افزایش ماهواره‌های ایرانی انبار شده در صف پرتاب؛ چالش‌های جدی در توسعه صنعت فضایی

بر اساس گزارش‌ها، صنعت فضایی ایران که زمانی نماد پیشرفت علمی بود، با مشکلاتی جدی روبرو شده است. وعده‌های بی‌اساس، تاخیرهای مداوم در پرتاب ماهواره‌ها و توقف توسعه زیرساخت‌ها، این صنعت را با چالش‌های بزرگی مواجه کرده است. این اهمال‌کاری‌ها، ایران را در معرض عقب‌ماندگی در رقابت‌های فضایی منطقه‌ای و جهانی قرار داده است. در ادامه به بررسی چگونگی و تبعات این اهمال کاری‌ها و امروز و فردا کردن‌ها در توسعه صنعت فضایی می‌پردازیم:

فناوری فضایی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتدار ملی و توسعه پایدار، نقش بی‌بدیلی در تقویت جایگاه اقتصادی، سیاسی، نظامی و راهبردی کشورها ایفا می‌کند. منظومه‌های ماهواره‌ای، از ارتباطات و ناوبری گرفته تا نظارت و مدیریت منابع، زیربنای پیشرفت در دنیای مدرن هستند. با این حال، صنعت فضایی ایران گرفتار وعده‌های پوچ، سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد و تعلل‌های مکرر شده است.

صنعت فضایی، دروازه طلایی فناوری آینده

فناوری فضایی برای ایران اهمیت حیاتی دارد و در ابعاد مختلف اقتصادی، ماهواره‌های سنجش از دور در بخش کشاورزی و مدیریت منابع آب موثرند. در بعد سیاسی، استقلال فضایی، وابستگی‌ها را کاهش و دیپلماسی را تقویت می‌کند. در حوزه نظامی، ماهواره‌های جاسوسی و ارتباطی برای رصد تهدیدات و هماهنگی عملیات و امنیت ضروری هستند.در بعد راهبردی، تسلط بر فضا به معنای حفظ برتری در قلمروی چهارم (فضا) است.

با توجه به چالش‌های اقلیمی و موقعیت ژئوپلیتیکی ایران، سرمایه‌گذاری در این حوزه برای حفظ منافع ملی ضروری است. پیشرفت در فناوری فضایی به معنای پیشرفت در حوزه‌های مختلف علمی، اقتصادی و امنیتی برای کشور است.

سیاست‌گذاری‌های غلط و وعده‌های پوچ

مسولین دولتی و سازمان فضایی ایران به جای برنامه‌های عملیاتی، وعده‌های مبهم داده شده و رئیس سازمان درگیر اولویت‌بندی‌های نادرست است. تمرکز بر پرتاب‌های تک‌ماهواره‌ای به جای سرمایه‌گذاری در منظومه‌های ماهواره‌ای، باعث محدود شدن بازده و عقب ماندن از رقابت منطقه‌ای شده است. این رویکرد، مانع ایجاد زنجیره ارزش در صنعت فضایی ایران می‌شود.

بر اساس اطلاعات ارائه شده، عدم هماهنگی میان سازمان فضایی، وزارت ارتباطات و پژوهشگاه فضایی ایران، عاملی کلیدی در تاخیر پروژه‌های فضایی ایران بوده است؛ به عنوان نمونه، پروژه ماهواره ناهید، سال‌هاست که با وجود قرار داشتن در مرحله آزمایش، پیشرفتی نداشته است. این در حالی است که کشورهای همسایه مانند امارات و ترکیه با برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت موثر، در حال پیشی گرفتن از ایران در حوزه فضایی هستند. بوروکراسی و سو مدیریت، از جمله موانع اصلی پیشرفت در این زمینه تلقی می‌شوند.

نگاهی به پرتاب‌های به تعویق افتاده

ماهواره پارس-۲ که توسط گروه فضایی صاایران در حال توسعه است، قرار است در دهه فجر رونمایی شود. این ماهواره دقت تصویربرداری زیر ۴ متر دارد و با توجه به نیاز به قرارگیری در مدار خورشیدآهنگ، احتمالا در سال ۱۴۰۴ یا بعد از آن پرتاب خواهد شد. پرتاب این ماهواره در صورت آمادگی پرتابگر داخلی، از داخل کشور انجام می‌شود و در غیر این صورت از پرتابگر خارجی استفاده خواهد شد.

