تلاش برای جلوگیری از موازیکاری در صنعت فضایی ایران

به گفته حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران، همکاری موازی سازمان فضایی و موسسه تحقیقات فضایی از اهمیت بالایی برای کشور برخوردارند؛ زیرا وجود نهادهای موازی میتواند مشکلات و دردسرهایی ایجاد کند که پیگیریهای خوبی از طریق سازمان اداری و استخدامی کشور برای حل آن انجام شده است.
سالاریه در پاسخ به این سوال که چرا در دولت چهاردهم هنوز شورای عالی فضایی تشکیل نشده، میگوید: «یکپارچگی در صنعت فضایی واجب است و شورای عالی فضایی یکی از مهمترین ارکان سیاستگذاری کلان در حوزه فضایی کشور میباشد؛ این شورا توسط بالاترین مقام اجرایی کشور، یعنی رئیسجمهور اداره میشود.»
اهمیت هماهنگی بین حوزههای مختلف صنعت فضایی
وی اضافه میکند: «در کشور ما پراکندگیهایی در حوزههای مختلف صنعت فضایی وجود دارد؛ برای مثال، ساخت ماهواره توسط یک مجموعه و پرتاب آن توسط مجموعهای دیگر انجام میشود؛ همچنین دانشگاهها، شرکتهای خصوصی، معاونت علمی، وزارت ارتباطات و سایر نهادها، هر یک به نحوی در این حوزه نقشآفرینی میکنند.»

رئیس سازمان فضایی ایران خاطرنشان میکند: «حتی دستگاه دیپلماسی کشور نیز به دلیل ارتباطات بینالمللی نقش مهمی دارد؛ در همین راستا شورای عالی فضایی نیز با هدف ایجاد هماهنگی و وحدت در سیاستگذاری و برنامهریزی و اجرا شکل گرفت.»
وی درباره برگزاری جلسات شورای عالی فضایی میگوید: «در دولت چهاردهم، کمیسیون ذیل شورای عالی فضایی در آبان۱۴۰۳ برگزار شد و دفتر ریاستجمهوری نیز پیگیر آن است تا به زودی جلسه اصلی شورا برگزار شود؛ البته، هماهنگی زمان و برنامهریزی برای حضور تمام اعضای شورا به دلیل فشردگی برنامههای ریاستجمهوری و تعدد نهادهای مرتبط چالشهایی دارد، اما پیگیریهای لازم انجام شده و این موضوع در دستور کار قرار دارد و اهتمام جدی برای تشکیل شورای عالی فضایی وجود دارد.»
سالاریه در ادامه با اشاره به نقش پژوهشگاه فضایی بیان میکند: «پژوهشگاه فضایی ایران به عنوان بازوی فنی و اجرایی سازمان فضایی محسوب میشود و وظیفه اصلی آن، اجرای برنامههای تحقیق و توسعه صنعت فضایی ایران است؛ این پژوهشگاه تحت نظر وزارت ارتباطات فعالیت میکند و مجری برنامههای تحقیق و توسعه سازمان فضایی ایران میباشد.»
وی میگوید: «در حوزه پرتاب بین وزارت دفاع، نیروی هوافضای سپاه با سازمان فضایی ایران همکاری خوبی انجام گرفت. در حوزه تحقیق و توسعه نیز مجموعه سازمان اداری و استخدامی به بهبود موقعیت و رابطه بین سازمان فضایی و موسسه تحقیقات فضایی ایران کمک میکند. طبق برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور، مرکز تحقیقاتی باید برنامههای تایید شده توسط سازمان فضایی ایران را در سالهای گذشته اجرا کند.»
روند پیشرفت بهرهبرداری از پایگاه فضایی چابهار
وی درباره پیشرفت طراحی فاز دوم پایگاه فضایی چابهار بیان میکند: «طراحی این فاز پنج سال پیش آغاز شد و اکنون مراحل مقدماتی تکمیل آن شامل تامین اعتبار، مذاکرات با نهادهای ذیصلاح و طراحیهای دقیق در حال انجام میباشد؛ این پایگاه از سه فاز تشکیل شده و هر یک ویژگیها و قابلیتهای خاص خود را دارند که فاز یک، ویژه پرتابگرهای سوخت جامد است.»
رئیس سازمان فضایی ایران اضافه میکند: «پایگاه چابهار با توجه به شرایط خاص جغرافیایی و اقلیمی منطقه، یکی از مهمترین زیرساختهای صنعت فضایی کشور محسوب میشود.»

نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مسئول پرتابگرهای سوخت جامد است، در حالی که وزارت دفاع مسئول پرتابگرهای سوخت مایع میباشد. فاز دوم پایگاه برای پرتابگرهای سوخت مایع طراحی شده، دارای وزن و توده بیشتری میباشد، نیاز به زیرساختهای خاص و طراحیهای بسیار دقیقی دارد؛ این طراحیها باید با وسواس کامل انجام شود تا پروژه بتواند با سرعت و دقت پیش برود؛ همچنین، فاز سوم این پایگاه به برنامههای آینده مرتبط میشوند و پس از اتمام فاز دوم، اقدامات مربوط به آن آغاز خواهد شد.
وی ادامه میدهد: «فاز اول پایگاه تا پایان امسال قابلیت بهرهبرداری خواهد داشت و تلاش داریم اولین پرتاب از این پایگاه انجام دهیم. طبق برنامه سال آینده فاز یک به اتمام میرسد؛ این سه فاز به طور کامل به هم متصل هستند و هدف ما اتمام پروژه با کیفیت بالا و در زمانبندی مشخص است.»
جایگاه ایران در چرخه فضایی جهان
برنامه ۱۰ ساله فضایی ایران که از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۱۰ را پیشبینی میکند، شامل بخشهای مختلفی از جمله پرتاب و پرتابگرها، ماهوارههای سنجشی، مخابراتی راداری، ماهوارههای ناوبری، زیرساختهای آزمایشگاهی و زیرساخت پرتاب و ایستگاههای زمینی، نقشه راه مشخص است. هدف این برنامه ارتقای موقعیت ایران در حوزه فناوریهای فضایی و تبدیل این کشور به یک مرکز منطقهای در خدمات پرتاب میباشد.
بهرهبرداری از تصاویر و دادههای فضایی در برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور
افزایش تعداد پرتابها در برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور مورد توجه قرار گرفته و در سه سال گذشته، ۱۵ پرتاب موفق انجام شده که به وضوح افزایش چشمگیری نسبت به ۱۳ سال قبل از سال ۱۴۰۰ دارد؛ این روند مثبت، پیشرفت در زمینه فضایی را نشان میدهد، اما بهبود مداوم و افزایش تعداد پرتابها همچنان ضروری است.

