طبق اعلام وحید یزدانیان، رئیس پژوهشکده فضایی ایران، با پرتاب موفق ماهواره ناهید، صنعت فضایی کشور وارد مرحلهای تازه شده است؛ مرحلهای که هدف آن ارائه خدمات ارتباطی و دادهمحور به مردم است.
یزدانیان اظهار میکند: «این تغییر رویکرد، نوعی پارادایم شیفت فرهنگی در صنعت فضایی ایران است و عصر تازهای از خدمات ماهوارهای را رقم میزند؛ عصری که در آن دادههای فضایی مستقیما در خدمت تصمیمگیریهای شهری، کشاورزی، زیستمحیطی و اقتصادی قرار میگیرند.»
به گفته او، در گذشته هدف اصلی برنامههای فضایی کشور، صرفا پرتاب موفق ماهوارهها بود، اما اکنون با تاکید دولت چهاردهم، همه فعالیتها در مسیر بهرهبرداری کاربردی از دادههای فضایی قرار گرفته است.
یزدانیان اضافه میکند: «طراحی، ساخت و پرتاب ماهوارهها دیگر برای اثبات توانایی نیست؛ هدف ما ارائه خدمات واقعی به مردم و دستگاههای اجرایی است. این تغییر نگاه، بزرگترین دستاورد فرهنگی چند سال اخیر صنعت فضایی ایران است.» او با اشاره به بازتاب این تحول در هفته جهانی فضا گفت که صنعت فضایی امروز بهعنوان بازوی توسعه در حوزههایی مانند کشاورزی، مدیریت بحران، منابع آب و معدن شناخته میشود.
ناهید۲ و خدمات ارتباطی مبتنی بر ماهواره
به گفته یزدانیان، یکی از نمادهای این تحول، پرتاب موفق ماهواره ناهید۲ است. این ماهواره که بهطور کامل در داخل کشور طراحی و ساخته شده، نخستین ماهواره ارتباطی ایران محسوب میشود و مرحلهای تازه در فناوری ارتباطات فضایی را آغاز کرده است.
ناهید۲ پس از پرتاب در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گرفت و تمام آزمایشهای حیاتی خود از جمله دریافت دادههای تلمتری، کاهش سرعت و تبادل پیام میان ایستگاههای زمینی را با موفقیت انجام داد. یزدانیان میگوید: «برای نخستین بار در کشور، ارتباط تلفنی آزمایشی از ایستگاه زمینی با ماهواره بومی برقرار شد و این گام، مسیر توسعه باند KU و خدمات مخابراتی مبتنی بر ماهواره را هموار میکند.»
طبق اعلام وی تا پایان آذرماه سال جاری، نمونه دوم ماهواره ناهید۲ با ماهوارهبر داخلی پرتاب خواهد شد و پس از آن، پروژههای پارس۱ و ناهید۳ در دستور کار قرار دارند.
پروژه پارس۳ و ماهوارههای پژوهش
رئیس پژوهشکده فضایی ایران توضیح میدهد: «ماهواره پارس۳ با قدرت تفکیک یک متر، یکی از مهمترین پروژههای در حال اجراست و جایگزین نمونههای خارجی خواهد شد. مجموعهای از ماهوارههای سبک با عنوان پژوهش نیز در همکاری با دانشگاهها و شرکتهای دانشبنیان طراحی شدهاند تا زیرسامانههایی مانند محمولههای راداری و سامانههای ذخیرهسازی انرژی را آزمایش کنند.»
یزدانیان میگوید: «پژوهش۱، ۲ و ۴ در حال ساختاند، پژوهش۳ تجدید مناقصه شده و پژوهش۵ نیز تعریف شده است. هدف ما این است که در بازه یکساله تا هجدهماهه، تمام این ماهوارهها عملیاتی شوند.»
