پاکستان در مسیر رقابت فضایی

پاکستان اولین ماهواره بومی خود را که توسط سازمان فضایی و تحقیقات جوی پاکستان طراحی و ساخته شده بود، به فضا پرتاب کرد؛ این ماهواره از مرکز پرتاب ماهوارههای جیوچوان در چین به مدار زمین ارسال شد و قابلیتهای نظارت بر منابع طبیعی، مدیریت بلایای طبیعی، بهبود برنامهریزی شهری و ارائه دادههای دقیق در حوزه کشاورزی و آبوهوا را دارد.
پاکستان اعلام کرد نخستین ماهواره بومی را به فضا پرتاب کرد؛ این ماهواره که سازمان تحقیقات فضایی و جو فوقانی پاکستان (SUPARCO) آن را طراحی و ساخته است، از مرکز پرتاب ماهواره جیوچوان چین به مدار زمین ارسال شد.
ماهواره الکترو-اپتیکال (اختصارا EO-1) که به فناوریهای پیشرفته نظارتی مجهز است، قابلیت پایش تغییرات محیط زیستی، بلایای طبیعی و ارائه دادههای دقیق در حوزه کشاورزی و آبوهوا را دارد.
شهباز شریف، نخستوزیر پاکستان، درباره پرتاب موفقیتآمیز اولین ماهواره بومی این کشور میگوید: «از پیشبینی بازده محصولات کشاورزی گرفته تا ردیابی رشد شهری، EO-1 گامی بلند در مسیر پیشرفت ماست و این موفقیت، حاصل تلاش تیمی فوقالعاده از دانشمندان و مهندسان ما میباشد.»
زین بخاری، یکی از کارشناسان ارشد سازمان تحقیقات فضایی پاکستان، بیان میکند: «ماهواره EO-1 مجهز به دوربینی با وضوح بالا میباشد که تصاویر دقیقی از زمین ارائه میدهد و کاربردهای گستردهای در کشاورزی، مدیریت بلایا و توسعه شهری دارد. این ماهواره نشاندهنده توانایی پاکستان در دستیابی به خودکفایی در فناوری فضایی است.»
او در ادامه اضافه میکند: «این ماهواره پس از گذراندن آزمایشهای سختگیرانه عملیاتی شد و اکنون آماده ارائه خدمات در بخشهای مختلف است.»
زین بخاری تصریح میکند: «دادههای این ماهواره میتواند به مدیریت بهتر بلایای طبیعی، مانند سیل و زلزله و ارزیابی سریع خسارت کمک کند و همچنین در کشاورزی دقیق، نظارت بر محصولات و امنیت غذایی، نقش مهمی ایفا خواهد کرد.»
ماهواره EO-1 توانایی ارائه اطلاعات درباره مسائل محیط زیستی از جمله سیل، رانش زمین، جنگلزدایی و فرسایش خاک را دارد؛ علاوه بر این، در برنامهریزی شهری و مدیریت زیرساختها نیز موثر خواهد بود و به توسعه پایدار شهرها و مناطق کمک خواهد کرد.
این پروژه نخستین نمونه از ماهوارههایی محسوب میشود که مهندسان پاکستانی آن را به طور کامل طراحی و ساختهاند که نمادی از توانمندی علمی و فنی این کشور به شمار میرود.
ابهامها درمورد بومی بودن این پروژه
با این حال، ابهامهایی در مورد بومی بودن ماهواره EO-1 و میزان همکاری چین در تولید آن وجود دارد. سازمان فضایی و تحقیقات جوی پاکستان اعلام کرده که این ماهواره توسط مهندسان داخلی طراحی و ساخته شده است، اما اطلاعات دقیقی در مورد جزئیات فنی و مشخصات این ماهواره، مراحل تولید، فناوریهای استفاده شده و فرآیند ساخت آن ارائه نکردهاند.
نکته دیگری که بر این ابهامات افزوده، پرتاب این ماهواره از مرکز جیوچوان چین است؛ این موضوع تردیدها درباره دخالت چین در طراحی یا ساخت بخشهایی از ماهواره را تقویت میکند. کارشناسان فضایی معتقدند همکاریهای فضایی میان دو کشور، احتمال نقشآفرینی چین در این پروژه را افزایش میدهد، اما سازمان تحقیقات فضایی پاکستان هنوز به این گمانهزنیها واکنشی نشان نداد.
این عدم شفافیت، پرسشهایی را درباره سطح خودکفایی پاکستان در تولید فناوریهای فضایی به وجود آورد. برخی تحلیلگران میگویند که چنین پروژههایی بدون حمایت و فناوریهای پیشرفته خارجی، بهویژه از سوی چین، دشوار است.
رقابت با هند
پرتاب اولین ماهواره الکترو-اپتیکالی پاکستان به مدار زمین، نه تنها نشانی از پیشرفت فناوری فضایی کشور است، بلکه تحولی در پاسخ به رقابت فضایی با هند، رقیب دیرینه پاکستان نیز به حساب میآید.

در دهههای اخیر، هند به یکی از کشورهای پیشرو در زمینه فناوری فضایی تبدیل شده و سازمان فضایی هند (ISRO) موفقیتهای بسیاری در تولید ماهوارههای بومی و پرتاب آنها به مدار زمین به دست آورده است.
پرتاب موفقیتآمیز ماموریت چندماهوارهای چاندرایان (Chandrayaan) برای اکتشاف در مدار ماه و ماموریت مانگالیان (Mangalyaan) به مدار مریخ، هند را به یکی از بازیگران اصلی فناوری فضایی در جهان تبدیل کرد. به ویژه، ماموریت چاندرایان-۳ در ۲۳اوت۲۰۲۳ موفق به فرود بر روی سطح ماه شد که نشاندهنده پیشرفتهای قابل توجه هند در این حوزه میباشد.
پاکستان که از مدتها پیش در رقابتی همهجانبه با هند است، در زمینه فناوری فضایی از رقیب خود عقب ماند؛ در حالی که هند با توسعه برنامههای خود بر پایه قابلیتهای داخلی، موفق به راهاندازی ماهوارههای پیشرفته برای کاربردهای دفاعی، علمی و تجاری شده، پاکستان بیشتر به همکاریهای خارجی، به ویژه با چین، وابسته بود.
موفقیتهای هند در برنامههای فضایی او مانند ماموریتهای ماه و توسعه سامانههای دفاعی باعث شده که پاکستان به فکر تجدید نظر در برنامههای فضایی خود بیفتد.
در حالی که هند ماهوارههای پیشرفتهاش را مستقلا میسازد و حتی به کشورهای دیگر خدمات پرتاب ارائه میدهد، پاکستان همچنان میکوشد تا جای پایش را در این صنعت تثبیت کند. رقابت منطقهای با هند یکی از عوامل اصلی توسعه برنامههای فضایی پاکستان به شمار میرود.
این رقابت فضایی میان دو کشور میتواند در آینده شدت بیشتری بگیرد، به ویژه اگر پاکستان به سرمایهگذاری بیشتر در این حوزه ادامه دهد. با این حال، موفقیت پاکستان در این مسیر به میزان خودکفایی این کشور و تواناییاش در کاهش وابستگی به فناوریهای خارجی بستگی خواهد داشت.