هند به‌عنوان یکی از قدرت‌های اصلی آسیایی در حوزه فضا شناخته می‌شود و در سال ۲۰۲۴ به پنجمین اقتصاد بزرگ جهان با تولید ناخالص داخلی نزدیک به ۴ تریلیون دلار تبدیل شد. برای توسعه این اقتصاد و دستیابی به رشد پایدار عمیق‌تر، هند چندین فناوری فضایی را به عنوان عامل کلیدی پیشرفت تا سال ۲۰۴۷ شناسایی کرده است.
برنامه فضایی هند، که توسط سازمان پژوهش‌های فضایی هند یا ایسرو (ISRO) هدایت می‌شود، از دهه ۱۹۶۰ با هدف توسعه فناوری‌های فضایی بومی و استفاده از فضا برای توسعه ملی آغاز شد. ایسرو در طول دهه‌ها، با تکیه بر منابع محدود و نوآوری‌های داخلی، توانسته است به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد. از پرتاب ماهواره‌های مخابراتی و سنجش از دور تا انجام ماموریت‌های فضایی بلندپروازانه مانند ارسال کاوشگرها به مریخ و ماه، برنامه فضایی هند نشان‌دهنده پیشرفت سریع این کشور در حوزه فضایی است.
اکنون ایسرو در راستای اهدافی که کشور هند برای صدمین سالگرد استقلال خود ترسیم نموده، برنامه‌ای تحت عنوان چشم‌انداز فضایی ۲۰۴۷ را پایه‌گذاری کرده است. بر اساس این چشم‌انداز، هند قصد دارد تا در بخش‌های دفاعی و فضایی خودکفا شود و نقش خود در صنعت فضایی را پررنگ‌تر کند.
اهداف بلندمدت هند در فضا
هند اهداف بلندپروازانه‌ای را در زمینه فضایی مطرح کرده است، از جمله می‌توان به توسعه فاز رباتیک اولیه ایستگاه فضایی خود تا سال ۲۰۲۸، تکمیل ایستگاه فضایی هند تا سال ۲۰۳۵، و فرود و سکونت انسانی در ماه تا سال ۲۰۴۰ اشاره کرد. به گفته اس. سومنات (S. Somanath)، رئیس ایسرو، یکی از اهداف این کشور در چشم انداز فضایی ۲۰۴۷، بهره‌برداری تجاری از فعالیت‌های فضایی مرتبط با ماه می‌باشد.
همچنین نارندرا مودی (Narendra Modi)، نخست‌وزیر هند در سخنرانی خود به مناسبت هفتاد و هشتمین سالگرد استقلال هند در ۱۵ اوت، ، به آرزوی هند برای توسعه ایستگاه فضایی اشاره کرد. در راستای دستیابی به اهداف ترسیم‌شده، هند قصد دارد حدود ۳ میلیارد دلار در صنعت فضایی سرمایه‌گذاری کند و توجه به ظرفیت‌های پدافند فضایی، یکی از اولویت‌های اصلی این سرمایه‌گذاری می‌باشد.
برنامه‌های فضایی هند در آینده نزدیک
هدف هند با پرتاب یک مدارگرد به سمت سیاره زهره در سال ۲۰۲۸ بخشی از نقشه راه فضایی بلندپروازانه این کشور است. این کشور ۴ پروژه بزرگ فضایی از جمله ماموریت آوردن نمونه‌های خاک ماه به زمین تحت عنوان ماموریت چاندرایان-۴ (Chandrayaan-4)، ارسال مدارگرد به دور سیاره زهره و پرتاب اولین ماژول ایستگاه فضایی خود را برنامه‌ریزی کرده است.
دولت هند ۲.۷ میلیارد دلار برای تحقق این پروژه‌های جاه‌طلبانه اختصاص داده است. سرمایه‌گذاری قابل توجهی که مقامات این کشور می‌گویند مطمئنا مشارکت حداکثری بخش خصوصی در حال رشد کشور را تشویق می‌کند. بودجه مذکور شامل ۲۵۳ میلیون دلار برای بازگشت هند به کره ماه با ماموریت چاندرایان-۴ است که هدف آن جمع‌آوری حجم نامشخصی از نمونه‌های خاک ماه در نقطه محل فرود فضاپیمای چاندرایان-۳ است که در حال حاضر در قطب جنوب ماه خفته است. این منطقه به دلیل فراوانی ظاهری یخ‌آبی که دانشمندان فکر می‌کنند می‌تواند برای حمایت از حیات و سوخت حامل فضایی استخراج شود، برای کشورهای فضایی بسیار مورد توجه است.
