ماهوارهها بدون وقفه نیازهای کاربران را در سراسر جهان برطرف میکنند. آنها از فضا اطلاعات و خدماتی را برای حمایت از ارتباطات جهانی، اقتصاد، امنیت و دفاع، مدیریت ایمنی و شرایط بحران، محیطزیست، کشاورزی و سلامت ارائه میدهند تا تولید را در بخشهای مختلف، از جمله صید ماهی، جنگلداری، صنایع معدنی و کشاورزی بهبود بخشند؛ در عین حال چالشهای بسیاری در استفاده از ظرفیت کامل ماهوارهها بر سر راه کشورها قرار دارد.
زمانی که یک ماهواره در مدار قرار میگیرد، تاثیرات شگرفی بر بهبود کیفیت سطح زندگی مردم و حکمرانی بهینه دارد که این موضوع برای کشورهای در حال توسعه نیز اجتنابناپذیر است.
از پرتاب نخستین ماهواره در سال ۱۹۵۷ تاکنون، فناوری فضایی به سرعت پیشرفت کرده و متحول شده است. امروزه تعداد روزافزونی از ماهوارهها در حال گردش به دور زمین هستند و وظایف متعدد و متفاوتی را دنبال میکنند. ماهوارهها مشاهدات جغرافیایی، ارتباطات، ناوبری و پیگیری برنامههای علمی را ممکن کردهاند.
ماهوارهها به انسانها در نظارت، حفاظت و بهبود فعالیتهای اقتصادی روزمره در زمین کمک میکنند، همچنین اطلاعات موقعیتیابی، رویکردهای جدیدی را برای فعالیتهای سنتی همچون حمل و نقل و کشاورزی کشف کرد و با استفاده از ماهوارههای مشاهدهای بشر توانست به منابع طبیعی ارزشمند، زیرساختهای حیاتی و برداشتهای سالانه نگاهی بیندازد.
تاثیر ماهوارهها در رفاه انسان
عمران مرادی، پژوهشگر فضایی میگوید: «برخلاف گذشته که خدمات ماهوارهها در دستهبندی رفاه قرار داشت، امروزه اگر ماهوارهها نباشند یا اختلالی در سامانههای آنها به وجود آید، دچار بحران میشویم؛ زیرا یکی از مهمترین نقشهای ماهوارهها در زندگی انسان در حوزه مسائل بانکی و نقل و انتقالات پول است که تحت تاثیر خدمات فضایی به سرعت انجام میشود.»
مرادی میگوید: «ماهوارهها در وسعتهای پهناور و ارتفاعهای بالا با دقت زیادی میتوانند وضعیت جنگلها، مزارع بزرگ و گیاهان را سنجش کنند، مهندسی آب و تنظیم آبیاری داشته باشند و منابع آبی را شناسایی کنند که تمام این موارد موجب میشود صنعت کشاورزی پرسود شود؛ این بخش از خدمات ماهوارهای، تحت عنوان سنجش از دور در حوزه کشاورزی از آن یاد میشود.»
وی در ادامه بیان میکند: «کاربرد دیگر ماهوارهها، سامانههای ناوبری است که تمام مردم برای مسافرت از آن استفاده میکنند و بدون استفاده از GPS و ردیاب نمیتوانند کاری انجام دهند. یکی از مهمترین کاربردهای ماهواره در کشتیها، ماشینهای سواری سنگین، قطارها و هواپیماها نقش ناوبری و ردیابی است که اگر وجود نداشته باشند، سامانههای حمل و نقل با مشکل مواجه میشود.»
مهمترین نقش ماهوارهها در ایجاد ارتباطات با سراسر دنیا است که تا ده سال پیش پروسه سخت و پرهزینهای بود، اما ارتباطات در دنیای امروز به دلیل وجود ماهوارهها بسیار سریعتر از قبل و در دسترس و کم هزینهتر است.
ظرفیت بالقوه ماهوارهها در سطح جهانی
مرادی میگوید: «به طور کلی فناوری ارتباطات و فضایی به سرعت در حال رشد هستند، البته سرعت رشد فناوری در ارتباطات بسیار بیشتر است به این دلیل که فناوری فضایی هزینه بر و گرانقیمت هستند؛ همچنین به دلیل شرایط اقتصادی کل جهان و مسائلی همچون جنگ روسیه، کشورها هنوز نتوانستهاند ظرفیتی که در حوزه ماهوارهها دارند را بالفعل کنند.»
وی در ادامه بیان میکند: «ایران نیز دارای ظرفیت زیادی از نظر علمی و فناوری است، اما مانند بسیاری از کشورهای دیگر به دلیل مسائل اقتصادی هنوز نتوانسته است از این ظرفیت استفاده کند؛ بنابراین میتوان گفت به رغم تمام پیشرفتهایی که اتفاق افتاده، تنها ۵۰ درصد این ظرفیت در سطح جهانی بالفعل شده است. ماهوارهها انواع مختلف دارند در برخی زمینههای ارتباطی اتفاقات خوبی افتاده است، اما در مسائل سنجش از دور و اکتشافات فضایی بیشتر جای کار وجود دارد.»
مرادی خاطر نشان میکند: «به لحاظ تئوری ایران ظرفیت زیادی دارد؛ به طور مثال در حوزه ارتباطی به راحتی میتوان به اینترنت دسترسی داشت، اما هنوز بالفعل نشده است یا شبکههای تلویزیونی ماهوارهای میتوانند بسیار سادهتر در دسترس قرار گیرد، اما عدم اجرایی شدن آن به این دلیل است که صنایع فضایی و ماهوارهای بسیار گران قیمت هستند.»
مرادی میگوید: «در واقع رشد در این زمینهها به دلیل مسائل اقتصادی و هزینههای زیاد گام به گام جلو میرود و البته این را باید در نظر داشت، بخشی از رشد نکردن سریع این موضوع به خاطر شرکتهای فضایی است؛ چرا که این شرکتها نیز گام به گام پیش میروند تا بتوانند خدمات خود را در زمان بیشتری به فروش برسانند که مقداری از آن عمدی است و در صنایع دیگر نیز چنین اتفاقی رخ میدهد.»
نقش ماهوارهها در توسعه اقتصاد جهان
مرادی میگوید: «نقش ماهوارهها در توسعه اقتصادی جهان به یک نقش محوری تبدیل شده و امروزه بخش بسیار مهم از اقتصاد جهان که تبادلات مالی و بانکی است، توسط ماهوارهها در حال انجام است؛ بنابراین ماهوارهها نقش اساسی در اقتصاد جهانی، ارتباطات، دسترسیهای مالی و سنجش از دور دارند.»
به گفته مرادی، امروزه اکتشاف معادن فلزی و منابع نفتی، حمل و نقل ترانزیت، کشاورزی و منابع آبی توسط ماهوارهها مدیریت میشود. یکی از ستونهای اصلی اقتصاد امروز ماهوارهها هستند که نبود آنها میتواند به سرعت موجب بحران در اقتصاد جهانی شود. ماهوارهها میتوانند در اکتشاف مناطق دور دست همچون معادن و اکتشاف اعماق اقیانوسها که دسترسی سخت است، به کار گرفته شوند.
ماهوارهها در مناطق دور در فضا نیز میتوانند نقش محوری داشته باشند؛ همچنین زمانی که نیاز باشد دیدهبانی بیشتری روی زمین باشد و لازم است ارتفاع را افزایش داد که بدون استفاده از ماهوارهها، نمیتوان مناطق دور دست را شناسایی کرد.