موشک V2، از سلاحی نظامی پیشرفته تا ابزاری برای فتح فضا

موشک فاو-۲ یا V2 با وزن ۹۱۰ کیلوگرم آماتول (Amatol) ترکیب انفجاری شامل TNT و نیترات آمونیوم (Ammonium nitrate) بود.

آمریکا در طی عملیاتی در اکتبر۱۹۴۵، ۱۶۰۰ مهندس آلمانی را برای همکاری در تحقیق و توسعه صعنت موشکی به آمریکا منتقل کرد. بین سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۲، چندین موشک V2 اصلاح‌ شده توسط آمریکا ساخته شد و با هدف مطالعه دما، فشار و چگالی اتمسفر زمین و همچنین تشعشعات فرابنفش خورشیدی و پرتوهای کیهانی پرتاب شدند. در ۲۴اکتبر۱۹۴۶ آمریکا با وصل کردن یک دوربین به V2 توانست اولین بار کره زمین را از خارج از جو ببیند.

در سایر ماموریت‌های آزمایشی، V2 حامل مگس‌های میوه و دانه‌ها بود. در ژوئن۱۹۴۸ میمونی با نام آلبرت اول (Albert I)، اولین پستانداری بود که سوار حامل‌فضایی شد. یک سال بعد در ژوئن۱۹۴۹، آلبرت دوم اولین پستانداری بود که تا ۱۳۴ کیلومتر پرتاب شد و به فضا رسید.
شوروی براساس موشک V2، موشک R-1 اولین موشک بالستیک خود را ساخت که کاملا شبیه V2 بود و بعدها با ارتقای آن موشک اسکاد (Scud) به دست آمد. چین نیز براساس موشک R-1 روس‌ها، اولین موشک بالستیک خود یعنی موشک دانگ‌فنگ-۱ (1-Dongfeng) را ساختند.

بریتانیا نیز سه موشک V2 به غنیمت گرفته‌شده را در عملیات بک‌فایر (Backfire) به پرواز درآورد و نسخه توسعه یافته V2 با نام مگارک (Megaroc) را پیشنهاد کرد که می‎‌توانست یک کپسول سرنشین‌دار را تا ارتفاع ۳۰۰ کیلومتری پرتاب کند.

طرح‌های فرانسه برای موشک سوپر V2 منجر به ساخت موشک‌های ورونیک (Veronique)، دیامانت (Diamant) و آریان (Ariane) شد. در نهایت اگرچه V2 یک سلاح انقلابی و وحشت‌زا بود، ولی راه را برای توسعه موشک‌های بعدی خود هموار کرد.

توسعه V2

V2 که در اصل آگرگات-۴ (Aggregat-4 به اختصار A-4) نامیده می‌شد، حاصل فکر ورنر فون براون (Wernher Von Braun)، دانشمند عضو SS (از سازمان‌های شبه‌نظامی تحت نظارت آدولف هیتلر و حزب نازی) بود. آمریکا پس از جنگ، او و بسیاری نخبگان دیگر نازی‌ها را به آمریکا منتقل کرد و فون براون، برنامه ساخت راکت ساترن-۵ (Saturn V) ماه را در ناسا رهبری کرد.

A-4 علی‌رغم تامین مالی ​​توسط ارتش آلمان، به دلیل شرایط جنگی نازی‌ها با انبوهی از موانع عظیم روبرو بود، از ساخت و خنک کردن موتور سوخت مایع گرفته تا دستیابی به کنترل ژیروسکوپ (وسیله‌ای برای اندازه‌گیری یا حفظ جهت و زاویه) و تسلط بر آیرودینامیک (مطالعه حرکت هوا تحت تاثیر یک جسم جامد) مافوق صوت.

از سوی دیگر فون براون خواهان فتح فضا بود و می‌خواست ماهواره‌برهای چند مرحله‌ای به مدار برسند و حسگرهای علمی اتمسفر زمین، اندازه‌گیری پرتوهای کیهانی و ریز شهاب‌سنگ‌ها را بررسی کنند.

هیتلر  در ابتدا آنقدرها تحت تاثیر A-4 قرار نگرفت و آن را یک سلاح توپخانه‌ای دوربرد گران قیمت می‌دانست، اما هنگامی که موج جهانی ضد آلمان نازی آغاز شد، موضع او برای پذیرش این سلاح و مزیت راهبردی آن تغییر کرد و تولید انبوه موشک در سال ۱۹۴۲ آغاز شد؛ با این حال، توسعه آن با مشکلاتی چون خرابی‌های مولد بخار، خرابی پره‌های هدایتی و انفجارهای موشک در هنگام خروج از جو یا وارد شدن به آن همراه بود.

پرتاب ام‌دبلیو‌ ۱۸۰۱۴

MW 18014 یک پرتاب آزمایشی موشکی از نوع V2 بود که در ۲۰ژوئن۱۹۴۴، تیم فون براون از پایگاه تحقیقاتی نظامی پنمونده (Peenemünde) آلمان انجام داد؛ این اولین باری بود که انسان توانست یک جسم ساخت بشر را به ماورای جو بفرستد.