نقش بخش خصوصی در توسعه صنعت فضایی
به گفته یزدانیان، بخش خصوصی نقطه ثقل توسعه صنعت فضایی کشور است و برای دستیابی به بازار پایدار خدمات ماهوارهای، باید زیستبومی اقتصادی حول دادههای فضایی شکل بگیرد. او اضافه میکند: «اکنون در حال ایجاد نیاز در سطح دستگاههای اجرایی و مدیریت شهری هستیم تا نشان دهیم دادههای فضایی میتوانند در تصمیمگیریهای کلان، از مدیریت زمین و منابع آب تا کنترل ساختوساز، نقش موثر داشته باشند.»
به گفته او، همزمان با این آگاهیسازی، زمینه برای ورود شرکتهای خصوصی و دانشبنیان به بازار خدمات فضایی فراهم میشود تا بتوانند دادهها را تحلیل کرده و در قالب سرویس به بخشهای مختلف ارائه دهند.
حرکت بهسوی منظومههای فضایی و ماهوارهبرهای بومی
رئیس پژوهشکده فضایی ایران توضیح میدهد: «ایران در حال حرکت به سوی منظومههای ماهوارهای چندگانه است. برای تحقق این هدف، چندین نسخه از ماهوارههای مشابه ناهید باید به مدار پرتاب شوند تا شبکهای از پوشش ارتباطی شکل گیرد.»
او اضافه میکند: «در جهان متداول است که برای کاهش ریسک، از ماهوارهبرهای متنوع استفاده شود. ما نیز نمونه نخست ناهید۲ را با ماهوارهبر سایوز (Soyuz) پرتاب کردیم و نمونه دوم را با ماهوارهبر داخلی پرتاب خواهیم کرد. زیرساختهای بومی در این زمینه کاملا آماده است.»
یزدانیان همچنین با اشاره به آغاز مطالعات طراحی سامانه ناوبری بومی ایران میگوید: «با یک ماهواره میتوان سامانه ناوبری محدود با خطای ۲۰ متر داشت، اما با پنج تا شش ماهواره، سامانهای دقیق و منطقهای خواهیم ساخت که نیاز کشور را بهطور کامل تامین میکند.»
او تاکید میکند: «بسیاری از زیرسامانههای ماهوارهای، قابلیت استفاده تجاری دارند؛ از جمله باتریهای لیتیوم-یون (Lithium-Ion)، پنلهای خورشیدی بومی و موتورهای براشلس (Brushless Motor) که اکنون در حال تجاریسازی و انتقال به صنایع حملونقل و لوازم خانگی هستند.»
به گفته یزدانیان در حوزه بینالملل، ایران همکاریهای خود را با کشورهایی مانند روسیه، چین، عمان و جمهوری آذربایجان گسترش میدهد: «برخلاف کشورهای صاحب فناوری که تنها محصول میفروشند، ما دانش ساخت را نیز منتقل میکنیم. این رویکرد باعث استقبال کشورهای درحالتوسعه از همکاری با ایران شده است.»
تحریمها؛ چالش مداوم، اما نه مانع توسعه
یزدانیان با اشاره به چالش تحریمها میگوید: «تحریمها همچنان مانعی جدی در تامین قطعات و تجهیزات هستند و هزینه تولید را افزایش میدهند، اما همین فشارها موجب خودکفایی فناورانه شدهاند.»
او اضافه میکند: «اکنون توان ساخت صددرصدی ماهواره در داخل کشور فراهم است. تمام زیرسامانهها در پژوهشگاه طراحی، آزمایش و بهینهسازی شدهاند. تنها چالش، تامین برخی قطعات اولیه و تجهیزات خاص است که با حمایت بخش خصوصی قابل رفع است.»
رئیس پژوهشکده فضایی ایران تاکید میکند: «برای پویایی زیستبوم فضایی کشور، همکاریهای منطقهای ضروری است. همانطور که اتحادیه اروپا و شرکتهای خصوصی بینالمللی مانند اسپیسایکس با مدلهای تجاری اشتراکی فعالیت میکنند، ایران نیز باید بستر سرمایهگذاری مشترک منطقهای را فراهم کند.»
او در پایان بیان میکند: «صنعت فضا تنها فناوری نیست، بلکه اقتصادی نو در مقیاس منطقهای است که باید چند کشور در آن سرمایهگذاری و از خدمات آن بهرهبرداری کنند.»