ماموریت چاندرایان-۴ یک تلاش پیچیده خواهد بود که چهار ماژول را از طریق دو پرتاب حامل فضایی LVM-3 پرتاب خواهد کرد. حامل فضایی اول یک فرودگر و یک وسیله نقلیه بالا رونده برای جمع‌آوری نمونه را حمل می‌کند که روی لبه دهانه نامشخصی در نزدیکی قطب جنوبی ماه فرود خواهد آمد؛ در حالی که حامل فضایی دوم یک ماژول انتقال و یک ماژول ورود مجدد را ارسال می‌کند و در مدار ماه مستقر می‌شود. پس از جمع‌آوری نمونه‌ها، وسیله نقلیه جمع‌آوری کننده از سطح ماه به فضا پرتاب می‌شود و محموله گران‌بهای خود را به ماژول ورود مجدد منتقل می‌کند که سپس برای ورود مجدد ایمن به زمین راهی می‌شود.
به گفته دانشمندان این کار آسانی نیست. آنیل باردواج (Anil Bhardwaj)، مدیر آزمایشگاه تحقیقات فیزیکی در هند، معتقد است یک چالش مهندسی مهم وجود دارد که باید حل شود.
با این وجود، دولت هند در حال پیشبرد طرح جاه‌طلبانه ارسال نمونه‌ها از کره ماه است تا به تثبیت این کشور به عنوان یک ابرقدرت فضایی ادامه دهد.
بر اساس بیانیه‌ای که به تازگی منتشر شده است، این ماموریت هند را قادر می‌سازد تا در فناوری‌های اساسی و حیاتی برای مأموریت‌های سرنشین‌دار، آوردن نمونه‌های قمری و تحلیل علمی نمونه‌های ماه خودکفا شود. این ماموریت همچنین ایجاد تسهیلات برای بررسی و تجزیه و تحلیل نمونه‌های برگشتی را که دارایی‌های ملی خواهند بود، تضمین می‌کند.
دستاوردهای فضایی اخیر بخش فضایی خصوصی هند
در سال‌های اخیر نیز، هند دستاوردهای چشمگیری در حوزه فضایی داشته است. یکی از این دستاوردها، همکاری اولین استارت‌آپ فضایی هند با ناسا است که در قالب آن شرکت هندی پیکسل (Pixxel) در زمینه سنجش از دور با ناسا همکاری خواهد داشت.
همچنین شرکت اسکای‌روت (Skyroot Aerospace) نیز در حال توسعه فناوری‌های پیشرفته فضایی است و به تازگی موفق به پرتاب اولین فضاپیمای خورشیدی هند شده است که برای مطالعه خورشید به کار می‌رود.
علاوه بر این، استارتاپ هندی NSPL موفق به ساخت و پرتاب اولین ماهواره چندحسگری جهان شده است که قابلیت‌های جدیدی در زمینه مشاهده زمین فراهم می‌کند. هند همچنین گام‌های مهمی در توسعه فناوری‌های فضایی قابل استفاده مجدد برداشته است که می‌تواند هزینه‌های ماموریت‌های فضایی را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
در دیگر دستاوردها، یک شرکت هندی به نام ای‌آی‌دش (AiDash) موفق به دریافت دسترسی به تصاویر ماهواره‌ای پیشرفته از ایالات متحده شده است که می‌تواند به بهبود برنامه‌های مشاهده زمین کمک کند.
شرکت نایب (Nibe Limited) نیز اعلام کرده است که اولین منظومه ماهواره‌های مشاهده زمین هند را راه‌اندازی خواهد کرد که می‌تواند به بهبود نظارت بر منابع طبیعی و مدیریت بحران‌ها کمک کند. همچنین، استارت‌آپ هندی اسپیس‌زون (SpaceZone) در حال توسعه ماهواره‌برهای قابل استفاده مجدد است که می‌تواند به کاهش هزینه‌های پرتاب و افزایش کارایی ماموریت‌های فضایی منجر شود.
مقایسه توانمندی‌های فضایی هند با چین و آمریکا
هند در حال حاضر نمی‌تواند از لحاظ توانمندی‌های نظامی فضایی در سطح چین و آمریکا رقابت کند، اما این وضعیت ممکن است در ۲۰ سال آینده تغییر کند. چین دارای ۳۶۰ ماهواره اختصاصی برای اطلاعات، نظارت و شناسایی (ISR) است که تقریبا ۲۴۵ مورد از آن‌ها ماهواره‌های نظامی هستند. آمریکا تقریبا ۲۴۷ ماهواره نظامی دارد، اما هند در سال ۲۰۲۴ تنها ۹ ماهواره نظامی دارد.
آنیل چوهان (Anil Chauhan)، رئیس ستاد دفاعی هند (CDS)، بر لزوم سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش فضایی نظامی هند به ویژه از طریق توسعه همکاری‌ها با بخش خصوصی فضایی تأکید کرده است.
