت، ایمنی، کارایی و تنوع خدمات از مهمترین مؤلفههای تاثیرگذار بر عملکرد مجموعه و جذب گردشگر هستند.
در این پژوهش تاکید شده که فرآیند همگانیسازی پارک موزه هوافضا چندعاملی است و تحقق آن در مقیاس ملی مستلزم برنامهریزی دقیق پیش از اجرای عمومیسازی است. ازاینرو اجرای الزامات پیشنهادی در فاز نخست پیش از گشایش عمومی ضروری دانسته شده است.
همچنین، برای دستیابی به اهداف پروژه، انجام طرحهایی همچون طراحی داخلی مجموعه پارک ملی هوافضا، طراحی شهری خیابان شهر دانشگاه و محدوده نفوذ آن، پایش اقدامات پیش از همگانیسازی و ارزیابی دورهای عملکرد پارک پیشنهاد شده است تا با رفع موانع و بهبود زیرساختها، زمینه همگانیسازی کامل پارک ملی هوافضا فراهم شود.