گردشگری فضایی؛ آیندهای دور یا واقعیتی نزدیک؟

شرکت آمریکایی اسپیسایکس و ویرجین گلکتیک در سالهای اخیر با نوآوریهای خود پیشرفتهای قابل توجهی در عرصه گردشگری فضایی داشتهاند، اما سوال اینجاست که چه زمانی افراد عادی میتوانند تعطیلات خود را در فضا سپری کنند؟
دونالد ترامپ (Donald Trump)، رئیسجمهور منتخب آمریکا، در مراسم تحلیف خود با اشاره به مریخ با هدف نصب پرچم کشور بر روی سیاره دیگر بیان میکند: «ما به جستجوی سرنوشت خود در میان ستارگان هستیم و فضانوردان آمریکایی را به مریخ خواهیم فرستاد تا پرچم کشورمان را در آنجا نصب کنیم.»
ایلان ماسک (Elon Musk)، مدیرعامل شرکتهای اسپیسایکس و تسلا (Tesla)، با تحسین این اظهار نظر میگوید: «چقدر شگفتانگیز خواهد بود که برای نخستین بار انسان پرچم یک کشور را بر روی سیارهای دیگر نصب کند.»، اما آیا واقعا به تحقق این رویا نزدیک شدهایم؟ آیا زمانی خواهد رسید که افراد عادی نیز بتوانند به فضا سفر کنند؟
آیا میتوانیم برای تعطیلات به فضا برویم؟
گردشگری فضایی دیگر صرفا یک رویا نیست و به واقعیتی ملموس تبدیل شده است. دنیس تیتو (Dennis Tito)، به عنوان اولین گردشگر فضایی در آوریل۲۰۰۱ با پرواز سایوز تیام-۳۲ (Soyuz TM-32) به فضا سفر کرد؛ از آن زمان، حدود ۶۰ نفر به عنوان گردشگر به فضا رفتهاند، هرچند بیشتر این سفرها شامل پروازهای زیرمداری میشود که در آن مسافران برای مدتی کوتاه از جو زمین خارج میشوند و سپس به زمین باز میگردند.

شرکت ویرجین گلکتیک (Virgin Galactic)، به رهبری ریچارد برانسون (Richard Branson)، از پیشگامان این حوزه فعالیتهای خود را از سال ۲۰۰۴ آغاز کرده و با وجود چالشهای فراوان، در دو سال گذشته موفق به انجام هفت پرواز تجاری با هواپیمای فضایی ویاساس یونیتی (VSS Unity) شده است.
با این حال، این پروازها هنوز فاصله زیادی تا رسیدن به فضا دارند. هواپیمای فضایی آنها تا ارتفاع حدود ۹۰ کیلومتری از سطح زمین اوج میگیرد که براساس تعریف ناسا «فضا» محسوب میشود، در حالی که فدراسیون بینالمللی هوانوردی (Fédération Aéronautique Internationale) این مرز را برابر با ۱۰۰ کیلومتر میداند.
جف بزوس (Bezos Jeff)، بنیانگذار آمازون (Amazon)، نیز پروژه بلو اوریجین (Blue Origin) را به راهاندازی کرده تا به مسافران با پرداخت هزینه، امکان سفر به فضا را بدهد. حامل فضایی نیو شپرد (New Shepard) این شرکت نیز به گونهای طراحی شده که قابل بازیابی میباشد، از سال ۲۰۲۱ تاکنون هشت پرواز موفق را ثبت کرده است.
از سوی دیگر، شرکت اسپیسایکس در راستای اکتشافات بینسیارهای پیشرفتهای قابل توجهی داشته و با تمرکز بر توسعه حاملهای عظیم و پیشرفته استارشیپ (Starship) و فالکون ۹ (Falcon 9) توانسته به طور موثری به سکوی خود بازگردد و برای استفاده مجدد آمادهسازی کند.
بخش گردشگری اسپیسایکس با استفاده از فضاپیمای کرو دراگون (Crew Dragon) که به طور کامل خودکار و برای استفاده عموم طراحی شده، انجام میشود؛ این فضاپیما واقعا به فضا میرود و قابلیت اتصال به ایستگاه فضایی بینالمللی و انجام پروازهای مداری مستقل را دارد. تاکنون ۱۵ پرتاب سرنشیندار با این فضاپیما انجام شده که ۱۰ مورد آن برای ناسا و ۵ مورد دیگر به طور تجاری بوده است.
اگرچه اسپیسایکس بیشتر به خاطر پرتابهایش و پروژه استارلینک (Starlink) شناخته میشود، اما هدف نهایی این شرکت ایجاد شرایطی برای سکونت انسان در سیارههای دیگر میباشد و ایلان ماسک به استعمار مریخ به عنوان هدف اصلی خود نگاه میکند. وی در سال ۲۰۱۶ بیان میکند: «تاریخ به دو مسیر خواهد رفت؛ یا برای همیشه در زمین خواهیم ماند و در نهایت با انقراض روبهرو خواهیم شد، یا به تمدنی فضانورد تبدیل خواهیم شد و به نوعی چند سیارهای خواهیم شد.»
چه آیندهای برای گردشگری فضایی در پیش است؟
برای دسترسی عموم به گردشگری فضایی، فناوری نقش اصلی را ایفا میکند. با وجود قدرت گرفتن ترامپ و نزدیکی ایلان ماسک به او، به نظر میرسد پیشرفت در این حوزه میتواند با سرعت بیشتری نسبت به انتظارات پیش برود.

