پایان گایا؛ نقشه برداری کهکشان راه شیری به پایان میرسد

ماموریت گایا از سوی آژانس فضایی اروپا پس از ۱۲ سال فعالیت علمی به طور رسمی متوقف شد؛ این فضاپیما که وظیفه نقشهبرداری از کهکشان راه شیری را بر عهده داشت، ذخایر گاز پیشران خود را به اتمام رسانده و این موضوع پایان دوره رصد کیهانی را نشان میدهد.
گایا چگونه درک بشر از کهکشان راه شیری را متحول کرده است؟
از زمان راهاندازی گایا (Gaia) در سال ۲۰۱۳ و قرارگیری آن در نقطه لاگرانژ (Lagrange) L2، این ماهواره توانسته با مطالعه تقریبا ۲ میلیارد ستاره، درک بشر از کهکشان راه شیری را متحول کند. دادههای به دست آمده شامل اطلاعاتی درباره حرکات، روشنایی، دما و ترکیبات ستارهها است که امکان ایجاد دقیقترین نقشه سهبعدی از کهکشان راه شیری را فراهم میآورد.
میراث گایا با پایان مشاهدات به پایان نرسیده است. دانشمندان در حال آمادهسازی چهارمین انتشار داده (GR4) هستند که پیشبینی میشود قبل از اواسط سال ۲۰۲۶ منتشر شود؛ این نسخه، با پنج و نیم سال مشاهدات، اطلاعات بیشتری نسبت به نسخههای قبلی ارائه دهد.

پردازش دادههای جمعآوری شده توسط گایا با برنامهریزی پنجمین و آخرین انتشار تا دهه ۲۰۳۰ ادامه خواهد داشت؛ این مرحله نهایی شامل یک دهه مشاهدات ستارهای خواهد بود که منبعی طلایی برای تحقیقات نجومی آینده فراهم میآورد.
آژانس فضایی اروپا (ESA) قصد دارد به زودی جزئیات مربوط به غیرفعال شدن گایا و چگونگی بزرگداشت، این ماموریت پیشگام را به اشتراک بگذارد. در این میان، جامعه علمی همچنان به استفاده از دادههای گایا ادامه میدهد که منجر به کشفیات جدیدی در سالهای آینده خواهد شد.
نقطه L2 لاگرانژ چیست؟
نقطه لاگرانژ L2 موقعیتی در فضا است که در آن نیروهای جاذبه زمین و خورشید متعادل میشوند و اجازه میدهد تا یک جسم نسبت به این دو جسم در موقعیت ثابتی قرار گیرد؛ این نقطه تقریبا ۱.۵ میلیون کیلومتر از زمین فاصله دارد و مکان ایدهآلی برای تلسکوپهای فضایی مانند گایا به شمار میرود؛ زیرا نمای بدون مانع و بدون تداخل زمینی از کیهان را فراهم میکند.
این نقطه به ویژه برای ماموریتهای رصد نجومی ارزشمند است؛ زیرا این امکان را فراهم میکند که رصدهای مستمر بدون وقفههای ناشی از سایه زمین انجام شود؛ علاوه بر این، پایداری گرانشی نیاز به اصلاحات مکرر مسیر را کاهش میدهد و در نتیجه باعث صرفهجویی سوخت میشود.
استفاده از نقطه L2 توسط گایا، مشاهدات دقیق و مستمر را امکان پذیر کرده و به ایجاد دقیقترین نقشه سه بعدی کهکشان راه شیری کمک میکند؛ این موقعیت راهبردی برای موفقیت ماموریت، به حداکثر رساندن کیفیت و کمیت دادههای جمعآوری شده، حیاتی است.
گایا با ارائه دادههای دقیق در مورد نزدیک به ۲ میلیارد ستاره، توانسته دقیقترین نقشه سهبعدی از کهکشان راه شیری را ایجاد کند که جزئیات بیسابقهای درباره توزیع و حرکت ستارگان را نشان میدهد. این دادهها همچنین به شناسایی سامانههای ستارهای دوتایی و سیاهچالهها کمک کردهاند و دانش بشر را درباره اجسام آسمانی غنیتر کردهاند.
مشاهدات گایا به مطالعه ماده تاریک و تکامل کهکشان کمک کرده و با نقشهبرداری از حرکات ستارهها، دانشمندان میتوانند درک بهتری از نیروهای گرانشی و توزیع ماده تاریک در کهکشان پیدا کنند.
در نهایت، دادههای گایا برای دههها مورد بهرهبرداری قرار خواهند گرفت و نویدبخش اکتشافات جدید و درک بهتر جایگاه بشریت در کیهان است و به عنوان منبعی غنی از دادهها برای درک منشا و تکامل کهکشان عمل کرده و پایهگذار مطالعات نجومی و تحقیقات فضایی آینده خواهد بود.