در زمینه ابرمنظومه‌های ماهواره‌ای تجاری نیز وضعیت هند در مقایسه با چین و آمریکا چندان جالب نیست. منظومه استارلینک (Starlink) شرکت اسپیس‌ایکس (SpaceX) در آمریکا پیشتاز است و اکنون چین نیز برنامه‌های خود را برای منظومه‌های ماهواره‌ای دارد. هند نیز در تلاش است تا اینترنت ماهواره‌ای توسعه دهد، اما حداقل تاکنون برنامه مشخصی از سوی دولت برای تبدیل آن به زیرساخت حیاتی وجود ندارد.
یکی از راه‌هایی که هند برای کاهش فاصله تلاش می‌کند، توسعه و حمایت از منظومه‌های بزرگ خصوصی مانند وان‌وب (OneWeb) است که ۶۳۳ ماهواره در مدار پایین زمین (LEO) دارد. با این حال، شرکت یوتل‌ست (Eutelsat) که مالک وان‌وب است، به دلیل تاخیرهای نظارتی در هند، به ویژه از سوی این-اسپیس (IN-SPACE)، مرکز ترویج و مجوزدهی فضایی ملی هند، نتوانست به هدف پوشش جهانی خود برسد.
این تاخیرها می‌تواند مانع ایجاد یک محیط رقابتی واقعی در فضای خصوصی هند شود. بر اساس شاخص رقابت‌پذیری جهانی ۲۰۲۳، هند در رتبه ۴۰ قرار دارد. این گزارش بیان می‌کند که هند همچنان در زمینه «کارایی کسب‌وکار، زیرساخت‌ها و عملکرد اقتصادی» ضعیف است. این-اسپیس می‌گوید که اقتصاد فضایی هند پتانسیل رسیدن به ۴۴ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۳ را دارد و حدود هشت درصد به اقتصاد فضایی جهانی اضافه می‌کند. با این حال، چنین پیش‌بینی‌هایی باید با یک شاخص رقابت‌پذیری کسب‌وکار بهتر و فرآیندهای نظارتی سریع‌تر و کارآمدتر پشتیبانی شوند.
چالش‌های پیش روی برنامه فضایی هند
یکی از نقاط ضعف در قابلیت‌های فضایی هند، نبود یک حامل فضایی سنگین است. در حال حاضر ماهواره‌بر LVM-3 به عنوان قوی‌ترین حامل فضایی هند، تنها می‌تواند حدود ۱۰ تن را به مدار بفرستد. این موضوع یک مانع مهم در مسیر ماموریت‌هایی همچون ساخت ایستگاه فضایی یا توسعه پایگاه فضایی بر روی ماه محسوب می‌گردد. با این حال، هند با توجه به جمعیت جوان و ماهر خود که تا سال ۲۰۴۱ به اوج خود خواهد رسید، توسعه فناوری‌های پیشرفته را به عنوان راهی برای بهره‌برداری از این جمعیت می‌بیند.
در می۲۰۲۴، شرکت نیو اسپیس ایندیا (New Space India Ltd) وابسته به سازمان تحقیقات فضایی هند درخواست بررسی توسعه یک حامل فضایی با مشخصات فوق در ۱۴ سال آینده را منتشر کرد. هند همچنین یک سری از هواپیماهای فضایی قابل استفاده مجدد را آزمایش کرده است. سومین و آخرین هواپیمای فضایی هند به نام پوشپک (Pushpak) در ژوئن۲۰۲۴ با قابلیت‌های فرود خودکار افقی مورد آزمایش قرار گرفت. در این آزمایش، پوشپک از ارتفاع کم رها شد، بنابراین چالش اصلی آزمایش آن در مدار و بازگرداندن ایمن آن به زمین خواهد بود.
جمع‌بندی
هند به عنوان یک قدرت بزرگ فضایی با توانایی‌های داخلی توسعه‌یافته و همکاری با بخش خصوصی نوظهور خود، ظرفیت‌های فضایی در حوزه‌های نظامی و غیرنظامی را گسترش می‌دهد. در سال‌های اخیر، ماموریت‌های بزرگتری مانند چاندرایان برای کاوش ماه و مانگالیان (Mangalyaan) برای کاوش مریخ، نشان‌دهنده تلاش‌های هند برای پیوستن به کشورهای پیشرفته فضایی است.
این کشور همچنین به عنوان یکی از بازیگران اصلی در صنعت پرتاب‌های تجاری ماهواره‌ها شناخته شده است و با ارائه خدمات ارزان و مؤثر، در این عرصه جایگاه ویژه‌ای یافته است. اما در زمینه‌های پرتاب‌های سنگین و میان‌برد، ماهواره‌برهای قابل بازیافت و تنوع سامانه‌های پرتاب، به ویژه در مقایسه با چین و آمریکا، نیاز به پیشرفت دارد. همچنین، هند باید بازنگری راهبردی در سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های فضایی خود انجام دهد تا جهت‌گیری روشن‌تری برای خود و شرکای بین‌المللی‌اش فراهم کند.