آنته تویوونن (Antti Tuovinen)، کارشناس گردشگری فضایی در دانشگاه علوم کاربردی هاگا هلیا (Häme University of Applied Sciences) فنلاند، بیان میکند: «نگرش جدید حمایتی نسبت به پیشرفتهای فضایی در آمریکا شکل گرفته که میتواند پیامدهای مثبت و منفی داشته باشد. فناوری به سرعت در حال پیشرفت است؛ زیرا قوانین مربوط به فضا محدود هستند، اما سوالهای بنیادی وجود دارد که باید بررسی شوند، مانند این که آیا این اقدامات اخلاقی هستند؟ و آیا سازگاری با محیط زیست دارند؟»
هرچند پرتابها از نظر محیط زیست پایدار نیستند، شرکتها سعی دارند با بهبود سامانههای پیشران و توسعه پرتابگرهای قابل استفاده مجدد، این صنعت را به سمت سازگاری با محیط زیست ببرند، اما تویوونن باور دارد که سفر میلیاردرها به فضا میتواند به طور معکوس مزایای زیستمحیطی هم به همراه داشته باشد.
او توضیح میدهد: «زمانی که افراد به فضا میروند و آسیبپذیری زمین و لایه نازک اوزون را مشاهده میکنند، برایشان تحولآفرین خواهد شد و این امکان را بدهد تا در راستای تغییرات مثبت در سیاستهای زیستمحیطی اقدام کنند.»
با این حال، تویوونن بر این باور دارد که اکنون زمان چالشبرانگیزی برای شرکتهای فعال در زمینه اکتشافات فضایی است. او خاطرنشان میکند: «در شرایطی که بحران آب و هوا و سایر چالشها وجود دارد، این شرکتها باید دلایل قانعکنندهای برای ادامه فعالیتهایشان ارائه دهند.»
پرواز انسان به مریخ؛ چقدر واقعبینانه است؟
به عقیده آنته تویوونن، فناوری لازم برای سفر به مریخ در حال حاضر وجود ندارد و حداقل در چهار سال آینده چنین امکانی وجود ندارد. در حال حاضر، این موضوع مانند یک ماموریت غیرممکن به نظر میرسد، اما براساس پیشرفتها و کاهش احتمالی هزینهها، احتمالا در آینده این سفرها به مراتب در دسترستر قرار گیرند.

