به گفته رصدخانه دریایی ایالات متحده، امروز دوشنبه ۳۰دسامبر۲۰۲۴، یک پدیده نادر به نام «ماه سیاه» در ساعت ۰۱:۵۷ بامداد به وقت ایران رخ خواهد داد؛ ماه سیاه به دومین ماه نو در یک ماه تقویمی اشاره دارد.
ماه سیاه (Black Moon) به پدیدهای گفته میشود که به طور معمول در هر گردش هلالی کره ماه به دور زمین و تقریبا هر ۲۹ ماه یکبار رخ میدهد. ماه نو (New Moon) زمانی اتفاق میافتد که خورشید و ماه فاصله آسمانی مشابهی داشته باشند، موقعیتی که به آن «مقارنه» نیز میگویند و انسانها نمیتوانند ماه را در این مرحله از زمین ببینند؛ زیرا ماه بین زمین و خورشید قرار میگیرد و سمت سایهدار آن به سمت زمین میباشد؛ در این حالت، ماه قابل مشاهده نیست و شروع ماه قمری جدید است.
شبهای ماه نو برای ستارهشناسان حرفهای و آماتور مزیتهایی دارند؛ در این شبها به دلیل عدم وجود نور زیاد ماه، اشیا ضعیفتر آسمان راحتتر دیده میشوند؛ این موضوع به ویژه در بسیاری از نقاط آمریکای شمالی در فصل زمستان، زمانی که هوای خشکتر به بهبود دید در تلسکوپ کمک میکند، بیشتر صدق میکند.
مقارنه با عطارد
در تاریخ ۲۸دسامبر در ساعت ۲۳:۲۴ به وقت شرقی، ماه در مقارنه با عطارد بود و این دو حدود ۶ درجه از هم فاصله داشتند؛ به عنوان مثال در شهر نیویورک، عطارد در ساعت ۰۵:۳۸ صبح روز ۲۸دسامبر و خورشید در ساعت ۰۶:۴۸ صبح بعد از آن طلوع کرد.
در همین حال، با طلوع ماه در ساعت ۰۵:۲۶ صبح، اگر تا ساعت ۰۶:۱۵ به سمت افق شرقی نگاه میشد، میتوانستید عطارد و ماه را هر دو با ارتفاع حدود ۶ درجهای مشاهده کنید. کره ماه به صورت نازک و هلال ظاهر شد و عطارد در سمت راست آن قرار داشت. مشاهده این اجرام در نزدیکی افق چالشبرانگیز بود، اما کره ماه میتوانست برای جهتیابی مفید باشد.
برای مشاهده این مقارنه، باید به سمت شرق میرفتید؛ به عنوان مثال، در قاهره این مقارنه در تاریخ ۲۹دسامبر ساعت ۶:۲۴ صبح به وقت محلی اتفاق افتاد. طلوع خورشید در ساعت ۶:۵۰ صبح بود، اما سیاره عطارد در ساعت ۵:۱۳ صبح نمایان شد.
سیارههای قابل مشاهده
در شب ماه نو، عطارد در آسمان سپیده دم در روز ۳۱ دسامبر نیز قابل مشاهده خواهد بود. ارتفاع عطارد در جنوب شرقی حدود ۹ درجه خواهد بود که دیدن آن را دشوار میکند، اما با افق صاف و شرایط روشنایی مطلوب غیرممکن نیست.
در شب تا حدود ساعت ۱۸، زهره و زحل در جنوب غربی آسمان حضور خواهند داشت؛ در همین حال، مشتری در سمت شرق قرار دارد و به سمت چپ ستاره دبران (Aldebaran)، روشنترین ستاره در صورت فلکی ثور خواهد بود. این کنتراست بین مشتری و دبران، شناسایی آنها را آسان میکند.
مشتری در تاریخ ۳۱دسامبر در ساعت ۵:۲۶ صبح غروب میکند و مریخ در ساعت ۱۸:۰۷ طلوع میکند و تا ساعت ۸ شب، ۲۰ درجه بالاتر از افق شرقی قرار خواهد داشت و تا طلوع خورشید قابل مشاهده است.
در نیمکره جنوبی، روزها طولانیتر میباشد؛ مثلا در بوئنوس آیرس، آسمان تا حدود ساعت ۹ شب تاریک نمیشود و آفتاب نیز ساعت ۵:۴۳ صبح طلوع میکند. در ساعات پیش از سپیده دم روز ۳۱دسامبر، عطارد در ساعت ۴:۱۸ صبح بالا میآید و مانند نیمکره شمالی تا ساعت ۵ صبح تنها حدود ۷ درجه ارتفاع دارد.
در تاریخ ۳۰دسامبر، در بوئنوس آیرس، سیارههای زهره و زحل در غرب قابل مشاهده خواهند بود که زهره در ساعت ۲۲:۵۴ و زحل در ساعت ۲۳:۴۴ غروب میکنند؛ همچنین، با چرخش به سمت شمال شرق، سیاره مشتری قابل مشاهده میباشد.
همچنین مریخ در بوئنوس آیرس در ساعت ۲۱:۴۲ طلوع میکند و مدتی طول میکشد تا به اندازه کافی بالا بیاید تا به راحتی دیده شود. مریخ تا ساعت ۲۳:۳۰ در ۱۸ درجه در شمال شرقی قابل مشاهده خواهد بود.
ستارهها و صورتهای فلکی
صورتهای فلکی زمستانی برای رصدگران نیمکره شمالی در ژانویه در نوسان کامل هستند. حدود ساعت ۶ بعد از ظهر صورت فلکی شکارچی درست بالای افق شرقی قرار دارد و میتوان ستارههایش را با تاریک شدن آسمان تماشا کرد. صورت فلکی شکارچی رو به برج ثور است. همچنین میتوان خوشه قلائص را دید.
در ژانویه، صورت فلکی شکارچی (Orion)، در آسمان نیمکره شمالی به وضوح دیده میشود؛ این صورت فلکی در حدود ساعت ۶:۰۰ بعدازظهر در افق شرقی به نمایش در میآید و با تاریک شدن آسمان میتوانید ستارههای آن را مشاهده کنید؛ همچنین، صورت فلکی شکارچی به سمت ثور قرار دارد و خوشه ستارهای قلائص نیز قابل رویت میباشد. برای مشاهده بهتر، ساعت ۹:۰۰ شب بهترین زمان برای دیدن این صورت فلکی است.
در آسمان، همواره در نظر داشتن موقعیت ستارهها و صورتهای فلکی اهمیت دارد. صورت فلکی ارابهران (Charioteer) یا اوریگا (Auriga) در قسمت چپ و بالای سر شکارچی دیده میشود. برای ناظرین در نیمکره جنوبی، در ژانویه، صورتهای فلکی دیگری مانند کشتیدم، شاهتخته و بادبان در سمت جنوبشرق آسمان برجسته میشوند. در تابستان استرالیا، آسمان تا حدود ساعت ۹ شب تاریک میشود.