ورود مجدد ترامپ به عرصه سیاست منجر به رشد سرمایهگذاریها و همکاری بین دولت و بخش خصوصی در حوزه فضا از جمله فناوریهای فضایی برای نظارت و مقابله با تغییرات اقلیمی شده است؛ علاوه بر این، به دلیل تهدیدات سایبری فزآینده به سامانهها و شبکههای ماهوارهای و تشدید درگیریها بر روی زمین، توسعه و سرمایهگذاری برای دفاع از داراییهای فضایی در حال گسترش میباشد.
زنگ تغییرات در ناسا
طبق گزارشات، دونالد ترامپ (Donald Trump)، رئیسجمهور منتخب آمریکا، احتمالا دومین رئیسجمهور تاریخ باشد که با کره ماه تماس تلفنی برقرار میکند و طی دو سال آینده و در چند رویداد مهم از کانون توجه جهانی برخوردار خواهد بود.
برنامه آرتمیس (Artemis) ناسا در سپتامبر۲۰۲۶ قرار است مجددا برای اولین بار از سال ۱۹۷۲، انسانها را به ماه بازگرداند. بازگشت ترامپ میتواند تغییرات عمدهای در این آژانس ۶۶ ساله، از جمله همکاری عمیقتر با بخش خصوصی، تمرکز بر اکتشاف مریخ و بازسازی اهداف برای رقابت با چین (رقیب اصلی آمریکا) در فضای زمین و خارج را به دنبال داشته باشد.
در دوران نخستین ریاستجمهوری ترامپ دستاوردهای قابل توجهی رخ داد، از جمله آغاز برنامه آرتمیس در سال ۲۰۱۷ به منظور بازگرداندن انسانها به ماه و تاسیس نیروی فضایی آمریکا که اولین شاخه نظامی جدید از سال ۱۹۴۷ به شمار میرود. ناسا در سالهای آینده به حمایت بیشتری نیاز خواهد داشت.
گزارشی که از سوی آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا (اختصارا NASEM) در اکتبر۲۰۲۴ پیرامون ناسا منتشر شد، مسائل متعددی را چون زیرساختهای قدیمی، فشارها برای اولویتبندی اهداف کوتاهمدت و شیوههای مدیریت ناکارآمد در آژانس مطرح کرده بود؛ این مشکلات به خصوص در زمانهایی که تلاشهای ناسا برای تامین مالی با دشواری مواجه است، تشدید میشود.
برنامههای پرتابی ناسا تا دو سال آینده
ناسا در حال حاضر برای ماموریتهای مختلف خود در تنگنای مالی نسبی قرار دارد. ماهوارهبر SLS که در سال ۲۰۲۲ با ماموریت بدون سرنشین آرتمیس ۱ به فضا پرتاب شد، یک ماهوارهبر یکبار مصرف میباشد که فقط میتواند هر دو سال یکبار پرتاب شود و هزینه هر پرتاب آن حدود ۴.۱ میلیارد دلار تمام میشود؛ در مقابل، شرکت اسپیسایکس سعی دارد تا هزینه یکبار پرتاب استارشیپ (Starship) را به کمتر از ۱۰ میلیون دلار کاهش دهد.
ماموریت فضایی SLS برای پرتاب فضاپیمای سرنشیندار اوریون (Orion) به کره ماه تا سال ۲۰۲۶ طراحی شده، اما کپسول حامل خدمه آن در بخش سپر حرارتی با مشکلاتی روبهرو شده که تحقیقات اخیر نشان دادهاند، ایمنی خدمه در این فضاپیما مورد تهدید است.
همکاری احتمالی ترامپ و ایلان ماسک (Elon Musk) در ناسا، هم فرصتها و هم چالشهایی را بهدنبال دارد؛ این همکاری میتواند بازگشت انسان را به کره ماه و برداشتن اولین گامها روی سطح مریخ را فراهم کند و همچنین نوآوری را از طریق مشارکتهای تجاری تقویت کند.
با این حال، این همکاریها احتمالا به حاشیهنشینی ماموریتهای علمی ناسا منجر شود و تمرکز قدرت را در دست نهادهای خصوصی افزایش دهد؛ به علاوه، تعامل نزدیک بین ترامپ و ماسک نقاط تعارض احتمالی در حوزه سیاستهای فضایی آمریکا را به وجود میآورد.
این امر میتواند ایلان ماسک را به چاقویی دولبه برای ناسا تبدیل کند. میزان کاهش مقررات مربوط به پرتابهای فضایی با استارتاپهای خصوصی به جایگاه ایلان ماسک از نظر نفوذ در کاخ سفید بستگی دارد. بهرغم حمایت از مشارکت بین ناسا و شرکتهای خصوصی، حفظ نقش ناسا در ارائه منافع آمریکا در فضا اهمیت زیادی دارد و میتواند منافع ملی را به ویژه در برابر بازیگران مانند چین و روسیه تامین کند.