پرتابگر سوخت جامد قائم ۱۰۰ و سیمرغ، ظرفیت صنعتی شدن و تبدیل به سامانه حرفهای پرتاب ماهواره را دارند. آزمایشهای اخیر نشان دادهاند که قائم ۱۰۰ در مقایسه با نمونههای قبلی برتریهایی دارد و میتوان انتظار داشت این برنامهها به صورت هدفمند و با افزایش تعداد پرتابها در آینده به مرحله اجرایی برسند.
توسعه پرتابگر سریر
بعد از استقرار دولت جدید، سه پرتاب موفق انجام شد که در مقایسه با دورانهای قبلی، صنعت فضایی کشور به بلوغی رسید و مستقل از تغییرات دولتها به مسیر خود ادامه میدهد؛ این بلوغ به معنای انکارناپذیر بودن اهمیت صنعت فضایی است.
سالاریه درباره ماهوارهها میگوید: «ماهوارههایی که اخیرا ساخته شدهاند، عمر بالاتری دارند و به بهرهوری بیشتری رسیدهاند؛ برای مثال، ماهواره مهدا که در بهمن۱۴۰۲ پرتاب شد، طی عمر یکساله خود به طور مداوم دادهها را تبادل میکند و توانسته یک پلتفرم بسیار کارآمد ایجاد کند؛ در ماهواره ناوک نیز پلتفرم مهدا در آن استفاده شده و انتظارات از آن بسیار بالا میباشد.»
سالاریه با اشاره به دستاوردهای اخیر صنعت فضایی کشور بیان میکند: «گاهی اوقات امکان دارد برنامهها با تاخیر مواجه شوند، اما این به معنای عقبافتادگی نیست. گاهی تغییرات یا اصلاحاتی در طراحی و برنامهریزی انجام میشود که نتیجه آن پیشرفتهای چندپلهای است؛ به عنوان مثال، پرتابهای قائم یا سیمرغ در برخی مراحل به نتایج مطلوب نرسیدند، اما این بخشی از فرآیند تحقیق و توسعه محسوب میشود.»
وی اضافه میکند: «اگر جایی کاستی یا مشکلی وجود داشته باشد با اصلاحات طراحی، منابع مالی و شتاببخشی برای جبران عقبافتادگیهای مقطعی تلاش میکنیم تا کشورمان نیز به عنوان یکی از ۱۰ یا ۱۱ کشور برتر در این عرصه تمام زنجیره صنعت فضایی را توسعه دهد.»
سالاریه ادامه میدهد: «این جایگاه نباید ما را از ادامه مسیر بازدارد. بسیاری از کشورها، از جمله همسایگان ما، سرمایهگذاریهای قابلتوجهی در این حوزه انجام دادهاند و ما باید با هوشمندی و تلاش مضاعف به تقویت جایگاه خود ادامه دهیم.»
سالاریه با تاکید بر ضرورت تقویت مشارکت بخش خصوصی در صنعت فضایی ادامه میدهد: «ما باید ورود بخش خصوصی را در این حوزه تسریع کنیم. صرفا اتکا به پژوهشگاهها و دانشگاهها برای حضور در این عرصه کافی نیست. برای رقابت در سطح بینالمللی، نیاز است ظرفیت بخش خصوصی و دانشبنیانها به صورت جدی وارد میدان شود؛ البته نهادهای مختلف از جمله دانشگاهها و مجموعه ریاستجمهوری اقدامات خوبی در این زمینه انجام دادهاند، اما این تلاشها باید با شدت بیشتری ادامه یابد.»
ماهیت تحقیق و توسعه در صنعت فضایی
در حوزهای پر ریسکی چون صنعت فضایی، اولین پرتابها معمولا با چالشهایی همراه هستند و هیچگاه نمیتوان انتظار موفقیت صد درصدی در همان ابتدا داشت؛ در این مسیر، نیاز به صبر و تحمل از سوی تمام نهادها، اعم از فنی و نظارتی وجود دارد. رفع ایرادات و دستیابی به موفقیت نهایی نیازمند چندین مرحله آزمایش و خطاست. اگر انتظارات به درستی تنظیم نشوند، احتمال دارد ناامیدی ایجاد شود که شک و تردید نسبت به مسیر طی شده، نقطه آغاز بازگشت به عقب محسوب میشود که باید از آن اجتناب کرد.

سالاریه در پاسخ به سوالی درباره جایگاه هوش مصنوعی در پروژههای فضایی تصریح میکند: «ما از هوش مصنوعی در آنالیز تصاویر ماهوارهای برای کاربردهایی مانند برآورد خسارت زلزله، تشخیص سطح زیرکشت، شناسایی کانونهای گرد و غبار و پیشبینی آتشسوزی استفاده میکنیم؛ پیش از این، این کارها توسط کارشناسان خبره انجام میشد، اما اکنون الگوریتمهای هوش مصنوعی با دقتی چند برابر بیشتر، این وظایف را بر عهده دارند.»
سالاریه در ادامه توضیح میدهد: «در خود ماهوارهها نیز از هوش مصنوعی برای بهبود عملکرد پردازشگرها، تشخیص خرابیها و مدیریت منابع توان استفاده میشود. پردازشگرهای جدید با ظرفیت و قابلیتهای بالاتر امکان استفاده از الگوریتمهای پیچیدهتر را فراهم کردهاند؛ به عنوان مثال، ترکیب حسگرهای مختلف در ماهوارهها میتواند به بهبود جهتگیری و مدیریت توان ماهواره کمک کند؛ این پیشرفتها، نشاندهنده اهمیت و جایگاه هوش مصنوعی در توسعه صنعت فضایی است.»