بر اساس اطلاعات موجود، ماهواره پارس-۳ با دقت تصویربرداری حدود ۲ متر در حال ساخت توسط پژوهشگاه فضایی ایران است. این ماهواره در مراحل طراحی قرار دارد و ساخت آن به زودی آغاز می‌شود؛ همچنین، پرتاب ماهواره‌های پایا و ظفر که قرار بود در زمستان امسال انجام شود، به دلیل نیاز به پرتابگر خارجی و قرارگیری در مدار خورشیدآهنگ، به تعویق افتاده و پیش‌بینی می‌شود در نیمه اول سال ۱۴۰۴، احتمالا اواخر بهار ۱۴۰۴ انجام شود.

به گفته سالاریه، پرتاب ماهواره پارس-۲ به دلیل عدم آمادگی پرتابگر داخلی، احتمالا با تاخیر مواجه شده است؛ همچنین، پرتاب‌های طلوع-۳ و ظفر-۲ که قرار بود با پرتابگر خارجی در بهار ۱۴۰۴ انجام شوند، هنوز عملیاتی نشده‌اند. سکوت خبری حاکم بر این موضوع، نشان‌دهنده پیچیدگی‌ها و چالش‌های موجود در روند پرتاب ماهواره‌ها است. عدم موفقیت در این پرتاب‌ها می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد، از جمله مشکلات فنی، مسائل مربوط به پرتابگرهای خارجی، یا تغییر در برنامه‌ریزی‌ها.

بر اساس اطلاعات ارائه شده، ماهواره ناوک، یک ماهواره مکعبی برای ارتباطات، در دی۱۴۰۳ رونمایی شد. قرار بود با سیمرغ بهینه پرتاب شود، اما این پروژه با ابهام مواجه است. در بهمن۱۴۰۳، تنها یک پرتاب با سیمرغ بهینه انجام شد که به نظر می‌رسد ناموفق بوده است. این شکست‌ها و تاخیرها، نشان‌دهنده مشکلاتی در برنامه‌ریزی و هماهنگی در توسعه فضایی کشور است.

پایگاه فضایی چابهار، آینده فضایی ایران

این پایگاه که به دلیل موقعیت جغرافیایی نزدیک به خط استوا برای پرتاب به مدارهای بالاتر (مانند GTO) حیاتی است، سال‌هاست با توقف و کندی مواجه بوده است. با وجود فعالیت‌های اخیر، هیچ اطلاعات شفافی درباره وضعیت کنونی آن منتشر نشده و تصاویر ماهواره‌ای هم گویای کند شدن فرایند توسعه مهم‌ترین پایگاه فضایی کشور هستند.

ایران در حال توسعه ماهواره‌برهای سیمرغ بهینه و سریر و بلوک‌های انتقال مداری است، اما این پروژه‌ها نیز با کندی پیش می‌روند. بدون تکمیل پایگاه چابهار و پرتابگرهای پیشرفته، دستیابی به مدارهای بالاتر غیرممکن خواهد بود و این اختلال مدیریتی ترمز توسعه صنعت فضایی را می‌کشد.

پیامدهای تعلل در توسعه فضایی کشور

پروژه‌های بزرگ ملی مانند منظومه ماهواره‌ای شهید سلیمانی نیازمند افزایش کیفیت و کمیت ماهواره‌های عملیاتی هستند. وضعیت نامطلوب فعلی منجر به تاخیر در توسعه، افزایش هزینه‌ها و عقب‌ماندگی فناورانه در دو بعد دانشگاهی و عملیاتی می‌شود. توسعه اینترنت اشیا (IoT) نیز از اهداف این پروژه‌ها است.

صنعت فضایی ایران که زمانی نماد اقتدار ملی و پیشرفت علمی بود، اکنون با تاخیر در پرتاب‌ها، توقف توسعه زیرساخت‌ها و وعده‌های پوچ مواجه است. این وضعیت ناشی از سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد است و باعث عقب‌ماندگی علمی کشور می‌شود، البته پایگاه فضایی چابهار با ۸۷ درصد پیشرفت در آستانه بهره‌برداری است که می‌تواند نویدبخش تحولی باشد. برای ارزیابی بهتر، باید منتظر اقدامات سازمان فضایی در ماه‌های آتی بود و دید که آیا ماهواره‌های ایرانی در مدار قرار می‌گیرند یا در انبار باقی می‌مانند.