تمرکز دولت ترامپ روی کره ماه و مریخ
ایلان ماسک در سال ۲۰۱۵ اعلام کرد که به دلیل پیشرفت کند ناسا در رسیدن به مریخ، اقدام به تاسیس اسپیسایکس کرد؛ به نظر میرسد چشمانداز ترامپ و ماسک برای ناسا روی اکتشاف انسان در کره ماه و سیاره سرخ متمرکز باشد؛ به ویژه برنامه آرتمیس ناسا که شامل استفاده از ماهوارهبر استارشیپ اسپیسایکس برای فرستادن انسانها به ماه، به عنوان مرحلهای برای ماموریتهای بعدی به مریخ است.
تاثیر ماسک در دولت ترامپ و مشاوره به رئیسجمهور جدید، میتواند به افزایش توجه به فضا و به ویژه اکتشافات فضایی در سیاره مریخ منجر شود. تمرکز ترامپ بر برنامه آرتیمس و کشفهای اسپیسایکس میتواند نشاندهنده این باشد که دولت او برنامههای پرتاب فضایی را بر سایر حوزههای تحقیقات علمی در اولویت خواهد داد.
سیاست فضایی ترامپ احتمالا بر حفظ سلطه آمریکا برای پرواز فضایی در برابر برنامه فضایی چین متمرکز خواهد بود. با توجه به این که برنامه فضایی چین به سرعت پیشرفت کرده و اکنون نسخهای از مریخنورد استارشیپ چینی خود را دارد، شاهد یک رقابت فضایی جدید میان آمریکا و چین خواهیم بود. همکاری همافزا میان ناسا و شرکتهای خصوصی مانند اسپیسایکس برای ترامپ و ماسک اهمیت زیادی دارد تا آمریکا در این رقابت برنده باشد.
نقشه راه سهمرحلهای برنامه علوم فضایی چین
چین در سالهای اخیر با پیشرفتهای قابل توجهی در زمینه فعالیتهای فضایی خود، به عنوان یکی از رقبای جدی آمریکا محسوب میشود؛ این کشور هدفگذاریهای بلندمدتی را در سه مرحله برای پیشرفت در زمینه فضا طراحی کرده و با راهاندازی ماموریتهایی نظیر چانگ-ای (Chang’E) به سرعت به سوی اهداف خود پیش میرود که نگرانیهایی را در مقامات آمریکایی برانگیخته است.
در مرحله نخست تا سال ۲۰۲۷، وظیفه اصلی عملیات ایستگاه فضایی، اجرای پروژه سرنشیندار اکتشاف ماه و فاز چهارم برنامه، اکتشاف ماه و سیارهها خواهد بود؛ همچنین، ۵ تا ۸ ماموریت ماهوارهای علمی فضایی تایید و دستاوردهای مهم با تاثیر بینالمللی قابل توجه تولید خواهد شد.
چین از سال ۲۰۲۸ تا ۲۰۳۵ به ادامه عملیات ایستگاه فضایی چین، اکتشاف سرنشیندار ماه و ایستگاههای تحقیقاتی بینالمللی ماه خواهد پرداخت؛ در این دوره، حدود ۱۵ پروژه علمی فضایی به اجرا خواهند شد که به دستیابی موفقیتهای جهانی کمک خواهند کرد؛ سپس، در فاز سوم این پروژه از سال ۲۰۳۶ تا ۲۰۵۰ بیش از ۳۰ ماموریت علمی فضایی اجرا خواهد شد که چین انتظار دارد در حوزههای کلیدی علوم فضا به سطوح پیشرفته جهانی دست یابد.
علوم فضایی، سنگ بنای فعالیتهای هوافضا به شمار میرود که دو عنصر فناوری فضایی و کاربردهای فضایی را دربرمیگیرد؛ این نه تنها مرزهای دانش بشری را پیش میبرد، بلکه باعث توسعه فناوریهای فضایی نیز میشود، اما پژوهشهای علوم فضایی چین هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و ماهوارههای علمی فضایی در تعداد نسبتا محدودی وجود دارند.
این در حالی است که برخی از شکافها باید پر شوند تا به یک نیروگاه هوافضا تبدیل شوند؛ این طرح، نیروهای پژوهشی علمی داخل را هماهنگ کرده و وظایف عمده علمی فناوری را به کار میگیرد تا چین بتواند به دستاوردهای علمی بزرگ در سطح جهانی دست یابد. برنامه جدیدی که اخیرا منتشر شده، نقشهراه علمی کشور در زمینه فضا تا سال ۲۰۵۰ را شامل میشود.