جایزه نوبل، معتبرترین جایزهای است که در حوزههای علمی به یک دانشمند تعلق میگیرد. این جایزه به طور خاص در زمینه فضا وجود ندارند، اما برخی برندگان نوبل در فیزیک و شیمی، پژوهشهایی انجام دادهاند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به مطالعات فضایی مرتبط بودهاند. در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود.
۱. کشف پسزمینه مایکروویو کیهانی
در سال ۱۹۶۴، آرنو آلان پنزیاس (Arno Allan Penzias) و رابرت وودرو ویلسون (Robert Woodrow Wilson) هنگام کار روی پروژهای در آزمایشگاه بل، با صدای خشخشی غیرعادی در تلسکوپ رادیویی خود مواجه شدند. ابتدا فکر کردند که این صدا ناشی از فضولات پرندگان است و ساعتها برای تمیز کردن تلسکوپ وقت گذاشتند، اما صدا همچنان باقی ماند. این کشف تصادفی منجر به شناسایی تابش پسزمینه مایکروویو کیهانی (CMB) شد که از بیگ بنگ به جا مانده و سراسر کیهان را پوشانده است.
پنزیاس و ویلسون در سال ۱۹۷۸ جایزه نوبل فیزیک را برای کشف CMB که از شواهد کلیدی در تایید نظریه بیگ بنگ است دریافت کردند.
۲. شیمی اتمسفر سیارات و حیات احتمالی
در سال ۱۹۹۵، جایزه نوبل شیمی به پاول جوزف کروتزن (Paul Jozef Crutzen)، ماریو ژوزه مولینا-پاسکل هنریکز (Mario José Molina-Pasquel Henríquez) و فرانک شروود رولند (Frank Sherwood Rowland) برای کار بر روی شیمی لایه اوزون اهدا شد که در مطالعات فضایی مرتبط با اتمسفر سیارات نیز کاربرد دارد. مطالعات آنها نهتنها به حفظ حیات روی زمین کمک کرد، بلکه درک بشر از جو سیارات دیگر را نیز گسترش داد و پایهای برای تحلیل احتمال وجود حیات در سیارات فراخورشیدی شد.
۳. انرژی تاریک
در اواخر دهه ۱۹۹۰، سال پرلماتر (Saul Perlmutter)، برایان اشمیت (Brian Paul Schmidt) و آدام گای ریس (Adam Guy Riess) هنگام مطالعه انفجارهای ابرنواختری دریافتند که جهان نهتنها در حال گسترش است، بلکه سرعت این گسترش به طور غیرمنتظرهای در حال افزایش است.
این کشف، مفهومی به نام انرژی تاریک را معرفی کرد که تقریبا ۶۸ درصد کیهان را شامل میشود. این در حالی است که ماده معمولی که ما میشناسیم فقط حدود ۵ درصد کیهان را در بر میگیرد.
جایزه نوبل فیزیک در سال ۲۰۱۱ به پرلماتر، اشمیت و ریس اهدا شد.
۴. کشف سیارات فراخورشیدی
در سال ۱۹۹۵، میشل مایور (Michel Mayor) و دیدیه کلاز (Didier Queloz) موفق به کشف اولین سیاره فراخورشیدی به نام پگاسی بی ۵۱ (51 Pegasi b) شدند که به دور یک ستاره مشابه خورشید میچرخد.
یافتن سیارههای خارج از منظومه شمسی برای قرنها رویای دانشمندان بود، اما مایور و کلاز این رویا را به واقعیت تبدیل کردند. در مایور و کلاز در سال ۲۰۱۹ جایزه نوبل فیزیک را برای کشف اولین سیاره فراخورشیدی که به دور یک ستاره خورشیدمانند میچرخد دریافت کردند.
۵. سیاهچالهها و نسبیت عام
راجر پنروز (Roger Penrose) در دهه ۱۹۶۰، با بهرهگیری از نظریه نسبیت عام انیشتین، نشان داد که سیاهچالهها ساختارهایی واقعی و نهتنها فرضیهای ریاضی هستند. دههها بعد، آندریا گز (Andrea Ghez) و راینهارد گنتزل (Reinhard Genzel) با استفاده از روشهای پیشرفته نجومی، یک سیاهچاله کلانجرم را در مرکز کهکشان راه شیری کشف کردند.
این کشفیات، مرزهای دانش بشری درباره یکی از شگفتانگیزترین پدیدههای جهان را گسترش داد و جایزه نوبل فیزیک ۲۰۲۰ به این دانشمندان اهدا شد.
این جوایز نشان میدهند که دانش فضایی و تحقیقات علمی مرتبط با آن، هرچند به صورت غیرمستقیم، تاثیر چشمگیری در شناخت بشر از جهان داشته است.