این پرتاب کاملا تا بالای لبه فضا یا خط کارمان (Kármán line) به ارتفاع ۱۷۴.۶ کیلومتری پیش رفت؛ این شلیک موشکی یک پرواز زیر مداری بود و به سرعت مداری نرسید و نهایتا با برخورد به زمین به پایان رسید.

در آمریکا، اداره هوانوردی فدرال (FAA)، ناسا و ارتش ارتفاع ۸۰ کیلومتر را به عنوان پایین‌ترین مرز فضا در نظر می‌گیرند. خط کارمان خطی فرضی در آسمان در ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری از سطح دریا ‌است که بسیاری از کشورهای جهان به عنوان مرز فضا می‌پذیرند، اما هیچ یک از این دو مفهوم در سال ۱۹۴۴ وجود نداشت.

بیش از یک دهه بعد نیروی هوایی آمریکا (United States Air Force) تصمیم گرفت نشان «بال فضانورد» را به خلبانانی که در ارتفاع بالا پرواز می‌کنند اعطا کند و در سال ۱۹۶۰ فدراسیون بین‌المللی هوانوردی (FAI) رسما خط کارمان را پذیرفت. به این ترتیب، دستاورد نازی‌ها در ماموریت ام‌دبلیو‌ ۱۸۰۱۴ در آن زمان به اندازه کافی مورد قدردانی قرار نگرفت.

هفته‌ها بعد، A-4 به V-2 تغییر نام داد و در سپتامبر۱۹۴۴ عملیات هولناک آن آغاز شد. در ماه‌های پایانی جنگ جهانی دوم، ارتش آلمان نازی ۴۳۰۰ موشک V2 به سمت کشورهای بریتانیا، بلژیک، فرانسه و هلند پرتاب کرد. قابلیت‌های نوین این هیولای ۱۴ متری به عنوان اولین موشک بالستیک کوتاه برد جهان کمتر از ۵ دقیقه پس از پرتاب، مراکز مختلف را مورد اصابت قرار داد؛ با این حال این اختراع خیلی دیر اتفاق افتاده بود و فقدان امکانات لجستیکی مانع از آن بود که ورق جنگ را به نفع نازی‌ها برگرداند.

این موشک از یک موتور سوخت مایع–ترکیبی از ۷۵٪ اتانول، ۲۵٪ آب و اکسیژن مایع بهره می‌گرفت که موشک را تا ارتفاع ۸۸ کیلومتری و به سرعت ۵۷۶۰ کیلومتر در ساعت رسانده تا به اهدافی در فواصل ۳۲۰ کیلومتر برخورد کند. این موشک‌های بی‌صدا برخلاف بمب‌افکن‌های دیگر، بدون هیچ هشداری در شهرهای مقصد فرود می‌‌آمدند و تلفات بسیاری را بر جای گذاشتند.

این موشک‌ها حفره‌هایی به عمق ۱۰ متر در محل برخورد ایجاد کرده، خانه‌ها و ساختمان‌ها را با خاک یکسان می‌کردند، اما خرابی و کشتار تنها اثر مخرب V2 نبود. برای تولید این موشک، یک خط تولید زیر زمینی در کوهن‌اشتاین (Kohnstein) در شمال آلمان راه‌اندازی شده بود تا از حملات متفقین در امان باشد و ۲۰ هزار کارگر شبانه روز برای تولید موشک‌ها کار می‌کردند.

در اوایل مه۱۹۴۵، فون براون و سایر مهندسان آلمان نازی تسلیم نیروهای آمریکایی شدند. آمریکایی‌ها تعدادی از موشک‌های V2 را که غنیمت جنگی متفقین از کارخانه‌ها و زرادخانه‌های آلمانی بود، تصاحب کردند. چند روز بعد، نیروهای شوروی پایگاه نظامی پنمونده را اشغال کردند و صدها تکنسین را به اسارت گرفتند.

میراث ماموریت ام‌دبلیو‌ ۱۸۰۱۴

زمانی که آلن شپرد (Alan Shepard) با حامل‌فضایی رداستون (Redstone) به عنوان اولین فضانورد آمریکایی در می۱۹۶۱ به فضا راه یافت، حامل‌فضایی او نمونه‌ای مشابه با V2 بود که توسط فون براون ساخته شده بود.

با نگاهی به گذشته می‌توان گفت فناوری نازی‌ها مستقیما عامل موفقیت برنامه‌های فضایی بشر بود و سخت‌افزاری که ماهواره‌برهای امروزی استفاده می‌کنند، مدیون این جام زهرآگین جنگ است.

دوگ میلارد (Doug Millard)، مورخ فضایی موزه علم (Science Museum) لندن، می‌گوید: «ما با فناوری V2 به فضا رفتیم، اما این فناوری با فدا کردن چیزهای زیادی به‌ دست آمد و بعضی از آن‌ها واقعا تاسف برانگیز است.» سوال اساسی این است که آیا بدون وجود سلاح قدرتمند هیتلر باز هم بشر می‌توانست به ماه برود؟ احتمالا بله، اما نه آنقدر زود.