یکی از دلایل اصلی این محدودیتها، هزینههای بالای سفر به فضا است. زمانی که ایالات متحده در سال ۱۹۶۹ به ماه سفر کرد، هزینه این ماموریت ۲۵.۸ میلیارد دلار (معادل ۳۲۰ میلیارد دلار امروزی) بود و حدود ۴ درصد از کل بودجه فدرال را شامل میشد؛ این عامل یکی از دلایل اصلی عدم انجام ماموریتهای دیگر به ماه از آن زمان به بعد است؛ علاوه بر محدودیتهای مالی و فناوری، چالشهایی همچون تابشهای کیهانی نیز وجود دارند که بهخصوص در ماموریتهای طولانی به مریخ میتوانند تهدید جدی برای بشر قلمداد شوند.
کریس ریس (Rees Chris)، پژوهشگر دکتری دانشگاه ساری (Surrey University) انگلستان، میگوید: «هرچند گردشگری فضایی در حال حاضر به عنوان یک صنعت محدود شناخته میشود، اما به سرعت در حال گسترش میباشد و با افزایش تعداد پروازها، احتمال اینکه افراد بیشتری در معرض تابش کیهانی قرار گیرند، افزایش مییابد.»
با وجود چالشهای پیش رو، برخی از شرکتها برنامههای مشخصی برای تسهیل سفر انسان به مریخ دارند. یکی از پروژههای کلیدی مارس بیس کمپ (Mars Base Camp) متعلق به شرکت آمریکایی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) است که قصد دارد در دهه آینده انسانها را به مریخ بفرستد. به گفته این شرکت، فضانوردان ابتدا به ماه منتقل شده و سپس به یک آزمایشگاه علمی در اطراف مریخ فرستاده خواهند شد.
از سوی دیگر، ایده ساخت هتلهای فضایی نیز توجه شرکتهای مختلف را جلب کرد. شرکت آمریکایی اسپیس دولپمنت (Space Development) که پیشتر با نام اوربیتال اسمبلی (Orbital Assembly) شناخته میشد، اعلام کرده در صورت تامین مالی، میتواند اولین هتل فضایی خود با نام ویجر (Voyager) را در عرض ۶۰ ماه راهاندازی کند؛ این ایستگاه قابلیت میزبانی از ۴۴۰ نفر را خواهد داشت و امکاناتی مانند اتاقهای مسکونی، سالنهای ورزشی و آزمایشگاههای تحقیقاتی را برای دانشمندان فراهم میکند.
جف بزوس نیز با پروژه اوربیتال ریف (Orbital Reef) به عرصه گردشگری فضایی وارد شد؛ این ایستگاه فضایی ۱۰۰ میلیارد دلاری طراحی شده تا شبیه ایستگاه فضایی بینالمللی باشد، اما بر روی گردشگری و امکانات لوکس و علمی در مدار زمین تمرکز دارد. بزوس در گفتوگو با ناسا بیان میکند: «آینده بشریت در سکونتگاههای مداری مانند اوربیتال ریف خواهد بود.»
با این حال، همه ایدههای مربوط به گردشگری فضایی موفق نبودهاند. شرکت هلندی مارس وان (Mars One) که هدف آن فرود انسانها بر روی مریخ و ساخت یک کلونی دائمی در این سیاره بود، در سال ۲۰۱۲ توجه زیادی را جلب کرد؛ این شرکت اعلام کرده بود که قصد دارد ۲۴ نفر را برای سکونت دائمی در مریخ انتخاب کند و در این راستا ۲۷۰۰ نفر درخواست خود را ثبت کردند، اما این پروژه به دلیل مشکلات مالی در نهایت در سال ۲۰۱۹ ورشکست شد.
هرچند شواهد نشان میدهد حضور انسان در مریخ در آینده نزدیک دشوار است، تویوونن با تاکید بر این که همیشه یک عامل ناشناخته و غیرمنتظره وجود دارد، میگوید: «سخنان ترامپ سبب شده همه دنیا از پیشرفتهای فضایی آگاه شوند و شاید ایلان ماسک نکتههای پنهانی داشته باشد که هنوز کسی از آن مطلع نیست.»
آیا برای گردشگری فضایی به مریخ تقاضا وجود دارد؟
در شرایط کنونی، این نوع گردشگری تنها برای افراد بسیار ثروتمند در دسترس است که ثروت خالص آنها حداقل ۳۰ میلیون دلار برآورد میشود و تعداد تقریبی آنها ۶۲۶ هزار نفر تخمین زده میشود؛ با این حال، با پیشرفت فناوری در حوزه فضایی، انتظار میرود این وضعیت تغییر کند. افزایش بهرهوری و کاهش هزینههای مواد اولیه میتواند به کاهش قیمت سفرهای فضایی کمک کند.

در حال حاضر، قیمت صندلیها در شرکت ویرجین گلکتیک برای پروازها بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار دلار قابل تخمین زده میشود؛ در حالی که جزئیات قیمت بلیتهای پروازهای اسپیسایکس هنوز اعلام نشده، اما هزینه سفرهای بلو اوریجین نزدیک به ۱ میلیارد دلار برآورد میشود.
تا زمانی که هزینهها کاهش نیابند، تقاضا برای گردشگری فضایی محدود خواهد ماند و این تجربه تنها در دسترس کاربران دارای ثروت بسیار بالا قرار خواهد گرفت، اما مساله دیگری نیز وجود دارد که میتواند حتی افراد فوقثروتمند را از این سفر منصرف کند.
طبق پژوهشها، مسافران برای سفر به مریخ باید تا زمانی که سیاره در موقعیت مناسب برای بازگشت قرار گیرد، در آنجا بمانند؛ این اقامت میتواند حداقل ۱۱۲ روز و حداکثر ۱۲۳۸ روز طول بکشد. با احتساب زمان پرواز و بازگشت، این سفر احتمال دارد حداقل ۲.۵ سال و در مواردی حتی تا ۵ سال به طول بینجامد.
محققان نتیجه میگیرند: «افزایش محسوس در مدت زمان کل تعطیلات احتمالا تاثیر زیادی بر تعداد افرادی که مایل به گذراندن تعطیلات در مریخ هستند، خواهد داشت.»
افراد بسیار ثروتمند عموما مشغلههای زیادی دارند و گذراندن چندین سال نه تنها در خارج از کشور بلکه در خارج از سیاره احتمال دارد برایشان دشوار باشد. حتی اگر بتوانند زمان مورد نیاز را اختصاص دهند، شرایط زندگی در سطح مریخ به احتمال زیاد فاقد راحتی و امکانات لوکسی است که به آن عادت دارند.